۶۶ جان در جاده‌های جنوب شرق ایران؛ مرگ سوختبران بلوچ

از ابتدای فروردین‌ماه تا اواسط آذر سال جاری، دست‌کم ۶۶ سوختبر در تصادفات جاده‌ای جان خود را از دست داده‌اند؛ آماری که بخش عمده آن به جاده‌های جنوب استان سیستان‌ و بلوچستان مربوط می‌شود. این آمار تنها مواردی را دربر می‌گیرد که نام و خبر مرگ آن‌ها رسانه‌ای شده و احتمال می‌رود شمار واقعی جان‌باختگان بیش از این باشد.

به گزارش روزنامه هم‌میهن، جاده‌های جنوب شرقی ایران در سال جاری نیز، مانند سال‌های گذشته، صحنه مرگ ده‌ها سوختبر بوده است. در این بازه زمانی، تنها خبر مرگ ۶۲ سوختبر در جاده‌های جنوب سیستان‌ و بلوچستان ثبت شده که دست‌کم ۹ نفر از آن‌ها نوجوان بوده‌اند. این آمار، سوختبرانی را که در مسیرهای جنوب استان کرمان، میناب، هرمزگان و بندرعباس تردد می‌کنند شامل نمی‌شود و با احتساب این موارد، شمار جان‌باختگان به دست‌کم ۶۶ نفر می‌رسد.

این گزارش با اشاره به تصادفات مکرر خودروهای حامل سوخت، نمونه‌هایی از سوانح مرگبار در مسیرهای مرزی و جاده‌های منتهی به مرز ریمدان در شهرستان دشتیاری را برجسته کرده است؛ جاده‌هایی که بارها شاهد برخورد خودروهای حامل سوخت بوده‌اند. در یکی از این حوادث، برخورد دو خودروی سوختبر به مرگ چند نفر از سرنشینان انجامیده است.

بخش قابل‌توجهی از سوختبران جان‌باخته، ساکنان روستاهای مرزی جنوب سیستان‌ و بلوچستان بوده‌اند. به گفته معتمدان محلی، خشکسالی‌های پی‌درپی، از بین رفتن کشاورزی، نبود آب آشامیدنی پایدار و فقدان فرصت‌های شغلی، بسیاری از خانواده‌ها را ناگزیر کرده است که نوجوانان و جوانان خود را به سمت سوختبری سوق دهند. در برخی از این روستاها، کودکان از سنین ۱۲ تا ۱۴ سالگی وارد چرخه سوختبری می‌شوند.

روزنامه هم‌میهن همچنین به بازماندگی گسترده از تحصیل در استان سیستان‌ و بلوچستان اشاره کرده و آن را یکی از عوامل مؤثر در گسترش سوختبری دانسته است. در کنار آن، اختلاف شدید قیمت سوخت میان ایران و پاکستان و کاهش مداوم ارزش پول ملی، از دیگر عواملی است که به گفته فعالان اجتماعی، سوختبری را ـ با وجود خطرات جدی ـ به گزینه‌ای «قابل‌تحمل‌تر» برای برخی خانواده‌های محروم در مقایسه با مشاغل رسمی تبدیل کرده است.

این گزارش همچنین به خطرات تردد خودروهای حامل سوخت برای سایر شهروندان اشاره می‌کند و از تصادف‌هایی خبر می‌دهد که در آن‌ها، علاوه بر سوختبران، سرنشینان خودروهای دیگر نیز جان خود را از دست داده‌اند؛ مسئله‌ای که نشان می‌دهد پیامدهای این بحران تنها به سوختبران محدود نمی‌شود.

تداوم مرگ‌ومیر سوختبران، حضور کودکان و نوجوانان در این فعالیت پرخطر و نبود راهکارهای پایدار اقتصادی و آموزشی، از عمق بحران معیشتی و اجتماعی در مناطق مرزی جنوب سیستان‌ و بلوچستان حکایت دارد؛ بحرانی که سال‌هاست بدون پاسخ مؤثر باقی مانده است.

در همین حال، گزارش‌های پیشین خبرگزاری هرانا نشان می‌دهد که در بسیاری از موارد، تعقیب‌وگریز خودروهای حامل سوخت و تیراندازی نیروهای نظامی، از عوامل مؤثر در بروز سوانح مرگبار بوده است. سوختبران از جمله شهروندانی هستند که در پی فقر و نبود فرصت‌های شغلی، ناچار به حمل سوخت با خودروی شخصی در مناطق مرزی، به‌ویژه در استان سیستان‌ و بلوچستان، می‌شوند.

بر اساس آماربرداری سالانه مرکز آمار، نشر و آثار مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، طی پنج سال گذشته شمار سوختبرانی که بر اثر شلیک‌های بدون ضابطه نیروهای انتظامی جان خود را از دست داده‌اند، از ۵ نفر به ۴۳ نفر افزایش یافته است. بسیاری از این تیراندازی‌ها بدون اخطار قبلی رخ داده و در برخی موارد به واژگونی خودروها و آتش‌سوزی‌های مرگبار انجامیده است.

سوختبری در ایران، به‌ویژه در مناطق جنوبی کشور، همواره با تلفات انسانی همراه بوده است. روی‌آوری مردم بلوچ به این فعالیت در استان‌های سیستان‌ و بلوچستان و هرمزگان، ارتباط مستقیمی با نرخ بالای بیکاری دارد. داده‌های فصلی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که استان سیستان‌ و بلوچستان در چهار سال گذشته، در شش فصل بالاترین نرخ بیکاری را در میان استان‌های کشور داشته است.

برآوردها نشان می‌دهد که سوختبری به‌عنوان یک اجبار معیشتی بر بخش بزرگی از جامعه بلوچ تحمیل شده و حدود ۱۰۰ هزار نفر از این راه امرار معاش می‌کنند. افزون بر تیراندازی نیروهای نظامی، تصادفات جاده‌ای و آتش‌سوزی نیز از عوامل اصلی مرگ‌ومیر سوختبران به شمار می‌آیند.

به گفته کمپین فعالین بلوچ، در سال گذشته میلادی دست‌کم ۳۷۵ سوختبر بر اثر تیراندازی نیروهای نظامی یا تصادفات جاده‌ای کشته و زخمی شده‌اند. از این تعداد، ۲۴۰ نفر جان خود را از دست داده و ۱۳۵ نفر زخمی شده‌اند؛ آماری که نسبت به سال ۲۰۲۳، افزایش ۵۴.۶۷ درصدی شمار سوختبران کشته و زخمی‌شده را نشان می‌دهد.