وزیران زن، ویترین کابینه‌ یا لازمه تغییر جامعه؟

با وجود همه امیدها و گمانه‌زنی‌ها برای راه یافتن زنان به یازدهمین کابینه جمهوری اسلامی ایران، فهرست پیشنهادی وزرای کابینه حسن روحانی که روز سیزدهم مردادماه به مجلس ارائه شد، به تمامی مردانه بود و نام هیچ زنی در میان آنها دیده نمی‌شد.

بسیاری از فعالان سیاسی و اجتماعی زن در دوران رقابت‌های انتخاباتی و همچنین پس از انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری بارها و بارها طی نشست‌ها، مصاحبه‌ها و مقاله‌های مختلف خواسته خود مبنی بر فراجنسیتی بودن کابینه جدید را مطرح کرده بودند. بیرون از این نشست‌های زنانه اما چنین اجماعی بر سر لزوم معرفی وزرای زن وجود ندارد.

در حالیکه برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی اینترنتی تصمیم حسن روحانی مبنی بر چینش مردانه کابینه را "یک اشتباه بزرگ و فرصت‌سوزی تاریخی" می‌دانند، برخی دیگر معتقدند که نباید کابینه را با نگاه "زنانه- مردانه" ارزیابی کرد.

صبا آذر پیک، روزنامه‌نگار مقیم تهران چند ساعت پس از نهایی شدن فهرست مورد نظر روحانی برای دولت در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: "کدوم وزارتخونه وزیر زنی داشتیم که از مرد معرفی شده قوی‌تر بوده و معرفی نشده؟ به صرف زن بودن چرا باید به زن ها سهم داد؟... این قانون شایسته‌سالاری است."

این دیدگاه واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت، برخی کاربران با فهرست کردن نام زنانی که شایسته حضور در کابینه بودند، نوشتند که می‌شود در عین شایسته‌سالاری از زنان نیز در هیئت دولت استفاده کرد.

برخی دیگر همچون نجمه واحدی نیز با به چالش کشیدن نوع نگاه این روزنامه‌نگار نوشتند: "چطور می‌شه اعتقاد به دادن فرصت نداشت؟ اگر به شما اصلاً اجازه‌ی حضور در رسانه و خبرنگار شدن نمی‌دادند، چطور می‌تونستید شایستگیِ خودتون رو نشون بدید...؟ حتی در شرایطی که زنان کمتر فرصت رشد و بروز شایستگی‌هاشون رو داشته باشن هم، باید چیزی به اسم «تبعیض مثبت» وجود داشته باشه که بتونه در بلندمدت وضعیت نابرابر رو بهتر کنه؛ وضعیت کشور ما که خوشبختانه آنقدرها هم وحشتناک نیست و زنان کارآمد واقعاً وجود دارن و می‌شه با خیال راحت‌تری بین زنان و مردان انتخاب کرد؛ و اینکه چرا همیشه قرعه به نام مردان میفته، وضعیت ناخوشایندیه که باید تلاش کنیم تغییر کنه؛ نه اینکه ازش دفاع کنیم."

برخی نیز این نگاه منفی نسبت به مدیریت زنان را در اثر پیش ذهنیت‌های موجود می‌دانند. حامد یوسفی در این زمینه نوشته است: "این به خاطر تصویر اجتماعی‌ایه که شما و ما از مردها و زن‌های جامعه در ذهن خودمون داریم. شما دو کلمه با محمود حجتی که تازه خیلی هم آدم کاربلدیه به نسبت خیلی‌های دیگه هم‌صحبت شو. کی‌ گفته بیشتر از فاطمه هاشمی توانمنده؟ ولی خب یه تصویری از حجتی و دیگران تو ذهن‌های ما هست که از هیچ زنی متاسفانه نیست."

وزیر زن مهم نیست، مهم نگاه برابرخواهانه است

در این میان کسانی نیز هستند که اعتقاد دارند انتخاب وزیر زن اهمیت چندانی ندارد و مهم‌تر از آن بهبود شرایط زنان است.

به نوشته راما ایرانی، یکی از کاربران فیس بوک، "مهم‌تر از انتخاب نمادین یک زن که هیچ تاثیری در وضعیت زنان نخواهد داشت. تلاش برای بهبود مسیر رشد و ارتقای جایگاه زنان در سازمان سیاسی و مدیریتی کشور است. به نظرم اگر ترتیبی داده شود که مثلاً تعداد زنان در مراتب مدیریتی ارشد کشور افزایش پیدا کند اقدام موثرتری است."

ساقی لقایی، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان که در حال حاضر در ترکیه اقامت دارد، معتقد است: "حضور زنان در کابینه‌ای که مبتنی بر ساختاری به کل مردسالارانه است، حضوری نمادین است و زن مردسالار با مرد مردسالار فرقی ندارد."

او در یک بحث فیس‌بوکی دراین زمینه نوشته است: "زنان برای مشارکت حتماً نباید وزیر شوند. اگر بشوند خوبه، خیلی هم خوبه که در حدی رشد کنیم که بتونیم وزیر و وکیل و اینا بشیم ... اما الان توی مجلس خانم‌های نماینده در تصویب قانون حمایت از خانواده چی کار کردن؟"

او با بیان اینکه با تبعیض مثبت برای "حضور زنان در قانونگذاری و اجرا" موافق است، بر لزوم تغییر ساختار سیاسی موجود تاکید می‌کند، ساختاری که در آن حضور زنان در مناصب اجرایی به منزله چیدن ویترین نباشد.

