آغاز انتخابات پارلمانی در سوریه؛ بلاتکلیفی اقلیت‌ها

سوریه روز یکشنبه ۱۳ مهر / ۵ اکتبر برای اولین بار پس از سرنگونی حکومت بشار اسد انتخابات پارلمانی برگزار کرد. این انتخابات غیرمستقیم است، و قرار است هیئت‌های انتخاباتی منطقه‌ای، متشکل از مجموع ۶۰۰۰ انتخاب‌کننده، دو سوم ۲۱۰ کرسی پارلمان را انتخاب کنند. کمیته‌ای که توسط احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت تعیین شده، ۱۵۷۰ نامزد را تأیید کرده است. سپس الشرع یک‌سوم باقی‌مانده کرسی‌ها را انتخاب خواهد کرد.

مقامات حکومتی می‌گویند به‌دلیل کمبود داده‌های جمعیتیِ قابل اعتماد و آوارگی میلیون‌ها سوری در اثر جنگ، به جای حق رأی عمومی، به این سیستم روی آورده‌اند.

آن‌ها همچنین با استناد به دلایل امنیتی و سیاسی تصمیم گرفتند که این فرایند را در شمال شرق، که در اختیار کردها است، و در استان سویدا، که عمدتاً در اختیار گروه‌های مسلح دروزی است، به‌تعویق بیندازند. این بدان معناست که انتظار می‌رود ۱۹ کرسی در پارلمان خالی بماند.

نگرانی‌ها از فراگیری

منتقدان این اقدامات را مورد انتقاد قرار داده و می‌گویند این انتخابات غیرمستقیم، بیش از حد تحت مدیریت مرکزی است.

شهر شرقی دیرالزور مثالی بارز است. رودخانه فرات آن را به دو نیم تقسیم می‌کند: در نیمه غربی تحت کنترل دولت رأی‌گیری برگزار خواهد شد اما در شرق تحت کنترل کردها انتخاباتی نیست.

منتقدان می‌گویند این فرایند همچنین تضمینی برای مشارکت زنان یا اقلیت‌های مذهبی و قومی نیست.

زنان تنها در یک چهارم حوزه‌های انتخاباتی، حداقل ۲۰ درصد نامزدها را تشکیل می‌دهند. اما در نیمی از حوزه‌ها، ۱۰ درصد یا کمتر از نامزدها زن هستند. هیچ سهمیه‌ای برای قانونگذاران زن یا اقلیت‌ها تعیین نشده است.

زنان در دوران حکومت خانواده اسد نیز وضعیت بهتری نداشتند. طبق اعلام اتحادیه بین‌المجالس که داده‌های پارلمان‌های ملی در سراسر جهان را جمع‌آوری می‌کند، در آن زمان نیز هیچ سهمیه‌ای در پارلمان نداشتند و قانونگذاران زن از سال ۱۹۸۱ تا زمانی که بشار اسد سرنگون شد، تنها ۶ تا ۱۳ درصد از قوه مقننه را تشکیل می‌دادند.

پارلمان در زمان اسد با ۲۵۰ کرسی کمی بزرگتر بود. دو سوم آن برای اعضای حزب بعث او رزرو شده بود. آخرین انتخابات، در ژوئیه ۲۰۲۴، توسط مخالفان اسد «مضحکه» خوانده شد.

تحلیلگران می‌گویند که در نظام فعلی رأی‌گیری «برنده صاحب همه چیز است» و می‌تواند نتیجه‌ای تحت سلطه مردان از اکثریت مسلمان سنی سوریه در پی داشته باشد.

نگرانی اقلیت‌ها

در تاریخ ۱۷ مرداد / ۸ اوت امسال، ۵۰۰ نماینده از اقلیت‌های قومی و مذهبی سوریه در شهر حسکه واقع در شمال شرق کُردنشین این کشور گرد هم آمدند. آن‌ها خواستار برابری حقوق و تمرکززدایی از دولت شدند. به‌گفته ناظران، این اولین بار در تاریخ سوریه بود که اقلیت‌ها ائتلافی تشکیل داده و یک‌صدا سخن می‌گفتند. این اقدام در بحبوحه خشونت‌ها علیه علوی‌ها، دروزی‌ها و مسیحیان، پس از سرنگونی بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ صورت گرفت.

حدود ۸۰ درصد از کل جمعیت سوریه عرب و عمدتاً مسلمان سنی هستند. دومین گروه بزرگ قومی، کُردها با سهمی حدود ۱۰ درصد هستند که آن‌ها نیز اکثراً سنی هستند. کُردها در شمال و شمال شرق سوریه زندگی می‌کنند و در زندگی روزمره به گویش کُردی کرمانجی صحبت می‌کنند.

‌نظامیان تحت فرماندهی کُردها به نام نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در سال‌های اخیر به‌همراه ایالات متحده آمریکا، با گروه «دولت اسلامی» (داعش) در سوریه جنگیده و آن را تضعیف کرده بودند. کُردها تنها اقلیتی هستند که در سال‌های اخیر توانسته‌اند خودمختاری محدود با دولت محلی ایجاد کنند. آن‌ها می‌خواهند استقلال خود را در چارچوب یک سوریه فدرال و چندقومیتی حفظ کنند.

 کُردها همچنان بی‌اعتماد هستند

در ۲۰ اسفند ۱۴۰۳ / ۱۰ مارس ۲۰۲۵، احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، و مظلوم عبدی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه، توافق‌نامه‌ای هشت‌ماده‌ای امضا کردند که کُردها را به‌عنوان «گروه قومی بومی» سوریه به‌رسمیت می‌شناسد، ادغام «همه نهادهای مدنی و نظامی در شمال شرق سوریه» در دولت مرکزی را پیش‌بینی می‌کند و به دولت موقت اجازه دسترسی به فرودگاه‌ها، گذرگاه‌های مرزی و میدان‌ای نفتی منطقه را می‌دهد.

