سایه سیاست بر هنر: آیا ملاحظات ژئوپلیتیکی «صدای هند رجب» را از شیر طلایی ونیز ۲۰۲۵ محروم کرد؟
نادر افراسیابی ـ فیلم «صدای هند رجب» ساخته کاوتر بن‌هانیا، با روایت تکان‌دهنده قتل یک دختر پنج‌ساله فلسطینی در جنگ غزه، قلب مخاطبان جشنواره ونیز ۲۰۲۵ را تسخیر کرد و با تشویق ۲۳ دقیقه‌ای به‌عنوان محبوب تماشاگران درخشید. بااین‌حال، این فیلم که انتظار می‌رفت شیر طلایی را از آن خود کند، تنها جایزه شیر نقره‌ای را به دست آورد، درحالی‌که «پدر مادر خواهر برادر» جیم جارموش به‌طور غیرمنتظره‌ای برنده جایزه اصلی شد.
نادر افراسیابی
نمایی از فیلم «صدای هند رجب»، روایتی تکان‌دهنده و واقعی از قتل یک دختر پنج‌ساله فلسطینی در جنگ غزه
کارگردان مستقل آمریکایی، جیم جارموش، به‌طور غیرمنتظره‌ای شنبه گذشته جایزه شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز را برای فیلم «پدر مادر خواهر برادر» به دست آورد. این فیلم تأمل‌برانگیز در سه بخش به بررسی رابطه پیچیده بین والدین و فرزندان بزرگسال آن‌ها می‌پردازد.
اگرچه این کمدی ملایم نقدهای عمدتاً مثبتی دریافت کرده بود، اما از گزینه‌های اصلی برای کسب جایزه برتر محسوب نمی‌شد و بسیاری از منتقدان فیلم «صدای هند رجب»، روایتی تکان‌دهنده و واقعی از قتل یک دختر پنج‌ساله فلسطینی در جنگ غزه را بخت اصلی شیر طلایی ونیز می‌دانستند و با این حال فیلم ساخته کاوتر بن‌هانیا از تونس، جایزه شیر نقره‌ای، یعنی مقام دوم را کسب کرد.
فیلم «پدر مادر خواهر برادر» که در بخش‌هایی در نیوجرسی، دوبلین و پاریس روایت می‌شود، از بازیگران برجسته‌ای چون تام ویتس، آدام درایور، ماییم بیالیک، شارلوت رمپلینگ، کیت بلانشت، ویکی کریپس، ایندیا مور و لوکا سابات بهره می‌برد. پیتر بردشاو، منتقد ارشد روزنامه گاردین، در نقدی چهار ستاره، این فیلم را «فیلمی برای لذت بردن» توصیف کرد.
جیم جارموش، که در دهه ۱۹۸۰ با آثار غیرمتعارف و کم‌هزینه‌ای مانند «غریبه‌تر از بهشت» و «زیر قانون» به شهرت رسید، گفت:
همه ما که اینجا فیلم می‌سازیم، انگیزه‌مان رقابت نیست. اما این افتخار غیرمنتظره را واقعاً قدردانی می‌کنم.
در جای دیگر، تونی سرویلو از ایتالیا برای بازی طنزآمیز خود در نقش رئیس‌جمهوری خسته که به پایان دوره‌اش نزدیک می‌شود در فیلم «لا گراتزیا» [به فارسی: لطف] به کارگردانی پائولو سورنتینو، همکار قدیمی‌اش، جایزه بهترین بازیگر مرد را دریافت کرد.
شین ژیلِی از چین نیز برای نقش‌آفرینی‌اش در فیلم «خورشید بر همه ما می‌تابد»، درامی به کارگردانی سای شانگ‌جون که به مسائل فداکاری، گناه و احساسات حل‌نشده بین عاشقان جداافتاده‌ای با رازی تاریک می‌پردازد، جایزه بهترین بازیگر زن را از آن خود کرد.
جشنواره ونیز، که آغازگر فصل جوایز است، معمولاً فیلم‌های محبوب اسکار را معرفی می‌کند، به‌طوری‌که فیلم‌های نمایش‌داده‌شده در این جشنواره طی چهار سال گذشته بیش از ۹۰ نامزدی اسکار و نزدیک به ۲۰ جایزه کسب کرده‌اند. این جشنواره اغلب به‌عنوان پرزرق‌وبرق‌ترین و کم‌سیاسی‌ترین جشنواره بزرگ سینمایی شناخته می‌شود، اما در سال ۲۰۲۵، فیلم‌هایی که بیشترین تأثیر را گذاشتند، بر رویدادهای جاری متمرکز بودند و تهاجم مداوم اسرائیل به غزه سایه‌ای سنگین بر آن افکند.
