بیست سال «رادیو زمانه»؛ از متن تا حاشیه، از حاشیه تا متن
بیست سال از زمانی که «رادیو زمانه» خود را به ثبت رساند تا پس از یک دوره تدارک کار خود را بیاغازد، میگذرد. این نوشته، روایت رسانهای است که بیست سال کوشیده صداهایی را بازتاب دهد و مسائلی را به چالش بکشد که اغلب جایی در رسانههای جریان اصلی نداشتهاند.
تحریریه زمانه
«رادیو زمانه» در برههای بنیان نهاده شد که چشمانداز رسانه در ایران و جهان، در آستانه دگرگونیهای عمیق قرار داشت؛ دگرگونیهایی که نهفقط شکل و قالب رسانه را تغییر دادند، بلکه نسبت میان صداها، گروههای بهحاشیهراندهشده و قدرت را نیز دگرگون کردند. با گذشت بیست سال از آغاز به کار رادیو زمانه، اکنون فرصتی فراهم شده تا نهتنها به تاریخ خود بنگریم، بلکه جایگاهمان را در میان تحولات پرشتاب رسانهای دو دهه اخیر بازاندیشی کنیم.
خاستگاه «رادیو زمانه» در بستر وبلاگستان فارسی
رادیو زمانه در سالاهای آغازین دهه هشتاد شمسی و آغاز قرن بیست و یکم، در دورهای پا گرفت که وبلاگستان فارسی به اوج رسیده بود؛ جریانی خلاق و خودجوش که برای نخستینبار امکان گفتوگوی آزاد را در مقیاسی گسترده برای کاربران ایرانی فراهم میکرد.
دستاندرکاران نخستین رادیو زمانه از جنبش وبلاگنویسی برخاسته بودند و از چهرههای فعال آن به شمار میآمدند. رادیویی که به راه افتاد نیز فرمتی ویژه داشت و حال و هوای وبلاگ را بازتاب میداد. در سایت رادیو زمانه نیز به مجموعهای از وبلاگها لینک داده میشد. در آن دوره متن هنوز طرفدار داشت و مخاطبان با حوصله وبلاگها را میخوانند و اگر میتوانستند کامنت هم میگذاشتند. بحث و گفتوگو بهصورت مکتوب شکل میگرفت.
ما برخلاف بسیاری از رسانههای فارسیزبان خارج کشور، خیلی زود اینترنت را بهعنوان زیستبوم اصلی خود انتخاب کردیم و از همان ابتدا به رسانهای پیوند خورده با تحول دیجیتال بدل شدیم.
در نخستین سایت رادیو زمانه و در سالهای آغازین، رادیو زمانه فقط یک وبسایت نبود؛ یک رادیوی اینترنتی متفاوت بود، با فرمتی که فرهنگ وبلاگی را به صدا تبدیل میکرد. برنامهها روایتمحور، فرهنگی و اجتماعی بودند و برخی دبیران و نویسندگان صفحههای مستقل خود را داشتند؛ چیزی میان وبلاگ و ستون شخصی. نویسندگان قالبهای رسمی و خشک رسانهای را میشکستند. توجه به تجربه زیسته و روایتهای فردی، و نوشتن با سویههای انتقادی جزئی از رویه نویسندگان تحریریه ما بود. ما کوشیدیم تا فضا را برای صداهایی که در رسانههای جریان اصلی جایی نداشتند بگشاییم.
جامعهمحوری، رسالت رادیو زمانه
نگاه ما از آغاز بیشتر به سوی فرهنگ و جامعه معطوف بود تا سیاست. موضوعاتی که ما به آنها میپرداختیم در رسانههای بزرگ رسمی یه به حاشیه رانده میشد یا اقبال چندانی به آنها نمیشد. حتی سخن گفتن درباره برخی از این موضوعات ممنوع بودند. ما به مسائل مربوط به حقوق زنان، اتنیکهای تحت ستم، کارگران و اقشار کم درآمد، فرهنگ زیرزمینی، صداهای به حاشیه کشانده شده، جریانهای بدیل و جنبشهای گوناگون اجتماعی، معلولان، جنبش دانشجویی، جنبشهای صنفی، جنبش دادخواهی، جنبش مبارزه با اعدام و مسائل مربوط به کوییرها (یا دگرباشان جنسی) که در آن دوره همچون تابو به آن نگریسته میشد، توجه بسیاری داشتیم. رادیو زمانه نخستین رسانه فارسی زبانی بود که برای موضوع کوییر صفحهای ویژه نیز اختصاص داده بود.
ما از همان آغاز، رسانهای جامعهمحور بودهایم؛ نه دولتمحور و نه وابسته به منطق بازار.
درب «رادیو زمانه» از آغاز تاکنون، همواره برای نویسندگان و متفکران خارج از تحریریه گشوده بوده و کماکان مشتاق مشارکت و بازتاب صداهای منتقد و تحلیلهای متکثر نویسندگان گوناگون در این رسانه بودهایم.
