گور دسته‌جمعی در عفرین: حقیقت چه بود؟

دولت ترکیه و رسانه‌های دولتی این کشور چندی پیش اعلام کردند که یک گور دسته‌جمعی در عفرین کشف شده است. آنها ادعا کردند که دست‌کم ۶۱ تن در این گور دفن شده بودند و گفتند که قربانیان به دست نیروهای کرد (یگان‌های مدافع خلق یا ی‌پ‌گ و حزب کارگران کردستان یا پ‌ک‌ک) اعدام شده بودند.

این ادعاها به سرعت به چالش کشیده شد و کردهای شمال سوریه، با تکذیب ماجرا، ترکیه را به تبلیغات کردستیزانه بدون ارائه هیچ مدرکی محکوم کردند.

مرکز اطلاعات روژآوا (RIC) که به اداره خودمختار شمال و شرق سوریه تعلق دارد، در توئیتی اعلام کرد که «هیچ مدرکی دال بر دخالت هیچ یک از دو گروه [ی‌پ‌گ یا پ‌ک‌ک] وجود ندارد».

تخریب گورستان‌ها: تلاش آنکارا برای جعل روایت و زدودن خاطره مبارزه؟

بسیاری از میان کردها گفتند که پیکرهای کشف‌شده در حقیقت جسد کسانی است که در جریان حمله ترکیه برای اشغال عفرین، یکی از سه کانتون اصلی منطقه خودمختار کردها در شمال سوریه کشته شدند.

امینه عمر، رهبر مشترک «مجلس سوریه دموکراتیک» (مجلس سوریا الدیمقراطیه)، سازمان سیاسی نیروهای سوریه دموکراتیک (ق‌س‌د)، به وب‌سایت عربی «نیو عرب» گفت که نیروهای ترکیه «گورهای مبارزان مرده‌ نیروهای سوریه دموکراتیک را که در راه دفاع از شهر جان باختند، نبش کرده‌اند».

حمله ترکیه به شمال سوریه در ۲۰۱۸ علی‌رغم مخالفت‌های بین‌المللی صورت گرفت. هراس از پاکسازی قومی منطقه‌های کردنشین یکی از نگرانی‌ها بود.

همان‌زمان «دیده‌بان حقوق بشر سوریه»، یک گروه ناظر بر جنگ سوریه گزارش‌هایی از جنایت‌های جنگی ترکیه و شبه‌نظامیان وابسته به این کشور منتشر کرد. اعدام بدون محاکمه غیرنظامیان از جمله هورین خلف، یک رهبر سیاسی زن کردها و راننده او را در جنوب شهر تل‌ابیض از این جمله بود.

ویدئوهای‌ اعدام اسیران غیرنظامی دست‌بسته نیز آن زمان از رسانه‌های مختلف از جمله نیویورک‌تایمز منتشر شد.

به گفته کردها، گور دسته‌جمعی کشف‌شده در عفرین اساساً یک گور دسته‌جمعی نبود. پیکر کشته‌شدگان، در پیشروی نیروهای ترکیه به دلیل بمباران و وضعیت جنگی، به شکل شتابناکی در گورهای علامت‌گذاری‌شده دفن شده بودند. ترکیه اما ۲۰۱۸ با بولدوزر این گورستان‌ها را تخریب کرد.

کردها ویدئوها و تصاویری را از این گورهای علامت‌دار در ۲۰۱۸ پیش از پیشروی‌های ترکیه منتشر کردند.

«سازمان حقوق بشر ــ عفرین ــ سوریه» نیز همراه با انتشار عکس‌هایی از قبرهای علامت‌گذاری‌شده پیش از تخریب آنها در بیانیه‌ای اعلام کرد که جسدها بر اساس تحقیقات منابع آنها بین ۶ فوریه تا ۲۱ مارس در آن گورستان دفن شده‌اند و این واقعیت روایت ترکیه مربوط به دفن شدن جسدها پیش از حمله آنکارا به عفرین را نقض می‌کند.

نوری محمود سخنگوی ی‌پ‌گ در ویدئویی دراین‌باره گفت:

دیده‌بان حقوق بشر سوریه هم مستقلاً اعلام کرد که جنازه‌های کشف‌شده شامل ۴۰ نیروی نظامی کرد و غیرنظامیان کشته‌شده در حمله ترکیه می‌شوند. به گفته دیده‌بان نیز آنها در قبرهای علامت‌دار دفن شده بودند اما ترکیه این سنگ قبرها را تخریب کرده و به اجساد نیز بی‌احترامی کرده است.

دیده‌بان حقوق بشر سوریه همچنین می‌نویسد که جمعیت عفرین، قربانیان محله المحمودیه در نزدیکی بیمارستان عفرین که در حملات هوایی ترکیه کشته شدند را در این گورستان دفن کرده بودند.

به گفته کردها و دیده‌بان حقوق بشر سوریه، آنکارا اکنون مدعی کشف گوری دسته‌جمعی است که خودش به دفن‌شدگان در آن پیش از این بی‌احترامی کرده، نشانه گورها را زیر بولدوزر بوده و در واقع در تلاش برای تولید روایت جعلی است.

