غارهای ایرانی، شاهدان کهنسال خشکسالی

مقدمه: پیش‌بینی می‌شود سال ۱۳۹۷ خشک‌ترین سال آبی تاریخ ایران از زمان ثبت این آمار خواهد بود. ۳۵ میلیون تن در ایران در معرض تنش آبی قرار دارند و از مجموع ۱۲۴۰ شهر کشور، ۶۰۰ شهر با بحران آب آشامیدنی مواجه هستند. میانگین ۱۰ ساله بارش طی ۵۰ سال گذشته از ۲۵۰ میلیمتر به ۲۱۷ میلیمتر کاهش یافته و همزمان میانگین دما نیز هر دهه چهار دهم درجه سلسیوس افزایش یافته است. در مجموع حدود ۹۵ درصد از مساحت ایران با درجات مختلف خشکسالی مواجه است و در مقابل ذخیره ۹۰ سد نیز کمتر از ۵۰ درصد است. اما این خشکسالی تنها مختص ایران نیست و بیشتر کشورهای خاورمیانه را گرفتار کرده. تحقیقات نشان می‌دهد ایران جزو ۳۳ کشوری خواهد بود که تا سال ۲۰۴۰ در وضعیت شدید کم آبی قرار می‌گیرد. این آمارهای نگران کننده در شرایطی منتشر می‌شود که مشخص نیست دوره این خشکسالی تا کی ادامه خواهد داشت؛ دستکم این موضوع در میان متخصصان محل نزاع است. در مطلب پیش‌رو، وبسایت climate news network، تحقیقاتی را منتشر کرده که با تکیه بر مطالعاتی بر روی غارهای ایران و خاورمیانه می‎کوشد به تاریخ آب و هوایی منطقه دست پیدا کند و از این طریق مدلی برای دوره‌بندی خشکسالی در خاورمیانه ارائه دهد.

تاریخ آب و هوایی خاورمیانه

پیش‌بینی تاریخ بلند مدت آب و هوایی خاورمیانه بدین قرار است: ۱۰ هزار سال خشک و سپس افزایش قابل توجه در میزان بارندگی. تا آن زمان بارش باران پیوسته  کاهش می‌یابد. پس از این مدت طولانی، تغییرات جزئی در مدار زمین و نیز در محور آن موجب تغییرات آب و هوایی خواهد شد. در نتیجه این تغییرات تابش آفتاب بر اوراسیا بیشتر می‌شود، رژیم آب و هوایی نواحی شمال اقیانوس اطلس تغییر خواهد کرد و طوفان‌های مدیترانه‌ای بازخواهند گشت و با خود باران بیشتری به همراه خواهند آورد.

شواهد این پیش‌بینی آب هوایی را می‌توان در سنگ‌های زیرزمینی استالگمایت مشاهده کرد(استالگمایت نام نوعی فرآیند شکل‌گیری سنگ‌ها است که بر طبق آن سنگ‌ها از کف غارها رشد می‌کنند. استالگمایت در تقابل با روشی تعریف می‌شود که سنگ‌ها از سقف غارها رشد کرده و سپس آویزان می‌مانند). ماده اصلی استالگمایت کلسیم است و این سنگ‌ها به واسطه قطره‌های آبی که از سقف غارها می‌چکند ساخته می‌شوند. در این تحقیق از سنگ‌های استالگمایتی استفاده شده که به آهستگی بر کف غاری در شمال ایران گسترش یافته‌اند.

گروهی از دانشمندان ایرانی و آمریکایی از روش اندازه‌گیری‌ پیشرفته‌ای به منظور تعیین تاریخ پیدایش این سنگ‌های استالگمایت مدد جستند و سپس از آن برای خواندن تاریخ آب و هوایی منطقه استفاده کردند.