جارموش هفته گذشته هنگام رونمایی از فیلمش اذعان کرد که نگران است یکی از پخش‌کنندگان اصلی‌اش از شرکتی با ارتباطاتی با ارتش اسرائیل پول دریافت کرده باشد.
صدای دختربچه فلسطینی: محبوب تماشاگران
فیلم «صدای هند رجب»، که از صدای واقعی یک دختربچه در درخواست‌های ناامیدانه‌اش برای کمک هنگام تیراندازی نیروهای اسرائیلی به خودرویش استفاده می‌کند، محبوب تماشاگران بود و در نمایش اول خود رکورد ۲۳ دقیقه تشویق ایستاده را به دست آورد. پیتر بردشاو از گاردین این فیلم را «اثری تند و پرشور» توصیف کرد.
این فیلم درباره تجربه هولناک هند رجب، دختر پنج‌ساله فلسطینی است که در سال ۲۰۲۴ همراه با شش عضو خانواده‌اش و دو امدادگر در غزه توسط نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) در خودروی عمویش کشته شد. هند که از حمله اولیه جان سالم به در برده بود، ساعت‌ها با هلال احمر فلسطین (PRCS) تماس داشت و با صدایی دلخراش درخواست کمک می‌کرد. بن‌هانیا با جسارتی خیره‌کننده، از صدای واقعی هند در کنار بازسازی دراماتیک پاسخ امدادگران در مرکز تماس استفاده کرده و بازیگرانی را برای ایفای نقش افراد واقعی به کار برده است.
این فیلم در ونیز با تشویق ایستاده ۲۳ دقیقه‌ای مواجه شد که یک‌چهارم زمان فیلم را در بر گرفت و گزارش‌ها از گریه تماشاگران حکایت دارد. با این حال، برخی استفاده از صدای واقعی هند در قالبی دراماتیک و هالیوودی را مورد انتقاد قرار داده و آن را بهره‌کشانه دانسته‌اند. آن‌ها معتقدند ارائه صدای دختربچه فلسطینی در قالب مستندی ساده با مصاحبه‌های امدادگران، شاید تأثیر مشابهی داشت و شفاف‌تر موانع کمک‌رسانی را نشان می‌داد.
با وجود این، رویکرد بن‌هانیا شجاعانه و تأثیرگذار است. او به‌جای داستان‌های تخیلی، یکی از مسائل روز جهان را با قدرتی بی‌رحمانه به تصویر کشیده و مخاطب را با واقعیت مواجه کرده است. برخی معتقدند موضوع غزه در گفتمان جهانی خاموش نیست، اما بن‌هانیا راهی برای جلب توجه به این بحران یافته است. شاید در آینده، ترکیب مستند و درام در این فیلم کمتر بحث‌برانگیز باشد، اما اکنون غزه در صدر اخبار قرار دارد، این انتخاب جسورانه به نظر می‌رسد.
در این فیلم، موتاز مالهیس نقش عمر، پاسخگوی مرکز امداد را بازی می‌کند که ابتدا تماسی از پسرعموی هند در آلمان دریافت می‌کند. سپس با خود هند ارتباط برقرار می‌کند که فریادهای واقعی و غم‌انگیزش، مانند «خانواده‌ام همه مرده‌اند!» و «هوا داره تاریک می‌شه، می‌ترسم!» قلب مخاطب را به درد می‌آورد.
فیلم نشان می‌دهد که هند در یک پمپ بنزین، تنها هشت دقیقه با نزدیک‌ترین آمبولانس فاصله دارد. اما موانع پروتکل‌ها، از جمله نیاز به هماهنگی با کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و واحد هماهنگی فعالیت‌های دولتی در سرزمین‌ها (بخشی از وزارت دفاع اسرائیل)، حرکت آمبولانس را به تأخیر می‌اندازد. مهدی (عامر هلهل)، هماهنگ‌کننده، به عمر توضیح می‌دهد که بدون مسیر امن، عزیمت آمبولانس به مرگ امدادگران منجر می‌شود. عمر با خشم می‌پرسد: «چطور با ارتشی که آن‌ها را کشته هماهنگی می‌کنید؟» این پرسش، اتهام همدستی را مطرح می‌کند، اما مهدی تأکید می‌کند که این واقعیت کاری اوست.
ملاحظات ژئوپولیتیکی و شائبه تبعیض
در کنفرانس مطبوعاتی پس از مراسم، خبرنگاران از اینکه «صدای هند رجب» جایزه شیر طلایی را از دست داده ابراز شگفتی کردند. الکساندر پین، رئیس هیئت داوران، در پاسخ گفت:
ما به‌عنوان هیئت داوران، هر دو فیلم را به یک اندازه ارزشمند می‌دانیم، هر کدام به دلایل خاص خود. امیدواریم هر دو فیلم عمر طولانی و تأثیرگذاری داشته باشند و جوایزی که امشب اهدا کردیم، به هر یک به شیوه خود کمک کند.
