چگونه ایران در یک الگوی هشدار دهنده جای می‌گیرد؟
ایران: گرم‌شدن هوا، بحران آب و ناآرامی
نیجریه، سوریه، سومالی و اکنون ایران. در هر کدام از این کشورها بحران آب به شیوهای متفاوت به مجموعه‌ای از ناآرامی‌های شهری، مهاجرت‌های گروهی، شورش‌ها یا حتی جنگی تمام‌عیار منجر شده است.
سومینی سنگوپتا، خبرنگار نیویورک تایمز
درگیری بر سر آب، کشاورزان اصفهانی، سال ۱۳۹۱
برآمد تظاهرات اعتراضی در ایران توجه جهانی را برانگیخته است. در میان مطالبی که در این مورد در رسانه‌های بین المللی منتشر شده، برخی توجه ویژه‌ای به مسائل زیست‌محیطی ایران داشته‌اند. مقاله زیر که در نیویورک تایمز چاپ شده، از این دسته است. در این مقاله آمده است:
«آب به تنهایی مبین این اعتراضاتی نیست که اوائل ژانویه آغاز شد و در کل کشور گسترش یافت. ولی همانطور که دیوید مایکل، تحلیل‌گر در مرکز استیمسون خاطرنشان می‌کند، کمبود آب یکی از مشهود‌ترین شاخص‌هایی است که بیانگر شکست حکومت در تامین نیازهای اساسی مردم آن کشور است. او می‌گوید: بحرانِ آب حکومت‌ها را به پایین نمی‌کشد. ولی به ویژه در برخی از شهرهای کوچک عامل نارضایتی و محرومیت خواهد بود...از این‌رو مدیریت آب مهمترین چالش سیاسی دولت است.»
نیجریه، سوریه، سومالی و اکنون ایران، در هر کدام از این کشورها بحران آب به شیوه‌های متفاوت به مجموعه‌ای از ناآرامی‌های شهری، مهاجرت‌های گروهی، شورش‌ها یا حتی جنگی تمام‌عیار منجر شده است.
در عصر تغییرات آب‌و‌هوایی تجربه این کشورها برای کشورهای دیگر عبرت آموز است. مؤسسه منابع جهانی در ماه جاری هشدار داد که تنش آبی [حالتی که زمین قادر نباشد به اندازه کافی آب جذب کند، و از طریق آب‌های سطحی و بارش آسمانی آب از دست رفته را جبران کند] در سرتاسر جهان در حال افزایش است: «تا سال ۲۰۴۰ تعداد ۳۳ کشور در جهان با بحران تنش آبی مواجه خواهند بود.»
کمبود آب می‌تواند نقطه آغاز اعتراضات خیابانی باشد: دسترسی به آب همواره یکی از منشا‌های ناآرامی در هند بوده است.
این ناآرامی‌ها می‌تواند توسط گروه‌های تروریستی مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. گروه الشباب در پی آن بود تا از مزایای آسیب‌پذیرترین گروه‌های انسانی متأثر از خشکسالی‌ها در سومالی استفاده کند.
کمبود آب می‌تواند سبب مهاجرت گسترده از نواحی روستایی به شهرها شود: در آن سوی ساحل خشک، جوانانی که دیگر قادر به گذران زندگی نیستند مهاجرت می‌کنند. و این امر می‌تواند به شورش بیانجامد. بوکو حرام به این ساحل‌های خشک در نیجریه، چاد و نیجر قدم گذاشت.
ایران جدید‌ترین نمونه از کشورهایی است که در آن بحران آب به نارضایتی عمومی منجر شده است. این امر به ویژه در شهرهای کوچک و شهرهایی نمود بیشتری دارد که یکی از خشک‌ترین مناطق جهان بوده‌اند. کشتزارها بی‌بار شده‌اند، دریاچه‌ها به منبع گرد و غبار بدل گشته‌اند. میلیون‌ها نفر به مراکز استان‌ها وشهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند، و بیکاری به نارضایتی در میان جوانان انجامیده است. در کنار همة این‌ها خشکسالیِ فلج‌کننده‌ای آمده که تاکنون ۱۴ سال طول کشیده است.
به طور خلاصه یک بحران آب -خواه مسبب آن طبیعت یا سوء مدیریت انسانی باشد، خواه هر دو آنها- می‌تواند نخستین هشداری باشد از مشکلی که پیش رو است. گروهی از صاحب‌منصبان نظامی بازنشسته آمریکایی در دسامبر گذشته هشدار دادند که تنش آبی، که آنها آن را به منزله کمبود آب شیرین قلمداد می‌کنند، چونان عاملی مهم در ناحیه‌های ناآرام و مناطق پرتنش ظاهر می‌شود.»
این صاحب‌منصبان نظامی در گزارش خود نتیجه می‌گیرند: «همراه با بالارفتن جمعیت جهان و اثر تغییرات آب و هوایی، می‌بینیم که چالش‌های تنش آب در گذر زمان افزایش می‌یابد.»
تغییرات آب و هوایی سبب‌شده که ایران داغ‌تر و خشک‌تر گردد: عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی در ایران قبلاً گفته بود که اگر وضع فعلی مصرف آب در بخش کشاورزی ادامه داشته باشد در کمتر از ۲۵ سال دیگر شرق و جنوب کشور خالی از سکنه خواهد شد، و ۵۰ میلیون ایرانی از کشور مهاجرت خواهند کرد.
آیا بحران آب دلیل ناآرامی‌های اخیر در ایران بود؟
آب به تنهایی مبین این اعتراضاتی نیست که اوائل ژانویه آغاز شد و در کل کشور گسترش یافت. ولی همانطور که دیوید مایکل، تحلیل‌گر در مرکز استیمسون خاطرنشان می‌کند، کمبود آب یکی از مشهود‌ترین شاخص‌هایی است که بیانگر شکست حکومت در تامین نیازهای اساسی مردم آن کشور است.