خانواده‌های قربانیان جنگ نیز که در «مجمع‌های خانواده‌های شهداء جزیره، عفرین و حلب» سازماندهی شده‌اند، در بیانیه‌هایی ادعاهای ترکیه را رد کردند و اعلام کردند که نیروهای نظامی آنکارا و «مزدورانشان» بار دیگر به قبرستان و کشته‌شدگان دفن‌شده در آن اهانت کرده‌اند.

کردها خواهان دسترسی بازرسان مستقل بین‌المللی به منطقه شده‌اند. آنها از همان آغاز حمله ترکیه به شمال سوریه چنین خواسته‌ای را داشته اند اما آنکارا به بازرسان مستقل بین‌المللی اجازه دسترسی به عفرین را تا کنون نداده است.

سازمان ملل نیز هیچ گزارشگر ویژه‌ای برای منطقه اشغال‌شده عفرین معین نکرده و هنوز جامعه بین‌الملل واکنش درخوری به حمله ترکیه و پاکسازی جمعیتی در شمال سوریه علیه کردها نشان نداده است.

روند تخریب گورستان‌ها یکی از اقدامات همیشگی ترکیه در سرکوب کردها بوده است. گورستان مبارزان کرد همچون یک یادبود برای آرمان رهایی آنهاست؛ خاطره‌ای از مبارزه‌شان. و آنکارا بارها تلاش‌اش را برای زدودن این خاطره انجام داده.

حزب دموکراتیک خلق‌ها در ترکیه ۲۰۱۷ اعلام کرد که ترکیه دست‌کم ۱۳ گورستان مبارزان «حزب کارگران کردستان» (پ‌ک‌ک) را در خود ترکیه در دیاربکر، شیرناک، هکاری، ماردین، اگری، بیتلیس و ... تخریب کرده است.

نیروهای نظامی ترکیه و شبه‌نظامیان اسلام‌گرای تندرو وابسته به آنها همین روند را در سوریه نیز در پی گرفتند.

به گزارش دیده‌بان حقوق بشر سوریه، نیروهای ترکیه گورستان‌ها در متینا، قازیقلی و اوستا، در امتداد جاده کفر شل را نیز تخریب کردند و آنها را همراه با بنای میراث فرهنگی «آرامگاه سنارا» به بازارهای خرید و فروش گوسفند و دام بدل کردند.

آیا انتشار خبرها به رابطه ترکیه و آمریکا مربوط است؟

در ژوئن، چند روز پیش از دیدار جو بایدن و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، اخبار گلوله‌باران یک بیمارستان در عفرین منتشر شد. ۲۱ تن کشته شدند که ۱۷ غیرنظامی از جمله کودکان در میان آنها بودند. ۲۳ تن دیگر نیز مجروح شدند.

دولت ترکیه گفت که نیروهای کرد عامل حمله به بیمارستان هستند، اما کردها این مسأله را رد کردند. نوری محمود سخنگوی ی‌پ‌گ در این باره گفت: «ما حمله به بیمارستان در عفرین را محکوم می‌کنیم. بعد از حمله رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه نیروهای ما را مقصر جلوه داد و ادعاهای بی‌اساس مطرح کرد. حکومت اردوغان که سعی دارد خود را مدافع غیرنظامیان در شمال سوریه جا بزند، در حال انجام انواع حمله‌های تروریستی علیه غیرنظامیان است».

سلیمان سویلو وزیر داخله ترکیه سه‌شنبه ۲۱ ژوئیه از بیمارستان شفا که هدف حمله واقع شده بود، بازدید کرد. کردها بار دیگر ترکیه را به اجرای نمایش کردستیزانه متهم کردند.

سث فرانتزمن، تحلیلگر ارشد خاورمیانه در روزنامه‌ی اسرائیلی محافظه‌کار جروزالم پست این حمله‌ها را به رابطه ترکیه و آمریکا مربوط می‌کند:

«به نظر می‌رسد هر بار ترکیه دیدار سطح بالایی با مقام‌های آمریکایی یا تماس تلفنی مهمی با آنها دارد، رسانه‌های دولتی ترکیه بسیج می‌شوند تا نوع جدیدی از "ترور ی‌پ‌گ / پ‌ک‌ک" ابداع یا کشف کنند و پس از اینکه دیدار یا تماس اتفاق می‌افتد، این "ترور" هم از پوشش رسانه‌ای بیرون می‌رود. پوشش خبری هم عموماً به انگلیسی است تا مخاطبان غربی را قانع کند، و آن‌قدرها به ترکی یا عربی تبلیغ نمی‌شود. آنکارا هرگز به بازرسان مستقل اجازه نداده تا به عفرین بروند و این جرایم و جنایت‌های مفروض را بررسی کنند».

ترکیه مدت‌ها به دنبال قطع حمایت آمریکا از کردهای سوریه بود، واشنگتن را به حمایت از "تروریسم" متهم می‌کرد، و بالاخره در دوران دونالد ترامپ امکان حمله به مواضع کردها در شمال سوریه را یافت.

«زمانه» ابتدا این خبر را بنابر گزارش خبرگزاری فرانسه پوشش داد که روایت یک‌جانبه دولت ترکیه را بازگو کرده بود. این گزارش پس از آن با توضیحی مبتنی بر عذرخواهی از پوشش یک‌جانبه خبر به‌روز شد.