چه ترکیبی برای سبد انرژی ایران مناسب است؟

ایران با انجمن ملی سازندگان انرژی‌های خورشیدی انگلیس یک توافقنامه‎‌ به قیمت ۱٫۵ میلیارد یورو را امضا کرد که هدف آن طراحی و استقرار یک مزرعه خورشیدی -از نوع پی وی- با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات بود.

خبرگزاری جمهوری اسلامی در اواخر تیرماه سال ۱۳۹۵، ضمن اعلام این خبر نوشت که از جمله شرایط اجرای این توافقنامه، تأمین تمامی سرمایه مورد نیاز این پروژه از طریق سرمایه گذاری خارجی است.

همچنین این توافقنامه سعی دارد که تولید کارخانه ساخت پانل‌های خورشیدی به میزان ۵۰۰ مگاوات در سال را به صورت مشارکت با شرکت‌های ایرانی احداث کند.

بنابر این گزارش این پروژه برای دولت ایران درآمدزایی می‌کند و به اشتغال‌زایی می‌انجامد.

در این گزارش آمده: «در حال حاضر انگلیس سالانه رقمی معادل ۵ تا ۷ میلیون پوند تنها بابت صدور مجوز نصب سیستم‌های مرتبط با انرژی‌های خورشیدی بر روی سقف خانه‌ها درآمد کسب می‌کند. ضمن اینکه از سال ۲۰۱۰ میلادی تاکنون ۳۵ هزار نفر در این بخش مشغول به کار شده اند.»

اما به عقیده راقم این سطور نکته ابهام برانگیزی در سیاست انرژیی ایران وجود دارد. پیش از این اجازه دهید اندک توضیحاتی در باره سیاست انرژی ایران مطرح کنم.

از یک طرف ایران تمایل دارد که علاوه بر نیروگاه اتمی بوشهر هشت نیروگاه اتمی دیگر ایجاد کند. از طرف دیگر قراردادی برای ساخت نیروگاه خورشیدی ۱۰۰۰ مگاواتی با انگلیس منعقد می‌سازد.

اجازه دهید ابتدا تولید این دو نیروگاه را از منظر اقتصادی و نیز از منظر سیاست انرژی با یکدیگر مقایسه کنیم و سپس به نکته پرسش‌برانگیز برگردیم.
برای مقایسه نیروگاه اتمی و نیروگاه خورشیدی، درهر دو حالت بهترین شرایط برای این دو نیروگاه جدید فرض شده است. به این ترتیب که برای نیروگاه اتمی قیمت آن از پنج میلیارد دلار بیشتر نشود و میزان تولید برق آن به ۷٫۴ تراوات ساعت در سال برسد. لازم به ذکر است که متوسط تولید نیروگاه بوشهردر دوره چهارساله (بدون در نظر گرفتن سال اول) حدود چهار تراوات ساعت بوده است.

حال باید دید که یک نیروگاه خورشیدی از نوع پانل پی وی با ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات، چه میزان برق در سال می‌تواند تولید کند. برای محاسبه میزان تولید این نیروگاه چند پیش فرض لازم است که قسمت عمده آن‌ها را در پانویس آورده‌ام.

کسانی که مایل‌اند خود این ارقام را کنترل کنند و محاسبه‌ای بر آن اساس انجام دهند می‌توانند به پاورقی مراجعه کنند. اما در این میان مهمترین پارامتر، میزان تشعشع خورشید بر یک سطح عمودی نسبت به تابش خورشید است که همانطور که در نقشه بالا مشاهده می‌شود اگر این مزرعه خورشیدی برای مثال در سیستان بلوچستان واقع باشد سالانه بالغ بر ۲۴۰۰ کیلووات بر متر مکعب برق تولید خواهد کرد.

با این شرایط در بهترین حالت یک چنین مزرعه خورشیدی می‌تواند درسال حدود ۱٫۹ تراوات ساعت برق تولید کند. اما موضوع بسیارمهم‌تر در این مقایسه، هزینه‌های هر کیلووات ساعت برق تولید شده توسط نیروگاه اتمی و نیروگاه مزرعه خورشیدی است که در نمودار یک هزینه‌های تولید هر کیلووات ساعت برای نیروگاه‌های مختلف آمده است.