پین همچنین شایعات مبنی بر تهدید یکی از داوران به استعفا بر سر جوایز را رد کرد و گفت:
یکی از داوران من تهدید به استعفا کرد؟ ... خیر. فکر می‌کنم می‌دانیم که نباید همه چیزهایی که آنلاین می‌خوانیم را باور کنیم.
اگرچه نمی‌توان به‌صورت قطعی ادعا کرد که تبعیض مستقیمی علیه فیلم فلسطینی «صدای هند رجب» اعمال شده است، اما فضای کلی جشنواره ونیز ۲۰۲۵ و نتایج نهایی اهدای جوایز، این شائبه قوی را تقویت می‌کند که ملاحظات ژئوپلیتیکی ممکن است بر تصمیم هیئت داوران تأثیر گذاشته باشد. این گمانه‌زنی به‌ویژه با توجه به شکاف میان استقبال بی‌نظیر مخاطبان (تشویق ۲۳ دقیقه‌ای) و کسب جایزه دوم توسط این فیلم، در کنار انتخاب غیرمنتظره‌ی فیلمی دیگر به‌عنوان برنده، قوت می‌گیرد.
این نگرانی در بستر نامه سرگشاده «ونیز برای فلسطین» که خواستار به‌رسمیت‌شناختن روایت‌های فلسطینی و محکومیت نسل‌کشی بود، معنای عمیق‌تری می‌یابد. این نامه که توسط بیش از ۱۵۰۰ چهره سرشناس امضا شد، نشان‌دهنده‌ی مطالبه جامعه سینمایی بین‌المللی برای ایستادگی در برابر سکوت و بایکوت رسانه‌ای بود. بنابراین، تصمیم نهایی هیئت داوران برای بسیاری، نه‌تنها یک انتخاب هنری، بلکه پاسخی در میدان پرتنش نیروهای سیاسی تفسیر شد.
علاوه بر فلسطین، ونیز از جنگ اوکراین هم برکنار نماند. فیلم «جادوگر کرملین»، اقتباسی از رمان پرفروش ژولیان دوئل، به کارگردانی جوزپه کاپوتوندی و با بازی جیانیو کارو در نقش وادیم بارانوف، در بخش اصلی رقابتی «ونیز ۸۰» جشنواره ونیز ۲۰۲۵ به نمایش درآمد. این فیلم داستان بارانوف، تاجر و استراتژیست رسانه‌ای را روایت می‌کند که در اوایل دهه ۲۰۰۰ به‌عنوان «مهندس تصویر» ولادیمیر پوتین، نقش کلیدی در شکل‌گیری اسطوره «پوتین قدرتمند» ایفا کرد. فیلم به بررسی پشت‌پرده کرملین، دستکاری افکار عمومی و استفاده از ابزارهای تبلیغاتی برای خلق واقعیتی سیاسی در دوران گذار روسیه از یلتسین به پوتین می‌پردازد و فضای تاریک و پیچیده حاکمیت در روسیه مدرن را به تصویر می‌کشد. حضور این فیلم در معتبرترین بخش جشنواره، به دلیل موضوع حساس و معاصرش، توجه بسیاری را جلب کرد و آن را در رقابت برای کسب جایزه شیر طلایی قرار داد.
در میان فیلم‌هایی که در جشنواره ونیز بدون جایزه ماندند، سه فیلم از نتفلیکس بودند: «خانه دینامیت»، تریلر هسته‌ای کاترین بیگلو، بازسازی «فرانکنشتاین» توسط گیرمو دل تورو و کمدی-درام «جی کلی» ساخته نوآ بامباک. همچنین فیلم «هیچ انتخاب دیگری» از پارک چان-ووک کره‌ای و «باگونی» ساخته یورگوس لانتیموس با بازی اما استون، با وجود نقدهای مثبت، نتوانستند جایزه‌ای کسب کنند.
جلوه‌هایی از سینمای ایران
فیلم «درون امیر» ساخته امیر عزیزی، با رویکردی نوآورانه و تازه، جایزه بزرگ بهترین فیلم بخش روزهای مولفین جشنواره ونیز ۲۰۲۵ را از آن خود کرد.
بخش روزهای ونیز جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۵ با ریاست داگ یوهان هاوگرود، نویسنده و کارگردان نروژی، و حضور داورانی چون فرانچسکا آندره‌ولی (تهیه‌کننده ایتالیایی)، لینا سوالم (کارگردان فرانسوی-فلسطینی)، جاش سیگل (کیوریتور موزه MoMA نیویورک) و صوفیان الفانی (فیلم‌بردار تونسی) برگزار شد. این هیئت فیلم «درون امیر» ساخته امیر عزیزی را «تأملی بر زندگی روزمره» توصیف کرد که امنیت و آزادی ناشی از روال‌های روزانه و گفت‌وگو با دوستان را نشان می‌دهد.
