مقاومت در برابر انحصار ۴۳ هزار میلیاردی صدا و سیما: از افشاگری یک مجری تا سرکوب رسانه‌ای
الاهه نجفی ـ افشاگری‌های زهره سادات هاشمی، مجری سابق صداوسیما، از جهت‌گیری سیاسی این سازمان در حمایت از ابراهیم رئیسی در انتخابات ۱۴۰۰ پرده برداشت. این افشاگری‌ها بار دیگر انحصار رسانه‌ای صداوسیما را به نمایش گذاشت که نه‌تنها رقابت را حذف کرده، بلکه با بودجه کلان ۴۳ هزار میلیارد تومانی در سال ۱۴۰۴، به ابزاری برای یکسان‌سازی افکار عمومی و سرکوب منفعلانه صداهای مخالف تبدیل شده است.
الاهه نجفی
افشاگری‌های زهره سادات هاشمی، مجری سابق صداوسیما، از جهت‌گیری سیاسی این سازمان در حمایت از ابراهیم رئیسی در انتخابات ۱۴۰۰
زهره سادات هاشمی، مجری پیشین صداوسیمای جمهوری اسلامی، در گفت‌وگویی با رسانه «خبر فوری» افشاگری مهمی انجام داده است. او اظهار داشت که دو ماه پیش از انتخابات ۱۴۰۰، مقامات صداوسیما به صراحت به او گفته‌اند: «هدف ما پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات است.» هاشمی افزود که در صداوسیما، حرفه‌ای‌گری و رعایت عدالت رسانه‌ای اهمیتی نداشته و اولویت صرفاً اجرای دستورات مقامات بوده است.
سادات هاشمی توضیح داده که در یکی از جلسات غیرخبری با حضور پیمان جبلی رئیس سازمان صداوسیما، و برخی دیگر از مدیران و عوامل این سازمان، انتقادات تندی نسبت به مدیریت جبلی مطرح شده بود. در این جلسه، برخی حاضران بارها به‌طعنه صداوسیما را «صداوسیمای جلیلی» خطاب کرده بودند. جبلی در پاسخ به این انتقادات مدعی شده بود که از نظر خودش «مردم» فقط کسانی هستند که در مراسم تشییع قاسم سلیمانی حضور داشتند.
هاشمی تأکید کرد که رفتار صداوسیما نه بر اساس حرفه‌ای‌گری یا نمایندگی اقشار مختلف جامعه، بلکه بر پایه دستورات نهادهای بالادستی بوده و حتی نمایندگان سلایق گوناگون مردم اجازه حضور در این رسانه را نداشته‌اند.
پایه‌های قانونی انحصار
انحصارطلبی سازمان صداوسیما ریشه در قانون اساسی جمهوری اسلامی دارد. طبق اصل ۱۷۵ قانون اساسی، رسانه‌های دیداری و شنیداری تحت کنترل مستقیم دولت و رهبری قرار دارند و صداوسیما به‌عنوان تنها پخش‌کننده داخلی، انحصار کامل بر تولید و توزیع محتوای تلویزیونی و رادیویی را در اختیار دارد. این انحصار، که از دهه‌های گذشته تثبیت شده، نه تنها رقابت را حذف می‌کند، بلکه رسانه را به ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی حاکمیت فرومی‌کاهد. افشاگری‌های زهره سادات هاشمی، مجری سابق صداوسیما، در مصاحبه با «خبر فوری»، نمونه‌ای بارز از چگونگی عملکرد این انحصار است.
پاسخ قوه قضائیه به افشاگری‌ها
اظهارات مجری سابق صدا و سیما واکنش قضایی را در پی داشته است. پس از انتشار این مصاحبه ویدئویی، قوه قضاییه برای زهره هاشمی و مدیر مسئول رسانه «خبر فوری» پرونده‌ای تشکیل داده و هر دو برای ارائه مدارک ادعاهایشان احضار شده‌اند.
خبرگزاری میزان، بدون ذکر نام هاشمی و رسانه خبر فوری، اعلام کرد:
دادستانی تهران مدیر مسئول رسانه منتشرکننده ادعاها درباره انتخابات ۱۴۰۰ را به دادسرا احضار کرده و برای این رسانه پرونده قضایی تشکیل شده است. همچنین برای فرد مدعی پرونده‌ای تشکیل شده و او باید در مراجع قضایی مدارک خود را ارائه دهد.
