ساعات اولیه به وقت اوین

نظرها

• حمید جعفری

  ۲۱ آبان ۱۳۹۴

  درود بر شما بزرگواران گرانقدر اذعان دارم و میدانم که در مقابل بزرگمردانی که عمر خود را در زندان گذراندند و آنان که در زندان جان دادند این چند روز زندانی شدن چون منی کاهی است در برابر کوه. با این همه جسارت می کنم و به پاس احترام به همان بزرگواران اوینی می نویسم. در سال ۸۰ تا ۸۱ به مدت ۱۵ ماه به جرم انتشار نشریه ی دانشجویی کویر در زندان اوین بودم که مطالب زیر حاصل تجربه ها و خاطره های همان دوران است که به ترتیب نوشته شدن شماره گذاری کرده ام. شاید این نوشته ها به کاری آید. سپاس شماره ۱: چفدر سخت است؛ شنیدن صدای هلهله و فریاد و جیغ و خنده ی کودکان و مردمان شهر تهران، در پارک شهر بازی نزدیک اوین، برای آن آزاده جانی که در سلول انفرادی زندان اوین زندانی است!! وسخت تر از آن؛لبخند حاکی از شادمانی آن زندانی است، از آن همه شادمانی! شماره ۲: چه خوشبخت اند آن حیواناتِ پشت میله های قفس های باغ وحش ها! این جمله را "آزاده جانی" می گوید که در بین دیوارهای به رنگ سفید و با بلندای چهار قد آدمیِ سلول های انفرادی زندان اوین، زندانی است! آهای مرد زندانی!؟ تنها دو روز کافی است تا دیوار در چشمان ات تخم بگذارد! شماره۳: "لیوان پلاستیکی زردرنگ چرک گرفته!" وقتی بعد از هشتاد روز از زندان انفرادی وارد بند عمومی 209 اوین میشوی، دلت لَک میزند که به جای لیوان پلاستیکی زردرنگ چرک گرفته، در یک لیوان شیشه ای چای بنوشی! و درست در همین لحظه برادران داریوشی را که به جرم اختلاص میلیاردی در کنار تو هستند می بینی که بیست عدد لیوان شیشه ای سفارش داده اند و به هر زندانی یک لیوان به صورت رایگان با لبخندی بر لب هدیه می دهند و درست در همین زمان،رضا ملک یا همان رضا احمدی از بازجویان وزارت اطلاعات سعید امامی را می بینی که به جرم افشای اطلاعات آن موقع ها، حالا در کنار توست و اوست و تنها اوست که لیوان پلاستیکی زردرنگ چرک گرفته اش را نشان آن میلیاردرها می دهد و می گوید :نه!برای من،چای خوردن در این لیوان پلاستیکی لذت بخش تر است!آنهم بسیار لذت بخش تر! و هنوز ده روز از این ماجرا نگذشته است که برادران میلیاردر در بند، جرّ و بحثی می کنند و به ناگاه،در تلافی این بحث و دعوا، شروع می کنند به پس گرفتن لیوان هایشان!!و درست لحظه ای که لیوان شیشه ای تو را پس می گیرند،رضا ملک روبروی تو نشسته و در همان لیوان پلاستیکی زردرنگ چرک اش چای می خورد و به تو با لبخندی غرور انگیز! نگاه می کند و به لیوان زردرنگ پلاستیکی چرک گرفته اش با چشمکی اشاره می کند و می گوید :برای من چای خوردن در لیوان پلاستیکی زردرنگ چرک گرفته، لذت بخش تر است!واقعا لذت بخش تر است شماره ۴: "53" درب ورودی 209 اوین چشمانم را می بندند! در حالی که دستانم را یکی از نگهبانان گرفته است و به دنبال خود می کشد و چیزی جز تاریکی نمی بینم ، از پلکانی بالا می روم. از راهروهای پیچ در پیچی می گذریم و در نهایت خودم را در انتهای سالنی در یک اتاق 2 در 2 متر می بینم که نیمکتی در گوشه آن ملتمسانه در سکوت مرا انتظار می کشد! ماموری کیسه ای به من می دهد و می گوید: به جز شورت، همه ی لباس هایت را درآور و در این کیسه بگذار و این دو لباس ؛یک پیراهن و یک شلوار، هر دو مزیّن به عکس پر از تکرار ترازو و شمشیر، همان آرم قوه قضاییه را بپوش. لباس زندانی را می پوشم. یک کاسه فلزی و یک قاشق و یک بشقاب فلزی و یک لیوان پلاستیکی زردرنگ چرک گرفته در دستانم می گذارد و دوباره چشم بند را به چشمم می زند و باز تاریکی تنها چیزی است که می بینم. دستش را در سینه ام فرو می کند و می گوید : از این به بعد تو شماره ی 53 هستی! این شماره را هرگز فراموش نکن! فهمیدی ؟ و با کمی خشم می پرسد:شماره ی چند هستی؟ و من می گویم:"53"!. دستم را می گیرد و مرا به سلول انفرادی ای می برد که رویش نوشته شده است:"53" و در را می بندد و می رود و من می مانم و دیوارهای سفید بلند و دربی آهنین! دربی که روی آن دریچه ایست به ابعاد 15 در 15 سانتی متر، و در وسط آن دریچه، دو میله قرار دارد ، دو میله ای که با دیدن آنها، سنگینی زنجیر های زندانیان سیاه چال های فیلم سربداران را در سینه ام احساس می کنم! من می مانم و شماره ای به نام 53. حالا من دیگر حمید جعفری نیستم! من یک عدد هستم! عدد که جان و اختیار ندارد! عدد که پدر و مادر و خواهر و برادر ندارد ! عدد که دوست و دوستانی ندارد.عدد انسان نیست و حتما احساس و میل و عاطفه و حتی مرگی ندارد! زندانی قبل از من هم شماره ی 53 بوده و معلوم نیست شاید آن شماره مرده باشد و من جای آن شماره را گرفته باشم. چه اهمیت دارد شماره ای باشد یا نباشد ؟! شماره ای بمیرد یا نمیرد!؟ چه اهمیتی دارد شماره ای شکنجه بشود یا نشود!؟ چه اهمیتی دارد شماره ای روزها و شبان بیشماری تنها باشد یا نباشد!؟ این اولین تبدیل سرشتی است که زندان با زندانی انجام می دهد! من همان شماره ی "53" هستم با دو میله ی آهنین نصب شده در بیخ چشمانم شماره۵: زندان اوین" ای اِوین! زندان تو! بخصوص بند دویست و نه اش! مکانی است ماورایی و اعجاب انگیز! چرا که جای بزرگ مردانی است که در اثر تکرار عبور و مرور شان، جای پای شان بر کف سلول هایت حک شده است و این جای پاها هرگز از خاطره ها محو نخواهد شد!جای پاهایی که نشان ظلم ظالمانی است که آزادی و آزادگی آزاد مردان روزگار خویش را تاب نیاورده اند! ای اوین! چین های روی پیشانی ام نشان روزهای شوم انفرادی های تلخ و غم انگیز تو است!؛ روزهایی که مرا از دیدن دوستان ام و دیگرانسان ها ، از دیدن ماشین ها و اتوبوس های هرروزه!از استشمام هوای دل انگیز بهاری! از گام برداشتن در زیر قطرات ریز باران! و از دیدن پرواز پرندگان، منع کرد! و این همه سزای ایمان من به خویشتن ام بود!ایمان من به اندیشه ام! ایمان من به آزادی! و به انسانیت! کوه های سر بر فلک کشیده ی اوین، با قله های همیشه برفین اش؛ زندانی مخوف و وحشتناک را از هر طرف در برگرفته و در دل تاریک ترین مغاک دره های اش جای داده است. زندانی که، زندانیان محبوس شده در آن، نظاره گر جنب و جوش نقطه های سیاه رنگ آدمیان آزاد و لکه های رنگین متحرک ماشین ها در نقاط دوری در دل این کوه ها هستند و نیز شاهد دیوار های وهم انگیز و حسرت بار حیاط دانشگاه شهید بهشتی.زندانیانی که هر شب جمعه گوش شان پر است از هیاهو و صدای جیغ و داد بچه ها و هلهله و شادی شان در پارک شهر بازی نزدیک اوین. من در این زمان ها گمان می کردم که همه ی ستارگان در مقابل ماه تابان در حال رقص و پایکوبی اند و بی درنگ لبخندی ملایم بر لبان ام می نشست، چرا که حس می کردم؛چقدر اسارت و آزادی به هم نزدیک است! در انفرادی 209 اوین،به رغم روشن بودن شبانه روزی لامپ رشته ای یا فلورسنت اش،تاریکی تمام وجود آدمی را فرا می گیرد!بی حسی و بی فکری، بی هیچ قوه ی ادراکی همه جا پرپر می زند! زندانی، دیواری است در بین دیوارها و دالان های پیچ در پیچ! سنگی است بسان تکه سنگی از صخره ای در دل همین کوه اطراف اش؛سرد!،بی روح! و غمناک!اینجا شب و روز هیچ مفهومی ندارد و دائم صدای آه و ناله ی زندانی سلول بغلی،وهر از گاهی صدای گام زدن زندانبانان،وسه بار نیزصدای چرخ گاریچه ی مسئول پخش غذا شنیده می شود.