پیوند اسلاوی ژیژک با جنبش جهانی وال‌استریت

فرشاد آریا ـ نارضایتی مردم جهان از نظام‌های سیاسی و اقتصادی موجود، طی سال‌های گذشته و به‌خصوص طی چندماه اخیر بیش از پیش تبدیل به تیترهای اصلی رسانه‌های جهان تبدیل شده است. آن‌چه تا پیش از این، یک معضل جهان سومی و محدود به برخی از کشورهای بی‌ثبات شرقی، جنوب قاره آمریکا و خاورمیانه انگاشته می‌شد، اکنون گریبان جهان غرب را نیز گرفته است.

موج اعتراض‌ها، نا‌آرامی‌ها و حرکت‌های آزادی‌خواهانه که از سال ۲۰۰۸ تاکنون از کشور چین و اعتراض‌های “اویگور‌ها” در یک استان مسلمان‌نشین آغاز شد، مانند رودخانه‌ای به سمت غرب به جریان افتاده است. ازجمله این اعتراض‌‌ها می‌توان به فعالیت‌های راهب‌های بودایی در تبت، جنبش سیاسی در تایلند، جنبش سبز در ایران، انقلاب‌های غیر منتظره و تغییر رژیم در اوکراین و قرقیزستان و جنبش‌ها و تغییرات اساسی در کشورهای خاورمیانه که “بهار عربی” نام گرفته‌اند، اشاره کرد.

طی ماه‌های گذشته شاهد اعتراض‌های گسترده نسبت به وضعیت اقتصادی در کشورهایی چون اسراییل بودیم. سپس نوبت به پدیده “جنبش وال استریت” رسید؛ جنبشی کهنه تنهاسراسر ایالات متحده آمریکا را در برگرفته، بلکه کانادا و بسیاری از کشورهای اروپایی تا استرالیا و حتی در خاورمیانه، کشور پاکستان را نیز با خود همراه کرده است و این همراهی همچنان ادامه دارد.

آیا می‌توان این حرکت‌های همزمان را یک “حرکت جهانی خودجوش” نام نهاد؟ این حرکت‌ها خواهان چه تغییراتی هستند و آیا در سراسر جهان با نام “جنبش وال استریت” به هم پیوند خورده‌اند و هدفی مشترک را دنبال می‌کنند؟

اسلاوی ژیژک، فیلسوف متولد اسلوانی، نظریه‌پرداز نامدار معاصر که بررسی‌های انتقادی او از سرمایه‌داری و سوسیالیسم او را به یک روشنفکر شناخته شده جهانی بدل کرده، ازروزیکشنبه 30 اکتبر به جنبش وال استریت پیوسته است. او در این روز در میان جمعی از اعتراض‌کنندگان گفت: “ما خیالاتی نیستیم. آن هم خیال‌هایی که به کابوس بدل می‌شوند. ما هیچ‌چیز را نابود نمی‌کنیم. ما تنها شاهدیم که چگونه این سیستم خودش را نابود می‌کند. به‌یاد داشته باشید مهم‌ترین پیام ما این است: این حق ماست که در مورد دیگر سیستم‌ها همفکری کنیم. دیگر تابویی در کار نیست. ما در بهترین حالت ممکن زندگی نمی‌کنیم، اما راهی طولانی در پیش داریم.”

ژیژک همچنین در زمینه دیدگاه خود نسبت به جنبش وال استریت اعلام کرد: “ما با پرسش‌های حقیقتاً مشکلی روبه‌رو هستیم. ما می‌دانیم چه چیزی را نمی‌خواهیم، ولی چه چیزی را می‌خواهیم؟ چه سیستمی را می‌توان جایگزین سرمایه‌داری کرد؟ چگونه رهبرانی را می‌خواهیم؟ به یاد داشته باشیم که مشکل رشوه‌خواری یا طمعکاری نیست. مشکل سیستم است. نباید تنها مراقب دشمنان بود، بلکه باید دوستان دروغین را نیز زیر نظر داشت که مشغولند تا این روند را مخدوش کنند. این درست مانند این است که قهوه را بدون کافئین به ما بدهند، یا آبجو را بدون الکل یا بستنی را بدون چربی! آن‌ها می‌خواهند این حرکت را به یک اعتراض بی‌آزار تبدیل کنند. آن‌ها می‌خواهند کافئین را از قهوه بگیرند.”

ژیژک در یک برنامه ویژه که روز شنبه ۲۹ اکتبر در شبکه خبری الجزیره پخش شد، در زمینه اهداف جنبش وال‌استریت گفت: “من با افراد مختلفی که جزو اعتراض‌کنندگان هستند حرف زده‌ام. در میان سخنان آنها هیچ تقاضای مشخصی وجود نداشت. آن‌ها حتی نمی‌توانستند بگویند با چه انگیزه‌ای دور هم جمع شده‌اند. به عنوان مثال با انگیزه‌های کمونیستی یا مذهبی؟ تنها چیزی که می‌شد دید خشونت محض بود. پس یک کاری باید صورت بگیرد. بگذارید روراست باشیم. من نمی‌دانم، هیچکدام از ما نمی‌دانیم چه سیستم کارآمدی می‌تواند جایگزین سیستم دموکراتیک سرمایه‌داری بشود، یعنی جانشین آنچه الان هست.”

این مهم‌ترین پرسشی است که ذهن موافقان و مخالفان جنبش وال‌استریت را به خود مشغول کرده. حتی اسلاوی ژیژک، مهم‌ترین نظریه‌پردازعصر حاضر نیز از پاسخ به این پرسش ناتوان به نظر می‌رسد. در این صورت، دلیل پیوستن او به این جریان بی‌مقصد چیست؟

او در شبکه خبری الجزیره گفت: “این پاسخ من به آنهایی است که می‌گویند: چرا ساکت نمی‌مانی و صبر نمی‌کنی تا همه‌چیز همانطور که دارد به آهستگی پیش می‌رود، راه خودش را ادامه بدهد؟ من اما تاکید می‌کنم: اگر ما نجنبیم و کاری نکنیم، به‌تدریج به نوعی فاشیسم که البته فاشیسم کلاسیک نیست، به نوعی از جامعه توتالیتر خواهیم رسید.”

از ایده‌آل‌ها و تئوری‌ها که بگذریم، در جهان واقعیت آن‌چه همگان پیرامون آن توافق دارند، این است که از یک‌سو همانطور که اسلاوی ژیژک نیز بار‌ها تاکید کرده است، بسیاری از سیستم‌های سرمایه‌داری دموکراتیک، مشروعیت خود را از دست داده‌اند، اما از سوی دیگر رودخانه اعتراض‌های جهانی ماه‌هاست که جریان یافته است و همچنان بدون هیچ هدف مشخص و تعریف شده‌ای به راه خود ادامه می‌دهد؛ بی‌آنکه کسی از مقصد آن خبر داشته باشد.