سرکوب اطلاعات ناخواسته بخشی از استراتژی کلان و نهادینه شده است که هدف آن کنترل فضای اطلاعاتی کشور از طریق مکانیسم‌های مختلف است. این الگو شبیه به یک اکوسیستم کنترل اطلاعات عمل می‌کند.
انحصار رسانه‌ای از دو طریق اعمال می‌شود: نخست با ایجاد موانعی مانند فیلترینگ برای حذف اطلاعات ناخواسته، و دوم با استفاده از رسانه‌هایی مانند صداوسیما برای پر کردن فضای عمومی با روایت‌های مطلوب.
پاک کردن فیزیکی یا دیجیتالی اطلاعات نامطلوبی که موفق به انتشار شده‌اند (حذف پست‌ها، توقیف نشریات) بخشی از این استراتژی کلان است. آنجا که حاکمیت موفق نشود، با ایجاد حواشی و روایت‌های متناقض در صدد منحرف کردن توجه از اطلاعات ناخواسته برمی‌آید. تطمیع و تهدید هم از دیگر روش‌هاست.
در مورد افشاگری هاشمی کل سیستم به گونه‌ای طراحی شده که چنین افشاگری‌هایی از ابتدا نباید رخ دهد (پیش‌گیری با کنترل درون‌سازمانی). اگر رخ داد، باید بلافاصله محو شود (حذف از طریق فشار بر رسانه منتشرکننده) و با روایت‌های دیگر جایگزین گردد (انحراف). برخورد قضایی در این میان صرفاً یک ابزار خاص و واکنشی در داخل این الگوی کلان است. برخورد قضایی زمانی فعال می‌شود که مکانیسم‌های پیش‌گیرانه و کنترل‌کننده نتوانسته‌اند از انتشار اطلاعات جلوگیری کنند.
اثرگذاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی در عصر رسانه‌های بدیل
بودجه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۴۰۴ حدود ۴۳ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این مبلغ شامل حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان اعتبار تخصیص‌یافته از بودجه عمومی کشور و حدود ۸ هزار میلیارد تومان درآمد پیش‌بینی‌شده این سازمان است. بودجه سال ۱۴۰۴ نسبت به بودجه سال قبل که حدود ۲۴,۸ هزار میلیارد تومان بود، حدود ۴۳ تا ۴۵ درصد افزایش داشته است.
برای مقایسه، بودجه این سازمان بیشتر از مجموع بودجه ۱۰ وزارتخانه مهم کشور است. طبق گزارش‌ها، بودجه صداوسیما تقریباً معادل مجموع اعتبارات وزارتخانه‌های نفت، دادگستری، امور خارجه، میراث فرهنگی و تقریباً برابر با بودجه وزارت جهاد کشاورزی است.
با توجه به دسترسی صدا و سیمای جمهوری اسلامی به منابع مالی کلان سال‌هاست که بحث بر سر میزان تأثیرگذاری پروپاگاندای حکومتی نیست. بحث اصلی از «اثربخشی» (یعنی قانع‌کنندگی و تغییر نگرش مردم) به «تداوم فیزیکی و اشباع فضا» تغییر کرده است. موفقیت صدا و سیما دیگر با معیار متقاعدسازی سنجیده نمی‌شود، بلکه با توانایی در حذف مطلق تمامی آلترناتیوهای اطلاعاتی و اجباری کردن مصرف پیام از طریق بمباران بی‌امان رسانه‌ای تعریف می‌شود. در چنین شرایطی، پروپاگاندا ممکن است در ایجاد باور عمیق شکست بخورد، اما از طریق اشغال کامل فضای ذهنی و خسته‌سازی مخاطبان، به ابزاری برای سرکوب منفعلانه و عادی‌سازی اجباری روایت حکومتی تبدیل می‌شود، حتی اگر همگان از دروغ بودن آن آگاه باشند.
افشاگری هاشمی و برخورد قضایی پس از آن، تنها نمادی از یک سیستم بزرگ‌تر است که با بودجه‌ای کلان و پشتوانه قانونی، نه برای اطلاع‌رسانی، که برای کنترل طراحی شده است. در این سیستم، موفقیت نه با اقناع که با اشباع سنجیده می‌شود، و حقیقت نه با استدلال که در تکرار مکررات مغلوب می‌شود.
نظرها
نظری وجود ندارد.