چگونگی تغییر این ساختار مردانه اما از دیگر نکات بحث برانگیز این روزهاست. در حالیکه برخی حضور زنان در مناصب اجرایی عالی‌رتبه ازجمله هیئت دولت را مستلزم تغییر ساختارهای مردسالار جامعه می‌دانند، برخی دیگر معتقدند که یکی از راه‌های تغییر چنین ساختارهایی، حضور زنان در بدنه آن است و اتفاقاً انتخاب وزرا و مدیران زن می‌تواند این تغییر را سریع‌تر کند.

سالومه رحیمی، روزنامه‌نگاری که از طرفدارن این دیدگاه است، در پاسخ به همین بحث در فیس‌بوک نوشته است: "ساختار بدون مشارکت زنان تغییر نخواهد کرد و خواسته های زنان از طریق زنان باید پیگیری شود."

به اعتقاد وی، "باید از جایی شروع کرد. برای کسب مهارت تجربه لازمه. تحریریه روزنامه هم اعتماد به حضور زن نداره وگرنه با میدان دادن به زنانی که علاقه‌مندند نیروهای کارآمدی تربیت خواهند شد."

لیلی فرهادپور، فعال حقوق زنان مقیم تهران نیز یکی از افرادی است که در شرایط فعلی "نبودن زن در کابینه را نه مهم می داند و نه لازم". او در یکی از این بحث‌های فیس بوکی نوشته است: "من هم اتفاقاً از آن دسته هستم که به نظرم اصلاً اهمیتی ندارد که در کابینه روحانی زن نیست. چرا که نبودهای بسیار بسیار مهم‌تری وجود دارد. یعنی برای من مهم‌تر این است که وزیر ارشاد چرا این است. چرا عارف و اصلاح طلب‌ها در کابینه جایی ندارند. یعنی در مقابل این مواردی که اتفاقاً در باز کردن بستر برابری جنسیتی لازم هستند نبودن چند زن در کابینه اصلاً مهم نیست. به نظر من این هیاهو سر وزیر زن بیشتر شو است تا کار فمینیستی. البته شو هم گاهی لازم است."

او در پای یکی دیگر از بحث‌های فیس‌بوکی در همین زمینه نوشته است: "معتقدم که مسائل زنان در کنار و به همراه مسائل دیگر باید حل شود و جلو برود بخصوص در جوامعی مثل جامعه ما با این همه مشکل سیاسی و اجتماعی اینکه مسائل زنان را ارحج بدانیم به نظرم درست نیست. باید در همه مسائل حساسیت‌های حقوق زنان را داشته باشیم."

 تقصیر روحانی نیست

همه بحث‌ها البته بر سر موافقت یا مخالفت با حضور زنان در کابینه نیست. بخشی از طرفداران تصمیم روحانی برای پیشنهاد ندادن وزرای زن، کسانی هستند که معتقدند روحانی شخصاً به حضور زنان در کابینه تمایل دارد، اما به دلیل شرایط موجود به این چینش مردانه تن داده است.

یک کاربر فیس‌بوک به نام "ایده سبز" با بیان اینکه امتخاب یک وزیر زن، وضع رئیس‌جمهور را در مواجهه و کسب حمایت مراجع تقلید و بخش پرقدرتی از نظام تضعیف می‌کرد، نوشته است: "مطمئن هستم که ایشان هم مانند ما از اینکه این تصمیم سخت را گرفته‌اند ناخوشنود هستند... عمل‌گرایی و میانه‌روی و سیاست‌ورزی در این شرایط همین است دیگر..."

رضا خندان، همسر نسرین ستوده، وکیل مدافع حقوق بشر اما در صفحه فیس‌بوک‌اش در پاسخ افرادی که وزرات زنان را موکول به فرصت های بعدی و شرایط بهتر می‌کنند، چنین می‌نویسد: "از وقتی كه به خاطر دارم كشور ما به قول حكومت‌چی‌ها "در وضعیت خطیری" قرار داشته است. این "وضعیت خطیر" بهانه‌ای شده است برای ایجاد محدویت‌ برای افراد و گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی. از جمله‌ی این محدودیت‌ها، ممانعت از حضور زنان - جدای از شخصیت فكری و سیاسی آنها- در پست‌ها و موقعیت‌های كلیدی به ویژه پست‌های دولتی است."

او ادامه می‌دهد: "یادم هست زمانی كه بچه بودیم در شهر ما رسم بود پشت كارت دعوتی كه برای عروسی و یا مراسم مختلف داده می‌شد، می‌نوشتند: «از نور چشمان بعداً پذیرایی خواهد شد.» و این بعداً هیچ‌وقت فرا نمی‌رسید. حالا شده حكایت حضور زنان در سمت‌های طراز اول سیاسی و اجتماعی... ظاهراً «از بانوان عزیز بعدا پذیرایی خواهد شد.» ولی كی؟ خدا می‌داند."