امید به هموار شدن مسیر تفاهم هسته‌ای

تا کنون به نظر می‌رسد که جلسه جدید ۱+۵ با ایران فصل نوینی را در مذاکرات هسته‌ای گشوده باشد. این بار برخورد نمایندگان ایران کاملا متفاوت با تیم قبلی بود. این تفاوت باعث شد تا وزرای خارجه آمریکا، بریتانیا و آلمان به تحسین و تجلیل از دگرگونی در لحن و موضع‌گیری نمایندگان ایران بپردازند.

جان کری بعد از جلسه اظهار داشت از نحوه برخورد جدید تهران شگفت زده شده است اما ضمن ابراز امیدواری، تاکید کرد، یک جلسه برای حل مناقشه هسته‌ای کافی نیست و حکومت ایران باید در عمل اقداماتی برای برطرف کردن نگرانی‌های جامعه جهانی و رفع شبهه استقاده نظامی از انرژی هسته‌ای در پوشش برنامه صلح آمیز انجام دهد.

پیش از جلسه، مقامات آمریکایی اعلام کردند انتظار ندارند در این جلسه به توافق دست پیدا کنند و فقط می‌خواهند قدم اول به خوبی برداشته شود و متوجه هستند که فرایند تفاهم کوتاه‌مدت نخواهد بود.

ارزیابی‌های مثبت

جان کری و ظریف نخستین وزرای خارجه ایران و آمریکا بودند که بعد از گسست ۳۴ ساله در روابط در یک جلسه مشترک کنار هم نشستند و همچنین یک گفت‌وگوی کوتاه دو به دو انجام دادند. آنها به پیشنهاد اشتون دست یکدیگر را فشردند و برخورد صمیمانه‌ای در عرف مناسبات دیپلماتیک داشتند. بدینترتیب تابوی عدم تماس و صحبت مستقیم کارگزاران بلند پایه دو کشور شکسته شد و همچنین رخ ندادن کی تماس مستقیم نمادین بین روحانی و اوباما تا حدی جبران شد.

کاترین اشتون گفت‌وگو‌ها را جدی و بنیادین توصیف نمود و گفت طرفین توافق کردند که در زمانی سریع چارچوب و مدالیته‌ای برای تفاهم و حل نگرانی‌ها متقابل ارائه دهند.

 ویلیام هیگ وزیر خارجه بریتانیا نیز اعلام کرد که محتوی و رفتار نمایندگان ایران جالب بود و بهبودی بزرگ در روابط را نشان داد.

وستروله وزیر خارجه آلمان نیز گفت که گفت‌وگو‌ها در فضا و حال و هوایی کاملا متفاوت و امیدبخش نسبت به قبل پیش رفت. به باور او پنجره فرصتی برای حل مسالمت آمیز منازعه هسته‌ای باز شده است اما استفاده از آن منوط به اقدامات ملموس و عینی از سوی حکومت ایران است. او تاکید نمود حرف‌ها و واژه‌ها کافی نیستند بلکه اعمال و نتایج عینی مهم هستند. به باور او ابهامات و موارد مشکوک در جزئیات ظاهر می‌شوند. ولی در عین حال ابزار امیدواری نمود که بزودی گفت‌وگو‌های اساسی و جدی شروع گردد.

ظریف: ایران آماده رفع نگرانی‌ها

محمدجواد ظریف نیز گفت‌وگو‌ها را مثبت و جدی ارزیابی کرد و گفت قبل از مذاکرات تصور می‌کرده فقط او اشتیاق زیادی برای حل مشکلات دارد اما در حین مذاکرات متوجه شده است علاقه همتایانش بیشتر است. وزیر خارجه جمهوری اسلامی بعد از جلسه گفت: «ما توافق کردیم سریع مذاکرات را شروع کنیم تا بتوانیم اول بر روی شاخص‌ها و مولقه‌های بازی نهایی توافق کنیم و سپس ظرف یک سال قرارداد مورد نظر را نهایی کنیم.»

ظریف همچنین اضافه کرد امیدواریم بتوانیم در حل مسئله در بازه زمانی مناسب، به پیشرفت دست پیدا کنیم و نشان دهیم برنامه هسته‌ای ایران منظوری غیر از اهداف صلح طلبانه ندارد. ظریف اظهار داشت از روند جلسه نخست راضی است و امیدوار است اراده متناسب با کلمات مطرح شده در جلسه بوقوع بپیوندد تا بتوان به سمت جلو حرکت کرد.

