لبنان؛ صحنه تنش‌های جدید میان ایران و عربستان سعودی

خشم عربستان سعودی و کشورهای عربی خلیج فارس از اظهارات جورج قرداحی، وزیر اطلاع‌رسانی لبنان منجر به اقداماتی از سوی این کشورها شد؛ اقداماتی که لبنان را بیشتر منزوی کرد و ممکن است دولت ائتلافی جدید این کشور را که وظیفه توقف فروپاشی اقتصادی این کشور را برعهده دارد، متلاشی ‌کند.

اقدامات تنبیهی عربستان سعودی که زمانی متحد مهم لبنان محسوب می‌شد و میلیون‌ها دلار به این کشور سرازیر می‌کرد، می‌تواند مشکلات اقتصادی بیشتری برای لبنان ایجاد کند. ریاض واردات تمامی کالاهای لبنان را ممنوع کرده و این ضربه بزرگی به لبنان است که شرکای اصلی تجاری آن از خلیج فارس هستند.

این آخرین نمود رقابت منطقه‌ای عربستان سعودی و ایران در لبنان است که سال‌هاست جریان دارد. تنش‌ها سال‌ها بر سر نقش غالب گروه شبه‌نظامی حزب‌الله مورد حمایت ایران در لبنان ادامه داشته است.

اکنون مقامات سعودی بر این نظرند که معامله با بیروت پس از این همه گرایش به سمت ایران بی‌معنی است.

اما ماجرای پاسخ خشم‌آلود سعودی چیست و چه معنایی برای لبنان درگیر در مسائل متعدد دارد؟

جرقه تنش

جرقه اصلی این تنش‌ها اظهارات جورج قرداحی است که به جنبش مسیحی «مَرَده» لبنان، از متحدان گروه حزب‌الله، نزدیک است و پیش از آن‌که وزیر اطلاع‌رسانی لبنان شود مجری تلویزیونی بود. او در برنامه تلویزیونی معروف «برلمان شعب» (پارلمان مردم) جنگ یمن را «بیهوده» خواند و گفت شورشیان حوثی مورد حمایت ایران به هیچ‌کس حمله نکرده‌اند و حق دارند از خود دفاع کنند.

این برنامه حدود یک ماه قبل از این‌که قرداحی به‌عنوان وزیر اطلاع‌رسانی در دولت نجیب میقاتی منصوب شود، ضبط شده بود و در هفته‌های اخیر در شبکه‌های اجتماعی به‌شکل گسترده‌ای منتشر شد. دولت میقاتی در ماه سپتامبر تشکیل شد.

مقامات سعودی اظهارات قرداحی درباره حوثی‌های یمن را «توهین‌آمیز» و مغرضانه توصیف کردند. ائتلاف عربی به‌رهبری عربستان سعودی از سال ۲۰۱۵ با حوثی‌ها که یک سال قبل کنترل صنعا، پایتخت و بخش‌های شمالی یمن را به دست گرفته‌اند، می‌جنگند.

بیشتر صاحب‌نظران گفته‌اند که معتقدند اظهارات قرداحی بهانه‌ای بود برای سعودی‌ها تا نارضایتی خود را از نفوذ ایران در لبنان ابراز کنند.

سعودی‌ها چه می‌خواهند؟

به‌گزارش آسوشیتدپرس، جوزف باهوت، مدیر تحقیقات دانشگاه آمریکایی بیروت، می‌گوید سعودی‌ها می‌دانند که چه چیزی نمی‌خواهند - نفوذ فزاینده ایران در لبنان - اما نمی‌دانند در برابر آن چه کنند.

عربستان سعودی مدت‌ها متحد نزدیک سیاستمداران جامعه مسلمانان سنی لبنان بوده است که نخست‌وزیر را در نظام فرقه‌ای این کشور انتخاب می‌کنند. اما سعودی‌ها هرگز جامعه دسته‌بندی شده لبنان را به یک قدرت نیابتی قوی تبدیل نکردند در حالی‌که حزب‌الله شیعه با نیروی مسلح قدرتمندش به متحد سرسخت ایران در لبنان تبدیل شد.

عربستان سعودی به‌ویژه پس از ترور قدرتمندترین متحد خود، رفیق حریری، نخست‌وزیر سابق لبنان در سال ۲۰۰۵، ابزار نفوذ خود را در لبنان از دست داد.

در دوران حکومت محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی که برخی می‌گویند در سیاست خارجی بی‌پرواست، عربستان سعودی اقدامات پراکنده‌ای را در تلاش برای تحمیل اراده خود انجام داد، اما نتوانست استراتژی منسجمی ایجاد کند یا متحدان ریشه‌دار جدیدی در لبنان بیابد. ریاض تنها توانست شاهد تسلط حزب‌الله و متحدانش بر دولت‌های اخیر لبنان باشد.

