خانه‌های امن زیر فشار: افزایش خشونت خانگی و فرسایش پناهگاه برای زنان در ایران
زنان بسیاری در ایران تنها راه زنده‌ماندن را در «خانه‌های امن» می‌یابند؛ پناهگاه‌هایی که زیر سایه تهدید، بی‌پولی و سکوت، همچنان چراغی روشن نگه داشته‌اند. اما شمار این خانه‌ها اندک است و آینده‌شان نامعلوم.
بخش زنان
خانه امن آتنا
در سایه فقدان قانون‌های بازدارنده و بی‌عملی نهادهای رسمی، خشونت علیه زنان در ایران به مرحله‌ای رسیده که حتی خانه‌های امن، معدود پناهگاه‌های موجود برای نجات‌یافتگان خشونت خانگی، نیز زیر فشارهای مالی و امنیتی در خطر تعطیلی‌اند.
گزارشی از روزنامه شرق که به قلم نسرین فرخه نوشته شده، یک روایت از زنی خشونت‌دیده که در یکی این خانه‌ها پناه گرفته است را بیان می‌کند که بازتابی از موج رو به رشد خشونت خانگی در سراسر ایران است:
کار از کبودی‌های همیشگی روی بدنش گذشته بود. ضربات مهلک به سر و صورت همراه با شکستگی‌های عمیق، او را به تخت بیمارستان کشاند. ترس از جان خودش و فرزندانش، چاره‌ای جز پناه‌بردن به خانه‌های امن برایش نگذاشته بود.
بر اساس بررسی‌های رسانه‌ها، در نیمه نخست سال ۱۴۰۴ بین ۴۵ تا ۶۲ زن به‌دست مردان خانواده کشته شده‌اند. تنها در نیمه اول مهرماه، ۱۰ زن به قتل رسیده‌اند. تازه‌ترین موارد شامل قتل «راحله سیاوشی»، ورزشکار اهل نهاوند به‌دست همسرش و «شهلا کریمیانی» شهروند اهل مهاباد است که جسدش پس از ۱۵ روز ناپدیدی پیدا شد. در رویدادی دیگر، «روژان زارعی» دختر ۱۷ ساله اهل دیواندره به دست مادر و برادرش به شدت مجروح شد و در بیمارستان بستری است.
با این‌همه، آمار رسمی از خشونت خانگی و زن‌کشی در ایران وجود ندارد و مسئولان نیز از انتشار داده‌های موجود خودداری می‌کنند. معصومه ابتکار، معاون سابق امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، پیشتر گفته بود که میزان خشونت و همسرآزاری در میان زنان «۳۰ برابر مردان» است، آماری که همچنان محرمانه تلقی می‌شود.
نبود قانون بازدارنده و کمبود نهاد حمایتی
زهرا افتخارزاده، مؤسس «خانه امن آتنا» که یکی از نهادهای مستقل حمایت از زنان خشونت‌دیده در تهران است، در گفت‌وگو با شرق می‌گوید تجربه میدانی این خانه نشان می‌دهد که خشونت خانگی در سال‌های اخیر به‌طور محسوسی افزایش یافته است. او می‌افزاید:
ما با افزایش آشکار خشونت خانگی روبه‌رو هستیم، اما هیچ نهاد رسمی مسئول جمع‌آوری داده‌های دقیق نیست. تا وقتی برنامه ملی و بودجه مشخص وجود نداشته باشد، نمی‌توان تصویر درستی از واقعیت به‌دست آورد.
افتخارزاده دلیل افزایش گزارش‌ها را ترکیبی از تشدید خشونت و افزایش آگاهی زنان می‌داند:
در گذشته هم خشونت وجود داشت، اما زنان کمتر درباره‌اش حرف می‌زدند یا اصلاً آن را خشونت نمی‌دانستند. امروز آگاهی و فضای مجازی این امکان را داده که زنان روایت‌هایشان را بیان کنند. این یعنی خشونت بیشتر دیده می‌شود، نه اینکه تازه آغاز شده باشد.
به گفته او، نبود قانون‌های مؤثر و مجازات‌های متناسب با جرم، عامل تداوم چرخه خشونت است. افتخارزاده یادآوری می‌کند که در بسیاری از پرونده‌ها، احکام قضایی نه تنها بازدارنده نیستند، بلکه در عمل به نفع خشونت‌ورزان عمل می‌کنند:
وقتی پدری مثل پدر رومینا اشرفی می‌گوید می‌دانستم اگر دخترم را بکشم، نهایتاً ده سال زندان دارد، یعنی قانون خودش مجوز خشونت را صادر کرده است.