ظریف همچنین ضمن ظالمانه و بی‌مبنا دانستن تحریم‌ها گفت نتیجه نهایی باید شامل برداشتن تمامی تحریم‌های بین المللی و نیز تحریم‌های یکجانبه دولت آمریکا باشد.

ظریف قبل از جلسه نیز اعلام کرد اگر غرب اراده جدی داشته باشد، ایران آماده رفع نگرانی‌های معقول آنها و حل مشکل است.

ظریف تصریح کرد آمریکایی‌ها باید به تعهداتشان عمل کنند و به دنبال راه‌حل باشند و در سیاست خارجی خود از هوشیاری و آینده‌نگری استفاده کرده و حقوق مردم ایران را در نظر بگیرند.

عباس عراقچی نیز که نزدیک به رهبری ایران است جلسه پنجشنبه را بسیار مثبت و سازنده خواند و اظهار داشت: گفت‌وگوهای خوبی انجام شد و دو طرف با رویکرد سازنده‌ای وارد مذاکرات شدند و قرار شد این گفت‌وگوها ادامه یابد.

خواست‌های دو طرف

در پایان جلسه توافق شد تا ادامه گفت‌وگو‌ها در روز‌های ۱۵ و۱۶ اکتبر در ژنو پیگیری شود. از جزئیات جلسه اطلاعی در دست نیست اما حان کری مدعی شد ظریف برخی از اقدامات ممکن از سوی ایران را بر روی میز مذاکرات گذاشته است.

بر اساس برخی از اطلاعات و گمانه زنی‌ها غرب خواهان تعلیق غنی سازی اورانیوم بیست درصد، تعطیلی سایت فردو و انتقال محموله سوخت هسته‌ای با غلظت بالا به خارح از ایران است.

روحانی و ظریف نیز علائمی صادر کرده‌اند که نشان از تمایل ایران برای تعلیق غنی سازی با درصد بیست درصد و عدم فعالیت سایت فردو است. اما هیئت نمایندگی ایران نسبت به تعلیق و یا تعطیلی تولید سوخت هسته‌ای غنی سازی اورانیوم بی‌میل است و سعی می‌کند هر طور شده طرف مقابل را به پذیرش فعالیت‌های موجود هسته‌ای راضی سازد. در عین حال به نظر می‌رسد که گارد مذاکر‌ه‌کنندگان ایرانی در این خصوص بسته نیست.

روحانی در مصاحبه با "سی ان ان" علام کرد در خصوص تاسیسات آب سنگین اراک ایران فعلا حاضر به گفت‌وگو نیست و این تاسیسات هنوز تا راه اندازی فاصله دارد. وی مذاکره در این خصوص را به آماده شدن مرکز یاد شده برای راه اندازی موکول کرد.

آینده مذاکرات

دیپلماسی روحانی و تیمش در نیویورک در مجموع منجر به افزایش امید‌ها به گشایش در مذاکرات هسته‌ای شده است. اینک ظاهرا جهت مناقشه هسته‌ای از نقابل به سمت تفاهم تغییر جهت داده است. البته هنوز خوش‌بینی‌ها در حد دل بستن به حرف‌ و تعارف است. گفت‌وگو‌های ژنو روشن می‌سازد که مواضع جدید ظرفیت عملی شدن دارند یا نه.

مقامات غربی ظاهرا تغییری در راهبرد و خواسته‌های قبلی خود در نشست آلماتی ۲ صورت نداده‌اند. اما حکومت ایران دگرگونی چشمگیری در مواضع خود اعمال کرده و به صورت چشم‌بینی عقب نشینی کرده است. اما معلوم نیست دامنه و محدوده این عقب نشینی تا چه میزان است و همچنین کف و سقف امتیازات مورد نظر ایران از طرف مقابل چیست. شکاف در انتظارات می‌تواند مذاکرات را از موفقیت دور گرداند.

دشوار بتوان فرض کرد که حکومت ایران و بخصوص بخش‌های اصلی تصمیم گیر از جمله رهبری به طور کامل از ماجراجویی هسته‌ای دست بردارند و تن به سازش دهند. این بدبینی عمیق است که به نظر می‌رسد عقب نشینی محدود با هدف خلاصی از تحریم‌های کمر شکن مطرح است تا فرصت برای پیگری ستیزه جویی در مسیر‌های دیگر مساعد شود. از اینرو غرب نیز به راحتی با مسئله کنار نمی‌آید. در این میان متغیر‌های اصلی تصمیم خامنه‌ای و موازنه قوا در داخل بلوک قدرت است.

