جین گودال درگذشت؛ زن دانشمندی که نگاه جهان به حیوانات و طبیعت را تغییر داد

جین گودال، جانورشناس و کنشگر محیط‌ زیست بریتانیایی، در سن ۹۱ سالگی درگذشت. او یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های علمی و اخلاقی قرن بیستم و بیست‌ویکم بود که زندگی‌اش را وقف مطالعه شامپانزه‌ها و دفاع از طبیعت کرد. مرگ او پایانی است بر زندگی زنی که نه‌تنها علم رفتارشناسی حیوانات را دگرگون کرد، بلکه الهام‌بخش جنبش‌های گسترده‌ای برای حفاظت از محیط زیست و حقوق حیوانات شد.

آغاز راه: از رویاهای کودکی تا جنگل گومبه

جین گودال در سال ۱۹۳۴ در لندن به دنیا آمد. علاقه او به حیوانات از کودکی شکل گرفت و برخلاف بسیاری از هم‌نسلانش، رویای کار در جنگل‌ها و مطالعه حیات وحش را دنبال کرد. در ۲۶ سالگی، با حمایت مالی ساده و پشتکار شخصی، راهی تانزانیا شد تا زندگی شامپانزه‌ها را در پارک ملی گومبه مطالعه کند.

گودال با رویکردی متفاوت از روش‌های مرسوم علمی، ساعت‌ها و روزها در میان طبیعت می‌نشست و به مشاهده دقیق رفتار شامپانزه‌ها می‌پرداخت. او برای نخستین بار نشان داد که شامپانزه‌ها از ابزار استفاده می‌کنند، روابط اجتماعی پیچیده‌ای دارند و رفتارهایشان شباهت شگفت‌انگیزی به انسان‌ها دارد. این کشف، مرز میان انسان و حیوان را به چالش کشید و تحولی بزرگ در انسان‌شناسی و زیست‌شناسی به وجود آورد. 

از جنگل تا صحنه جهانی

اما زندگی گودال تنها به پژوهش در گومبه محدود نماند. در سال ۱۹۷۷، او مؤسسه «Jane Goodall Institute» را تأسیس کرد؛ نهادی که امروز در بیش از ۳۰ کشور فعال است و پروژه‌های گسترده‌ای در زمینه حفاظت از شامپانزه‌ها، بازسازی زیستگاه‌های جنگلی و توسعه پایدار جوامع محلی اجرا می‌کند. این مؤسسه به‌جای تمرکز صرف بر حیات وحش، بر ارتباط میان انسان و طبیعت تأکید کرد و پروژه‌هایی برای بهبود کشاورزی پایدار، استفاده از انرژی‌های پاک و کاهش فقر محلی به اجرا گذاشت.

چند سال بعد، او برنامه جهانی «Roots & Shoots» را بنیان گذاشت؛ شبکه‌ای که میلیون‌ها جوان و دانش‌آموز در بیش از ۶۰ کشور را برای پروژه‌های محیط زیستی و اجتماعی بسیج کرده است. این ابتکار بر پایه ایده‌ای ساده شکل گرفت: هر فرد، هر چقدر کوچک، می‌تواند تغییری مثبت در جهان ایجاد کند.

در دهه‌های پایانی عمر، گودال بیشتر وقت خود را در سفر و سخنرانی گذراند. او به کشورهای مختلف رفت، در نشست‌های سازمان ملل و اجلاس‌های جهانی تغییرات اقلیمی حضور یافت و پیامی واحد را تکرار کرد:

گودال بارها درباره نابودی جنگل‌ها، تغییرات اقلیمی، تجارت غیرقانونی حیات وحش و مصرف بی‌رویه منابع هشدار داد. سخنانش به زبان ساده اما عمیق بود و نه‌تنها دانشمندان بلکه نسل جوان، فعالان مدنی و حتی رهبران سیاسی را تحت تأثیر قرار داد. او تأکید داشت که عدالت اجتماعی، توسعه انسانی و حفاظت از محیط زیست جدایی‌ناپذیرند.

میراثی ماندگار

جین گودال نه‌فقط به‌عنوان یک دانشمند، بلکه به‌عنوان نمادی اخلاقی شناخته می‌شود. او نشان داد که علم می‌تواند همزمان ابزاری برای شناخت، همدلی و تغییر اجتماعی باشد. از کشف استفاده شامپانزه‌ها از ابزار در جنگل‌های گومبه تا تأسیس یک جنبش جهانی برای حفاظت از زمین، میراث او فراتر از دستاوردهای علمی است.

امروز، با مرگ جین گودال، جهان یکی از بزرگ‌ترین مدافعان طبیعت را از دست داد؛ اما صدا، اندیشه و آینده‌ای که او تصور می‌کرد همچنان زنده است. میلیون‌ها انسانی که با پیام او برخاستند، همچنان راهش را ادامه خواهند داد: راهی برای زندگی در هماهنگی با زمین، حیوانات و یکدیگر.