علاوه بر این هزینه‌ها، قیمت خرید تضمینی مصوبه دولت برای سال ۹۵ نیز آورده شده است. همانطور که مشاهده می‌شود، این قیمت فقط برای دو نیروگاه بادی و نیروگاه خورشیدی آمده است و برای نیروگاه اتمی که گران‌ترین نوع تولید برق در سبد انرژی ایران است هیچ‌گونه قیمت تضمینی خرید اعلام نشده است. البته این موضوع به خاطر آن است که نیروگاه اتمی با مخارج دولتی بنا شده است اما در نظر است نیروگاه‌های بادی و خورشیدی با مخارج سرمایه خصوصی ایجاد شود و سرمایه در پی سود است آن هم با تضمین.
و از آنجا که این نیروگاه‌ها گران‌تر از نیروگاه گازسوز حتی با قیمت گاز صادراتی و مخارج برای دی اکسید کربن است لاجرم اگر سرمایه‌های خارجی بخواهند رغبتی به سرمایه‌گذاری نشان دهند می‌بایست دولت حداقل قیمت تضمین شده‌ای را بپردازد که بسیار بیشتر از قیمت بازار است. مطلب مهم دیگری که درهمین نمودار مشاهده می‌شود این است که رقم خرید تضمینی برق توسط دولت، بیشتر از هزینه‌های آن است.

در این محاسبات، نرخ بهره ۱۲٪ در نظر گرفته شده است که به احتمال زیاد سرمایه خارجی با نرخ بهره تضمینی دولت که کمتر از این رقم است دائر خواهد شد.(۱)

اکنون، پس از این مقدمه کوتاه، جای آن است که پرسش خود را مطرح کنم.

فرض کنید که هزینه‌های مربوط به نیروگاه خورشیدی همان باشد که دولت آورده است و دولت قادر است نیروگاه خورشیدی را با همین قیمت ذکر شده، تاسیس کند. همچنین فرض کنید که دولت می‌تواند طبق قیمت‌های استاندارد، به ایجاد و راه‌اندازی مزرعه‌های نیروگاه‌های بادی اقدام کند که قیمت برق تولیدی این دو نوع نیروگاه کمتر از قیمت برق تولیدی توسط نیروگاه اتمی است.

نکته دیگر این که سوخت نیروگاه اتمی در داخل موجود نیست و کشور وابسته به خارج می‌شود و سوخت نیروگاه بادی و خورشیدی به رایگان در کشور موجود است. افزون بر این، ساخت نیروگاه‌های خورشیدی و بادی می‌تواند برای ایران خود به یک صنعت تبدیل شود در صورتی که چنین فرضی را حتی دولتمردان ایران برای نیروگاه اتمی فرض نکرده‌اند.

حالا پرسش این است: چرا دولت ایران می‌خواهد نیروگاه اتمی را در سبد انرژی کشور جای دهد؟ چرا دولت می‌خواهد ساخت نیروگاهی اتمی را توسعه دهد که ساخت و بهره‌برداری از آن از همه امکانات مشابه گران‌تر است؟

در پایان بد نیست به بررسی این ادعا نیز بپردازیم که گویا کشور انگلیس توانسته است از این بابت درآمد داشته باشد. اولاً، دولت انگلیس تا آخرین متر مکعب گاز خود را در سبد انرژی‌اش تا سال ۲۰۵۰ حفظ کرده است. ثانیاً اقتصاد دولت انگلیس برپایه تولیدات غیرنفتی بنا شده است و از این رو می تواند قیمت تضمینی را از طریق کسب درآمدهای مالیاتی کسب کند که به نوبه خود از طریق صادرات غیر نفتی یا هرگونه مواد خام است.

اما در ایران قیمت تضمینی لاجرم باید از طریق صادرات مواد نفتی تهیه شود. به همین دلیل چاره‌ای به‌جز یکی از دو گزینه زیر ندارد:

۱- یا باید نفت و گاز را صادر کند و کشوری دیگر آن را بسوزاند و دی اکسید کربن در جای دیگر تولید شود تا بتواند از درآمد فروش آن یارانه به برق تولید شده با مصرف غیر سوخت فسیلی بدهد.

۲- یا باید از فروش نفت صرف نظر کند. اما با توجه به این که ناچار است تا سال ۲۰۳۰ سهم سوخت فسیلی در سبد انرژی خود را به شدت کاهش دهد(۲)، در این صورت معلوم نیست که با کدام درآمد خواهد توانست برق به قیمت تضمینی را از این نیروگاه‌های غیر فسیلی بخرد.
پاسخ به این سوال شاید بتواند به درک بهترین ترکیب برای سبد انرژی ایران تا حدی کمک کند.

پانویس

۱- از اینرو ۱۲٪ نرخ بهره در این محاسبات استفاده شده که مخارج واقعی بیشتر به واقعیت نزدیک باشد.

۲- یکی از قولهای که دولت ایران در بیانه ای محیط زیست پاریس داده است این است که نرخ تولید گاز دی اکسید کربن را تا سال ۲۰۳۰ نسبت به سال پایه ۲۰۱۰ به میزان ۱۲٪ پائین بیاورد البته به شرط برداشته شدن تحریمها که از بابت چرخه سوخت نیروگاه اتمی به ایران تحمیل شده است. در مقاله آینده سعی می کند چالشهای این قول را برسی کنم.

از این نویسنده

در همین زمینه