این فیلم داستان زندگی جوانی تهرانی به نام امیر را روایت می‌کند که در آستانه مهاجرت به ایتالیا برای پیوستن به نامزدش قرار دارد. او میان رفتن و ماندن مردد است؛ دوگانگی‌ای که در خاطرات، گفت‌وگوهای نیمه‌تمام و گذر روزها بازتاب می‌یابد. دوچرخه، تنها شی‌ای است که امیر حاضر به ترک آن نیست؛ نمادی از گذشته و همراهی او در شهر.
منتقدان این فیلم را «تأملی بر هستی روزمره» توصیف کرده‌اند. هیئت داوران جشنواره اظهار داشت:
فیلم با نمایش حرکات و معاشرت‌های روزمره‌ی یک جوان، هم حس امنیت و هم آزادی را منتقل می‌کند و به‌تدریج زندگی‌ای پر از فقدان و اندوه را در بستر تبعید و آشوب اجتماعی آشکار می‌سازد. همچنین، فیلم تماشاگر را به جمع دوستان امیر دعوت می‌کند؛ جایی که گفت‌وگوهای صمیمی و روزمره در کنار هم قرار می‌گیرند و تجربه‌ی هم‌زمانی گذشته و حال را ممکن می‌سازند.
منتقدان تأکید کرده‌اند که «درون امیر» با ضرباهنگی خاص و فضایی مالیخولیایی، تصویری از آسیب‌پذیری مردانه و بحران هویت نسل جوان در جامعه‌ی معاصر ایران ارائه می‌دهد. سبک کم‌حادثه‌ی فیلم و تمرکز بر لحظات روزمره و روابط انسانی، فضایی صمیمی و مدرن را به مخاطب منتقل می‌کند.
منتقدان دیالوگ‌های دقیق، کادربندی‌ها و صحنه‌پردازی قوی و حس صمیمیت فیلم را ستایش کرده‌اند که تماشاگر را به جمع دوستان دعوت می‌کند و با استفاده ظریف از دوره‌های زمانی مختلف، تجربه‌ای غنی خلق می‌کند.
فیلم سینمایی «باشو غریبه کوچک» محصول سال ۱۳۶۴ و ساخته بهرام بیضایی جایزه بهترین فیلم مرمت‌شده در بخش کلاسیک این جشنواره را دریافت کرد.
در مراسم اختتامیه جشنواره ونیز، محمد رسول‌اف، فیلمساز برجسته ایرانی، به نمایندگی از بهرام بیضایی جایزه فیلم «باشو، غریبه‌ی کوچک» را دریافت کرد و پیامی از سوی او را خواند. متن کامل پیام بهرام بیضایی به شرح زیر است:
حالا درست چهل سال از فیلمبردارى باشو غریبه‌ى کوچک در شمال و جنوب ایران مى‌گذرد. تابستان گرمى بود مثل همین روزها؛ هر حرفى که در آن جنگ ستوده نمى‌شد به تهدید و قويا ممنوع بود ولى آیا پناه دادن به یک کودکِ مهاجر جنگ‌زده هم ممنوع بود؟با این فیلم همکاران، ریشه‌ى کار مرا در کانون زدند و فیلم نزدیک به چهار سال کنار نهاده شد. ولى امروز چهل سال بعد با کمال فروتنى به همه‌ى قربانیان بى‌گناه آن جنگ هشت‌ساله‌ى بى‌معنا درود مى‌فرستم و نفرین مى‌ماندم به همه‌ى سودبران هر جنگى!
بخش کلاسیک جشنواره ونیز امسال به نمایش جهانی نسخه‌های مرمت‌شده ۱۸ شاهکار سینمایی از کشورهای مختلف پرداخت که در طول یک سال گذشته توسط آرشیوها، نهادهای فرهنگی و شرکت‌های تولید فیلم بازسازی شده‌اند.
فیلم سینمایی «باشو غریبه کوچک» ساخته بهرام بیضایی که توسط استودیو روشنا با حمایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مرمت شده و توسط یک کمپانی فرانسوی در جشنواره ونیز ارائه شد.
همچنین نگار متولی با فیلم «کمتر از ۵ گرم زعفران» که به نمایندگی از فرانسه در این رویداد شرکت کرده بود، جایزه ویژه هیات داوران را دریافت کرد.
فیلم ایرانی «کمدی الهی» ساخته علی عسگری که در بخش افق‌ها حضور داشت از دریافت جایزه در این رویداد سینمایی ناکام ماند.
نظرها
نظری وجود ندارد.