شدیدترین اقدام عربستان سعودی در سال ۲۰۱۷ صورت گرفت، زمانی که سعد حریری، نخست‌وزیر وقت، را مجبور کرد پس از سفری کوتاه به ریاض در یک بیانیه تلویزیونی استعفای خود را با استناد به تسلط حزب‌الله اعلام کند.

این رویداد نتیجه معکوس داد. حریری با حمایت حزب‌الله و متحدانش به خانه بازگشت، استعفای خود را پس گرفت و حمایت عربستان سعودی را از دست داد.

از آن زمان روابط دو کشور سرد شده است.

به‌تازگی ریاض به دلیل ائتلاف نجیب میقاتی با حزب‌الله، از حمایت از او به‌عنوان نخست‌وزیر لبنان خودداری کرد. سعودی‌ها زمانی که واشنگتن و پاریس حمایت خود را از میقاتی اعلام کردند خود را تنها یافتند.

به نظر می‌رسد سعودی‌های ناامید نسبت به اظهارات قرداحی دست به اقدامات شدیدی زده‌اند. عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت و بحرین سفیران خود را از لبنان خارج کردند و سفیران لبنان نیز از این کشورها اخراج شدند.

فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی در مصاحبه با شبکه آمریکایی سی‌ان‌بی‌سی مسئله پیش آمده با لبنان را چیزی فراتر از اظهارات یک وزیر دانست و گفت این نشان‌دهنده وضعیتی است که حکومت لبنان دچار آن شده است.

به‌گفته فیصل بن فرحان حزب‌الله لبنان بر صحنه سیاسی لبنان سلطه مطلق پیدا کرده و دولت و سران سیاسی این کشور حاضر به انجام اصلاحات ضروری برای تغییر واقعی در لبنان نیستند و به همین دلیل عربستان سعودی به این نتیجه رسید که تعامل با بیروت دیگر فایده‌ای ندارد و به نفع عربستان نیست.

تأثیر بر لبنان

اقدامات عربستان سعودی ضربه بزرگی به دولت جدید میقاتی است.

ممنوعیت واردات کالاهای لبنانی به عربستان سعودی به معنای از دست دادن میلیون‌ها دلار ارز خارجی است که به‌شدت مورد نیاز بیروت است. هرگونه تشدید فشارهای بیشتر می‌تواند شغل بیش از ۳۵۰ هزار لبنانی در کشورهای عربی خلیج فارس را که میلیون‌ها حواله بانکی به خانه می‌فرستند، به خطر بیندازد.

میقاتی و سایر مقامات لبنانب از قرداحی درخواست کرده‌اند که از کابینه استعفا دهد، اما مشخص نیست که این اقدام اختلافات را حل کند.

حزب‌الله قاطعانه پشت وزیر ایستاده و گفته است استعفای قرداحی آنچه را که آن‌ها «اخاذی» برای تغییر در سیاست خارجی لبنان می‌نامند، حل نمی‌کند.

این شواهد نشان‌دهنده اختلافات داخلی بیشتر در دولتی است که به دلیل تحقیقات مربوط به انفجار عظیم سال گذشته در بندر بیروت، فلج شده است. در آن انفجار بیش از ۲۰۰ نفر کشته شدند. حزب‌الله خواستار برکناری قاضی این پرونده است. حاشیه‌های پرونده این انفجار، بدترین خشونت‌های سال‌های اخیر بیروت را در پی داشت و تنش‌های اجتماعی را پیش از انتخابات مهم پارلمانی در ماه مارس افزایش داد.

نجیب میقاتی در پیامی به کابینه خود گفته است که کشور «در لبه پرتگاه» قرار دارد. او به گلاسکو رفت تا میانجی‌گری فرانسه و آمریکا را به‌دست آورد اما گزینه‌های او محدود است.

جوزف باهوت با بیان این‌که «ما می‌دانیم سعودی‌ها ناراحت هستند»، گفت:

عبدالله بو حبیب، وزیر امور خارجه لبنان سه‌شنبه ۱۱ آبان / ۲ نوامبر گفت: دولت به کار خود ادامه می‌دهد و استعفا نخواهد داد. او با اشاره به بحران پیش‌آمده با عربستان سعودی افزود: «با گفت‌وگو همه مسائل حل می‌شود و نه با دیکته کردن». بو حبیب گفت نمی‌تواند به عربستان سعودی تضمین دهد که همه لبنانی‌ها با آن‌ها هستند.

به گفته وزیر خارجه لبنان، ارتباطاتی با برخی کشورهای عربی برای حل این بحران صورت گرفته و لبنان در پی روابطی ویژه با کشورهای عربی است.