او می‌گوید: «بحرانِ آب حکومت‌ها را به پایین نمی‌کشد. ولی به ویژه در برخی از شهرهای کوچک عامل نارضایتی و محرومیت خواهد بود...از این‌رو مدیریت آب مهمترین چالش سیاسی دولت است».
چرا وضعیت به اینجا کشیده شد؟
ایران نیز مثل بسیاری از کشورهایی همچون هند و سوریه، پس از انقلاب ۱۹۷۹ تصمیم گرفت که در زمینه غذا به خودکفایی برسد. این هدف در نفس خود هدف بدی نبود. ولی همانطور که کاوه مدنی کارشناس آب خاطر نشان می‌کند، این خودکفایی به معنای آن بود که حکومت کشاورزان را تشویق کند تا به کشت محصولات گیاهی نیازمند آب مانند گندم در سراسر کشور بپردازند. حکومت همچنین با ارائه برق ارزان به کشاورزان و نیز قیمت تضمینی برای گندم تولید شده از سوی آنها تلاش کرد این هدف را تحقق بخشد: یک یارانه سخاوتمندانه دو قسمتی که چونان انگیزه‌ای برای کاشت بیشتر گندم و بهره‌برداری بیشتر و بیشتر از منابع آب زیرزمینی قلمداد می‌شد.
نتیجه این تصمیم طبق گزارشی که کلودیا سادوف، متخصص آب، درباره بحران آب در ایران برای برای بانک جهانی تهیه کرده چنین است: «۲۵ درصد از کل آبی که از سفره‌های آب زیرزمینی، رودخانه‌ها، و نهرها برداشته شد، بیشتر از مقداری است که می‌تواند دوباره جایگزین گردد».
میزان ذخایر آب زیرزمینی در ایران با نرخ قابل توجهی نسبت به نقاط دیگر جهان در حال کاهش است، و طبق محاسبات آقای مایکل طی ۵۰ سال آینده سفره‌های آب زیر زمینی در بخش وسیعی از ایران بدون آب خواهند بود. در بخش‌هایی از کشور نیز فقدان آب زیر زمینی موجب نشست زمین خواهد شد.
آب یک ابزار سیاسی سودمند است و هیات حاکمه در ایران -به ویژه نیروهای سپاه پاسداران جمهوری اسلامی- برای رساندن آب به نواحی کلیدی بر روی بسیاری از رودخانه‌ها در سرتاسر ایران به سدسازی پرداختند.
در نتیجه، بسیاری از دریاچه‌های ایران رو به خشک شدن و کوچک شدن رفتند. یکی از مهمترین آنها دریاچه ارومیه است که زمانی بزرگترین دریاچه نمکی منطقه بوده و اکنون به حدود ۹۰ درصد اندازه خود در دهه ۷۰ میلادی رسیده است.
آیا تغییرات آب و هوایی در این بحران نقشی بازی می‌کند؟
انتظار می‌رود که در ایران میزان جریان آب‌های سطحی- ناشی از بارش باران و آب شدن برف- تا سال ۲۰۳۰ به میزان ۲۵ درصد کاهش یابد.
پیش‌بینی می‌شود که در کل این منطقه، دمای هوا در تابستان‌ها حدود دو تا سه درجه سانتی‌گراد گرم‌تر شوند، و میزان نزولات جوی تا ده درصد کاهش یابد.
طبق تحقیقات دو دانشمند در سال ۲۰۱۵ در دانشگاه ام آی تی، پیش‌بینی می‌شود که این فرآیند گرم شدن «در بسیاری از شهرهای اصلی منطقه به درجه حرارتی منجر شود که ورای میزان تحمل انسان است.»
برای رهبران کشورهایی که با تنش آبی طرف هستند، مهمترین درس و هشدار از سوریه می‌آید. در سوریه دوران خشکسالی از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ طول کشید و این امر موجب مهاجرت توده‌ای از نواحی روستایی به شهرها و سپس بیکاری در میان جوانان شد. محرومیت شکل گرفت. و در سال ۲۰۱۱ اعتراضات خیابانی گسترش یافت، پاسخ به این اعتراضات از سوی حکومت بشار اسد سرکوب بود. جنگ‌های شهری آغاز شد، و همین امر جغرافیای سیاسی خاورمیانه را از نو شکل داد.
ژولیا مک‌کاد، جانشین مدیر CNA می‌گوید: بحران آب مستقیما به تعارض نمی‌انجامد. «این بحران می‌تواند می‌تواند کاتالیزوری باشد که سیستم را در هم بشکند».
منبع: نیویورک تایمز
بیشتر بخوانید:
- نظرسنجی: ۶۷٫۷ درصد مردم ایران از بحران آب آگاهی دارند
- بحران آب در ایران در چه مرحلهای قرار داد؟
- تأثیر افزایش قیمت انرژی بر وضعیت محیط زیست
- ریشههای زیست‌محیطی اعتراضات سراسری
- تغییرات اقلیمی عامل تشدید اعتراضات سراسری
نظرها
کلیک نمایش
انچه که روی کشتی قران با طلا نوشته شده: بالابلاگ روی کشتی قرآن طلاکوب نوشته شده: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۗ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ای اهل ایمان، بسیاری از علماء و راهبان اموال مردم را به باطل طعمه خود می‌کنند و (خلق را) از راه خدا منع می‌کنند و کسانی که طلا و نقره را گنجینه و ذخیره می‌کنند و در راه خدا انفاق نمی‌کنند آنها را به عذابی دردناک بشارت ده. سوره توبه آیه