خانه امن آتنا طی شش سال فعالیت، به صدها زن خشونت‌دیده پناه داده و طبق گفته مؤسس آن، بیش از ۴۵ درصد از مراجعه‌کنندگان پس از گذراندن دوره‌های مشاوره، آموزش و توانمندسازی اقتصادی توانسته‌اند بدون تکرار خشونت به زندگی بازگردند. با این‌حال، افتخارزاده از فشارهای امنیتی و محدودیت‌های گسترده در سال‌های اخیر خبر می‌دهد:
برای ما مهم‌ترین هدف نجات جان زنانی بود که در خطر مرگ بودند. اما برای ادامه کار، مجبور شدیم سکوت کنیم تا درِ خانه امن بسته نشود. ما فقط برای زنده‌ماندن جنگیدیم.
خانه‌های امنِ در خطر
در حالی که آگاهی زنان نسبت به حقوق خود در سال‌های اخیر افزایش یافته، «خانه‌های امن» همچنان محدود، ناکافی و بی‌ثبات‌اند. فاطیما باباخانی، مؤسس خانه امن «مهر شمس‌آفرید»، می‌گوید خانه‌های امن غیردولتی در آستانه فروپاشی‌اند:
در سه سال اخیر توجه سازمان بهزیستی به فعالیت خانه‌های امن غیردولتی تقریباً به صفر رسیده است. فشار کار زیاد، تهدیدهای مردان خشونتگر، و نبود حمایت مالی باعث شده بسیاری از این مراکز در آستانه تعطیلی باشند.
به گفته باباخانی، این خانه‌ها با وجود همه دشواری‌ها، تنها پناهگاه برای زنانی هستند که در معرض خشونت خانوادگی‌اند:
خانه‌های امن فرصت زنده‌ماندن و بازیابی توان زنان را فراهم می‌کنند. زنان در این مراکز دوباره عزت نفس پیدا می‌کنند، مهارت‌های شغلی می‌آموزند و با حمایت تیم‌های مددکاری، زندگی جدیدی می‌سازند.
او از تجربه‌ای نمادین در یکی از روستاهای مرزی یاد می‌کند:
مادر سالخورده‌ای را دیدم که با روشن نگه داشتن تنور خانه، زنان و دختران روستا را گرد هم می‌آورد تا از هم حمایت کنند. می‌گفت تا این تنور روشن است، زن‌ها کشته نمی‌شوند. این روایت، نماد مقاومت زنانه در دل ساختار خشونت است.
آمار رسمی و خلأ ساختاری
بر اساس گفته‌های سلمان حسینی، رئیس مرکز فوریت‌های اجتماعی سازمان بهزیستی، در حال حاضر ۲۸ خانه امن در ۲۵ استان فعال هستند، اما شش استان کشور هنوز فاقد چنین مراکزی‌اند. او می‌گوید:
با توجه به افزایش خشونت‌های خانگی، ایجاد خانه‌های امن جدید ضروری است، اما فعلاً خدمات به زنان خشونت‌دیده در این استان‌ها از طریق مراکز اورژانس اجتماعی انجام می‌شود.
خانه‌های امن نقشی حیاتی در چرخه حمایت از زنان دارند؛ اما کمبود بودجه، فشارهای امنیتی، قوانین ناکارآمد و سیاست‌های محدودکننده، ظرفیت آن‌ها را به شدت کاهش داده است. فعالان این حوزه می‌گویند اگر نهادهای دولتی و مدنی حمایت مؤثر و قانونی فراهم نکنند، احتمال تعطیلی همین پناهگاه‌های اندک نیز جدی است، و با بسته شدن هر خانه امن، صدای چند زن دیگر برای همیشه خاموش خواهد شد.
لایحه «تأمین امنیت زنان در برابر خشونت» لایحه‌ای که از سال ۱۳۹۶ با هدف کاهش خشونت علیه زنان در ایران تدوین شد و طی سال‌ها با تغییراتی در نام و محتوا مواجه شد و نهایتاً پس از مراحل مختلف قانونی و تصویب در مجلس، در بهمن ماه ۱۴۰۱ تحت عنوان جدید «لایحه پیشگیری از آسیب دیدگی زنان و ارتقای امنیت آنان در برابر سوءرفتار» از سوی دولت استرداد شد. این لایحه شامل تدابیر پیشگیرانه، حمایتی و مجازات عاملان خشونت بود که متاسفانه از سوی مجلس دوازدهم رد شد.
نظرها
نظری وجود ندارد.