البته غرب ترجیح می‌دهد ایران در مسیری پیش‌بینی‌پذیر و مهارشدنی حرکت کند به جای اینکه فعالیت‌های هسته‌ای به سمت وضعیتی کنترل نشده کشیده شود. از اینرو از مصالحه هسته‌ای، حتی اگر جامع نباشد، استقبال می‌کند. همچنین تصور غرب این است که فشار ناشی از تحریم‌ها، حکومت ایران را به پای میز مذاکره نشانده است. بنابراین به سادگی از فشار‌ها دست بر نمی‌دارند. تاثیر متضاد این دو عامل می‌تواند انعطاف غرب را محدود سازد.

بنابراین اگر چه مسیر تفاهم هسته‌ای هموار شده است اما هنوز فرایندی دشوار و پر از پیچیدگی است و توافق به راحتی حاصل نمی‌شود.

سخنان روحانی در روز سوم حضور در نیویورک

روحانی در سخنانش در جلسه سازمان کشور‌های غیر متعهد بر لزوم اجرای کامل خلع سلاح اتمی در جهان تاکید کرد. هسته مرکزی سخنان او ایجاد حساسیت نسبت به برنامه هسته‌ای اسرائیل و ضرورت جمع آوری جنگ افزار‌های اتمی این کشور بود. او بر نقش سلاح‌های اتمی اسرائیل در بی‌ثبات کردن منطقه انگشت گذاشت. روحانی از دولت اسرائیل خواست به معاهده عدم گسترش سلاح‌های اتمی بپیوندد. این سخن با موضع رسمی جمهوری اسلامی که موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد، تعارض دارد.

روحانی در رابطه با سلاح‌های اتمی، دلایلی چون عدم اشاعه تا رسیدن به ثبات استراتژیک را غیر قابل قبول خواند و گفت عدم اشاعه در طول تعطیلی است و بدیل آن نیست. روحانی همچنین از کشور‌های غیر متعهد خواست جدی تر راهکار‌های خلع سلاح اتمی را پیگیری کنند. او خواهان آن شد کنفرانسی بین المللی در این خصوص در ۵ سال آینده برگزار شود.

در مجموع روحانی کوشید تا با برجسته کردن اهمیت عدم اشاعه، تولید، مالکیت و انتقال سلاح‌های هسته‌ای، حرکتی تهاجمی داشته باشد و با دور کردن ایران از اتهام تلاش برای استفاده نظامی از انرژی هسته‌ای، نگاه‌های پرسشگر و انتقادی را متوجه اسرائیل کند. سخن وی در خصوص اسرائیل حامیانی در جهان دارد، ولی ابهاماتی که پیرامون برنامه هسته‌ای خود حکومت ایران وجود دارد، پذیرش سخنان روحانی را با مانع مواجه می‌سازد.

روحانی همچنین در نشست انجمن آسیا و اندیشکده شورای روابط خارجی در نیویورک سخنرانی کرد. محور‌های مهم صحبت‌های او تاکید بر غیرنظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران، مزیت همکاری و تعامل در حل مشکلات جهانی، کنار گذاشتن بازی با حاصل جمع صفر بود.

روحانی اظهار داشت: «کسانی که دائم آژیر خطر درباره برنامه هسته‌ای ایران را به صدا در می‌آورند، توجهی به این نمی‌کنند که حتی ارزیابی‌های جامعه اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دهد ایران قصد ساختن بمب اتمی را ندارد.»

نتیجه مهم سخنان وی اعتراض به زبان تهدید و تحریم‌ها بود و تصریح کرد که فشار و ارعاب، فضا را مسموم می‌کند و تاثیری بازدارنده در عزم و اراده حکومت نخواهد داشت.

توافق عمومی بر روی تفاهم

طیف اصول گرایان و اطرافیان رهبری از رویکرد روحانی و تیم مذاکره کننده برای توافق با ۱+۵ استقبال کرده‌اند.

به نظر می‌رسد برای اولین بار است که تمامی جناح‌های حکومتی از دیپلماسی هسته‌ای و عملکرد تیم مذاکره کننده اظهار رضایت می‌کنند. دست کم می‌توان گفت که فعلاً اجماعی در بین نیرو‌های حکومت دیده می‌شود.

در سطح نیرو‌های سیاسی مستقل و اپوزیسیون و همچنین فعالان مدنی نیز احساس خوشنودی‌ای دیده می‌شود از اینکه سیاست تقابل مهار شده، در چشم‌انداز خطر جنگ وجود ندارد و امید می‌رود که از فشار تحریم‌ها بر کشور کاسته گردد.

در همین زمینه

نطق‌های روحانی و اوباما، تلاقی بیم‌ها و امیدها

نشانه‌ها و تأثیرهای دیپلماسی نیویورکی روحانی