نمونه‌هایی که در این تحقیق به‌کار رفته‌اند دو بازه‌ای را در بر می‌گیرند که یکی از ۱۲۷۰۰۰ سال پیش آغاز شده و تا ۷۳۰۰۰ سال پیش ادامه داشته و دیگری از ۷۵۰۰ تا ۶۵۰۰ پیش سال پیش را در می‌گیرد. این نمونه‌ها به دانشمندان کمک کرده‌اند تا میزان دسترسی به آب در آخرین دوره‌های یخبندان و میان یخبندانی را تخمین بزنند.

فقدان هر دورنمای مثبت

این شواهد می‌گویند: بر خلاف گفته سیاستمداران در آینده نزدیک بر این خشکسالی پایانی متصور نمی‌توان بود.  

سوگ مهتریان از دانشگاه میامی و مدیر این پروژه تحقیقاتی گفت: «حکومت‌های محلی روایتی را ترجیح می‌دهند که بر طبق آن منطقه خاورمیانه تنها به شکلی موقت دچار خشکسالی شده و می‌توان نسبت به آینده امیدوار بود. تحقیق ما بر عکس شواهدی را پیدا کرده که مطابق آن روند طولانی مدت تغییرات آب و هوایی در منطقه کم شدن میزان بارندگی است، بدون آنکه بتوان دورنمای مثبتی درباره افزایش توفان های مدیترانه‌ای به عنوان عامل اصلی بارندگی‌های سالیانه منطقه تصور کرد.»

مدیترانه شرقی هم اکنون در چنگال بدترین خشکسالی ۹۰۰ سال اخیر گرفتار آمده است. جنگ فاجعه‌ بار سوریه به خشک شدن چاه‌ها و تفتیدگی مراتع و در نتیجه نابودی کشاورزی در آن منطقه مربوط است.

محققان عامل طوفان ریزگردها در خاورمیانه را ناشی از تغییرات آب  و هوایی و از این رو انسانی دانسته‌اند، طوفانی که در سال ۲۰۱۵ هفت کشور خاورمیانه را در نوردید، ولی شواهد جدید از منطقه بحرالمیت به ما یادآوری می‌کند که این منطقه همواره در برابر خشکسالی‌های گسترده آسیب‌پذیر بوده است.

همگی این پیش‌بینی‌ها را باید در زمینه خود قرار داد: پیش‌بینی فوق الذکر تاکنون با شواهد به‌دست آمده از غارهای دیگر سازگار است، ولی همچون سایر شواهد به‌کار رفته در پیش بینی‌های آب و هوایی مثل تعداد حلقه‌های درختان، هسته‌های یخی و غیره این شواهد نیز می‌تواند با اکتشافات تازه بعدی ارزش خود را از دست بدهند. همچنین باید  این نکته را در نظر گرفت که این پیش‌بینی هیچ تغییرات آب و هوایی در آینده را در نظر نمی‌گیرد  (تغییراتی مثل افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای در جو).

البته مردم این نواحی نیک می‌دانند که چگونه تمدن‌‌های گذشته به دلیل خشکسالی در هزاره‌های گذشته فروپاشیده‌اند، و از این رو در این ترس خود موجه خواهند بود که گرمای منطقه در قرن آینده یا حتی زودتر در برخی از نواحی می‌تواند به حد مهلک برسد.

شواهد به‌دست آمده از غارهای ایران حاکی از تداوم شرایط سخت در آینده طولانی است. این شواهد دانشمندان دیگر را به چالش می‌کشد تا راهی برای تأیید یا رد نتایج حاصله بیابند، و برای سیاستمداران نیز می‌تواند به این دلیل مسأله‌ساز باشد که به آنها درباره آینده خشک هشدار می‌دهد.

علی پورمند زمین شناس در دانشگاه میامی و یکی از نویسندگان شبکه اخبار آب و هوایی  (climate news network) می‌گوید: «از آنچه که از گذشته آب و هوایی آموخته‌ایم بهره می‌گیریم و از آن برای درک بهتر آن چیزی استفاده می‌کنیم که با توجه وضعیت کنونی تغییرات آب و هوایی محتمل می‌دانیم».

منبع: لینک

خشکسالی در ایران