با این حال، قانون اساسی موقت که اندکی پس از آن معرفی شد، نه به کُردها اشاره‌ای دارد و نه حاوی ضمانت‌هایی برای حقوق اقلیت‌ها است. بی‌اعتمادی نسبت به دولت موقت در دمشق همچنان باقی است.

علوی‌ها و نفرت از اسد

حدود یک‌دهم جمعیت سوریه به جامعه مذهبی علوی تعلق دارند که عمدتاً در غرب سوریه در امتداد دریای مدیترانه زندگی می‌کنند. علوی‌ها در قرن نهم میلادی در عراق به‌عنوان انشعابی از اسلام شیعه شکل گرفت. دکترین مذهبی آن‌ها آموزه‌ای اسطوره‌ای درباره پیدایش جهان است که در آن صفات الهی به علی، داماد پیامبر اسلام، نسبت داده می‌شود. بسیاری از سنی‌ها این را یک بدعت و گمراهی می‌دانند.

بشار اسد، دیکتاتور سابق، نیز به این اقلیت مذهبی تعلق دارد. تا پیش از سقوط او، بسیاری از کادرهای رهبری در دولت و ارتش علوی بودند. به همین دلیل، اعضای این گروه مذهبی در سوریه به‌راحتی مظنون به حمایت از اسد می‌شوند.

در ماه مارس سال جاری، موجی از خشونت‌ها علیه علوی‌ها رخ داد. بر اساس تحقیقات رویترز، اسلام‌گرایان مسلح در جریان کشتارها و قتل‌های انتقام‌جویانه، حدود ۱۵۰۰ علوی سوری را به قتل رساندند. گزارش رویترز حاکی از آن است که زنجیره فرماندهی مهاجمان مستقیماً به مردانی در کنار رهبری جدید اسلام‌گرای سوریه تحت امر احمد الشرع می‌رسیده است.

 دروزی‌ها در جست‌وجوی جایگاه جدید

در جریان خشونت‌ها علیه اعضای گروه مذهبی دروزی در جنوب سوریه، از آوریل تا ژوئیه ۲۰۲۵ بیش از یک‌هزار نفر جان باختند که بیشتر آن‌ها دروزی بودند. دروزی‌ها در قرن یازدهم میلادی از اسلام شیعه منشأ گرفتند. در مصر، فردی به نام حمزه بن علی بن احمد، زاده خراسان کنونی ایران دکترین مذهبی کاملاً متمایزی تدوین کرد که به‌طور قابل توجهی از اسلام متفاوت است. این دین در سراسر جهان دست‌کم یک میلیون پیرو دارد که حدود ۷۰۰ هزار نفر از آن‌ها عمدتاً در استان سویدا در جنوب پایتخت سوریه زندگی می‌کنند.

دروزی‌های سوریه با رژیم اسد کنار آمده بودند. آن‌ها فاصله خود را حفظ کرده و تا حد امکان از درگیری‌ها دور ماندند. بر خلاف بقیه کشور، در استان سویدا این شبه‌نظامیان دروزی بودند که رژیم اسد را بیرون راندند، نه شبه‌نظامیان سنی-اسلام‌گرای هیئت تحریر الشام .

از مارس ۲۰۲۵، نمایندگان دروزی چندین توافق و آتش‌بس با دولت موقت یا با میانجیگری آن منعقد کرده‌اند. این توافق‌ها از جمله شامل ادغام دولت محلی دروزی‌ها در دولت و شبه‌نظامیان آن‌ها در ارتش ملی است. این امر مورد استقبال همه دروزی‌ها قرار نگرفته است.

اسرائیل چندین بار در این درگیری داخلی سوریه مداخله نظامی کرد، زیرا خود را حامی دروزی‌های سوریه می‌داند. برخی از دروزی‌های سوریه از این اقدام استقبال می‌کنند، در حالی که برخی دیگر آن را رد می‌کنند. ۱۵۰ هزار دروزی در اسرائیل و در بلندی‌های جولان که توسط اسرائیل ضمیمه شده، زندگی می‌کنند.

 وضعیت مسیحیان

مسیحیت در سوریه از نظر مذهبی متنوع است و شامل جوامع ارتدوکس، پروتستان، مارونی و کاتولیک می‌شود. سهم مسیحیان در جمعیت سوریه در طول سال‌های جنگ داخلی از ۱۰ درصد به حدود دو درصد کاهش یافت.

پس از پایان رژیم اسد، که کلیساها نیز از حامیان آن بودند، افراد مسلح به کلیسای ارتدوکس در حماه حمله کردند. در ۲۲ ژوئن، یک مهاجم انتحاری خود را در یک کلیسای ارتدوکس یونانی در دمشق منفجر کرد و بیش از ۲۰ نفر را کشت. دولت موقت، داعش را متهم کرد، اما گروه افراطی کمتر شناخته شده «سرایا انصارالسنه» مسئولیت این اقدام را بر عهده گرفت.

بسیاری از مسیحیان سوریه با نگرانی به آینده نگاه می‌کنند.

الشرع، رئیس‌جمهور موقت اسلام‌گرا با سابقه حضور در القاعده، وعده سوریه‌ای صلح‌آمیز برای همه داده است. با این حال، در حال حاضر کشور عمدتاً توسط اسلام‌گرایان و سیاستمداران دارای گرایش‌های اسلام‌گرایانه اداره می‌شود.

این‌که آیا این کشور واقعاً می‌تواند به ثبات دست یابد، به این نیز بستگی دارد که آیا می‌توان درگیری‌ها بین گروه‌های مختلف جمعیت را مهار کرد یا خیر.