اینجا خلاء و سکون حکم فرمایی می کند! آدم اینجا تنها است؛بی هیچ نشانی از مرگ یا از زندگی! ناگهان نوری بر دل ام تابیدن گرفت!؛ سوسکی بود که از زیر درب سلول انفرادی به درون خزیده بود.بی گمان سلول را به دیدن چهره ی عبوس و بی روح نگهبانان ترجیح داده بود.بهترین موجودی بود که تا به آن لحظه دیده بودم، چرا که روزان و شبان بسیاری بود که به جز چهره ی زشت و نفرت انگیز نگهبانان و صدای خفه و تهوع آور بازجویان تنها و تنها دیوار دیده بودم و دیوار و نیز تاریکی گودال چشمان ام از پشت چشم بند! و حال از مشاهده ی این خوشبختی نابهنگام،اشک در چشمان ام حلقه زده بود و برای لحظه ای دیدگان ام از دیدن سیاهی و شوربختی باز ماند! شماره ۶: *ایمان به تردید* وقتی با چشمان بسته تو را روی صندلی ای بنشانند و با تهدید به "تهدید" تهدیدت کنند و دائم طناب دار و شلاق و کابل را در کنار گوش ات زمزمه کنان فریاد بزنند!!و در این حال از تو در مورد دوستان ات بازجویی کنند؛ تو مردد می مانی!! تو تردید می کنی!! بین پاسخ دادن و ندادن! بین راست گفتن و نگفتن! برای همین همه ی پاسخ های ات را با "فکر می کنم"،" مطمئن نیستم"، "شاید"، "گمان می کنم"در برگه ای که بالای اش نوشته شده"النجات فی الصدق "می نویسی . و همین کلمات شگفت انگیز است که بازجو را آچمز می کند تا آنجا که با عصبانیت و آشفته فریاد می زندکه: "پدر سوخته ! این چگونه پاسخ دادن است!؟از هیچ چیز مطمئن نیستی!؟" و اینجاست که احساس خوش پیروزی در زیر پوست غرورت می خزد و لبخندی بر لب ات می نشیند. اینک پس از سالها زندگی در پهنه ی گسترده ی زندگی، آنهم ورای میله های زندان،آموخته ام که همیشه کلام و اندیشه و نوشته هایم را با "شاید ها" و "گمان می کنم ها" و "مطمئن نیستم ها" و "فکر می کنم ها" ،آمیخته کنم! البته گمانم این است و فکر می کنم چنین است!اما مطمئن نیستم شماره ۷: "زندان؛سرکوب غریزه ی سفر" غریزه ی سفر، یکی از غرایز اصیل آدمی است. سرکوب این غریزه، مسبب بسیاری از بیماری ها و روان پریشی ها و ارضای این غریزه، یکی از مهمترین عوامل رشد خلاقیت در آدمی است. غریزه ی سفر؛ غریزه ی تغییر است،غریزه ی حرکت از مکانی/ایده ای (از آن خود پنداشته شده،باور شده،عادی شده، شناخته شده) به مکانی/ ایده ای دیگر (ناشناخته،غیره،نادیده ،نا اندیشیده)است. ارضای غریزه ی سفر، تنها زمانی به خلاقیت آدمی می انجامد که در راستای مخالفت با عقاید شخصی و عقاید مرسوم جامعه ی اطراف شخص مهاجر انجام گیرد. از این دریچه؛" زندان"، یکی از بدترین راه های سرکوب غریزه ی سفر در آدمی و در نتیجه یکی از مخوف ترین شکنجه های اختراع شده توسط حکومت ها است. شاید من اولین کسی باشم که این غریزه را در آدمی به عنوان یک غریزه کشف کرده باشم شماره۸: " کفش ها آدمی را با خود می برند یا آدمی کفش ها را!؟ " درست در فاصله ی پانزده ماهه ی بین دو اتفاق نادر؛ یکی گرفتن "کفش" های ام از من و دیگری دادن "کفش"های ام به من در زندان اوین، هرگز نتوانست ام در خیابان های شهر قدم بزن ام. یکی از حقوقی که زندانی را از آن محروم می کنند؛ "حق پوشیدن کفش" است تا آنجا که پاهای زندانی در دمپایی لانه می کند و دمپایی در چشمان زندانی تخم می گذارد! من کسی را می شناخت ام که شماره ی پای اش را فراموش کرده بود من کسی را می شناخت ام که وقتی پس از هفت سال دوباره "کفش" های اش را پوشید؛ بسان کودکی که بابای اش برای اش کفشی نو خریده باشد، جست و خیز می کرد و آواز می خواند من کسی را می شناس ام که پس از آزادی از زندان، پاهای عادت کرده به برهنگی های همیشگی اش،تا مدت ها از پوشیدن "کفش" تاول می زد راستی "کفش"ها آدم ها را با خود می برند یا آدم ها "کفش" ها را!؟