پس از بیست سال، تغییر و تحول و تغییر سردبیران در تحریریه زمانه این ویژگی ثابت در رسانه ما ماندگار شده است: تمرکز بر جامعه و صداهایی که بستری کافی برای شنیده شدن ندارند.
تحلیل واقعیتها از زوایای انتقادی و بحثبرانگیز یکی از اهداف ما بوده است. ما در تحریریه خود نیز کوشیدهایم که فرهنگ انتقادی را در میان خود همواره زنده نگه داریم. ما همچنان به این متعهد هستیم که تریبونی باشیم برای زندانیان، کنشگران اجتماعی و سیاسی و مدنی و زیستمحیطی، زنان، افراد دارای معلولیت، دانشجویان، اقلیتهای مذهبی و اتنیکی، محرومان و جنبشهای دادخواهی و قربانیان خشونتهای ساختاری.
خداحافظی با رادیو
رفته رفته تمایل مخاطب فارسیزبان به شنیدن رادیوها کم شد و برای ما هزینه سنگینی دربرداشت. درنهایت، تحولات ساختاری و رسانهای ما را واداشت که «رادیو» را کنار بگذاریم و «رادیو زمانه» به «زمانه» تبدیل شد. البته ما هنوز خود را «رادیو زمانه» صدا میکنیم و گاه برای تلخیص خود را «زمانه» خطاب میکنیم. ما در کنار وبسایتی که از آغاز به روز میشد، پلتفرمهای دیگری نیز ساختیم: آکادمی زمانه، تریبون شهروندی زمانه و دادخواست.
شبکههای اجتماعی رفتهرفته جای وبلاگنویسی را گرفت و برخی مخاطبان نیز حوصله خواندن مقالات بلندبالا را از دست دادند. طی این فرآیند، شبکههای اجتماعی ما نیز ساخته شدند اما درخشش ما هرگز آن طور که در بسیاری از رسانهها مشهود است در شبکههای اجتماعی ما بازتاب نیافت. برخلاف ما بسیاری از رسانههای دیگر داخل یا خارج از ایران سیاست دیگری پیش گرفتند و بر تولید محتواهای شبکههای اجتماعی سرمایهگذاری کردند و لایکهای میلیونی گرفتند. این رسانهها بخش بزرگی از تحریریهشان را به تولید محتوای شبکههای اجتماعی اختصاص دادند. برخی دیگر خود را بهکلی با ریتم این فضا تنظیم کردند.
ما کماکان تمرکز را بر تولید محتواهای با کیفیت و متکثر در وبسایت رادیو زمانه معطوف کردهایم. موضوعاتی که محتوای وبسایت ما را میسازند، مسائلی نیستند که لزوما نظر تمام مخاطبان شبکههای اجتماعی را جلب کند. ما درسیاستگذاریهامان از پرداختن به سرگرمی، خبرهای ورزشی یا اخبار داغ جهانی حذر کردیم. برآیند خرد جمعی تحریریه چنین بود و چنین است که رسانههای دیگر درباره این موضوعات به مقدار کافی تولید محتوا میکنند. ما به رسالت خود وفادار خواهیم ماند.
با وجود فراز و فرودها در عصری که سرعت، سطحیسازی و اقتصاد توجه بر رسانهها سلطه یافته، ما همچنان تلاش میکنیم که نشان دهیم رسانه میتواند مستقل از نهادهای قدرت، انتقادی، تحلیلی و وفادار به گروههایی باشد که به حاشیه رانده میشوند. بیست سال گذشته نشان داد که رسانه جامعهمحور اگر در اجتماع ریشه داشته باشد، گرچه کوچک و بیادعا تداوم مییابد.
بیست سال از ثبت رسمی «رادیو زمانه» گذشته است. طی این بیست سال بیش از هزار روزنامهنگار، نویسنده، تحلیلگر و فعال رسانهای در مقاطع مختلف در جایگاه همکار ثابت یا نیرویکار آزاد با تحریریه زمانه همکاری داشتند. بدون مشارکت و حضور مسئولانه آنها زمانه هرگز شکوفا نمیشد. در این متن برای احترام به خانواده بزرگ «رادیو زمانه»، اسامی هیچکدام برجسته نشده است. قدردان زحمات تکتک همکارانمان از گذشته تا امروز هستیم. یقین داریم که زمانه بدون عشق و فداکاری و تجربه حرفهای آنان تا امروز دوام نمیآورد. از شما مخاطبان و همراهان وفادارمان نیز بسیار سپاسگزاریم.
عشق به شما و آرمان ساختن کشوری آزاد، حقمدار، حقیقتجو، برابر، پذیرا و متکثر، همان شعلهای است که تحریریه زمانه را فروزان نگه میدارد.
نظرها
نظری وجود ندارد.