پنجاه‌وسومین جلسه دادگاه حمید نوری: «او همیشه در سرکوب ما شرکت داشت»

من منوچهر اسحاقی هستم. من در ایران به مدت ۱۰سال از ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ زندانی سیاسی بودم. در این مدت در کمیته انقلاب محل زندگی‌ام و در زندان‌های اوین و گوهردشت محبوس بودم …. من تقریبا نزدیک هشت ماه قبل از بازداشت، با مجاهدین فعال شده بودم. قبل از آن سمپاتی داشتم. آن موقع بچه‌ها توی مدرسه زود شروع می‌کردند! دایی من از فعالان سیاسی بود. فضای سیاسی در خانه حاکم بود. آن موقع روزنامه‌ها از گروه‌های چپ بگیر تا مجاهدین را می‌خواندیم. صحبت و بحث بود. جو انقلاب همه را گرفته بود. ما کارهای تبلیغاتی می‌کردیم. مثلا به در و دیوار آفیش می‌زدیم، روزنامه می‌فروختیم و اعلامیه پخش می‌کردیم. اگر در فضای توی مدرسه و جامعه این قدر حالت سرکوب نبود شاید من اصلا این قدر انگیزه پیدا نمی‌کردم بروم دنبال این قضایا! تقریبا ۸-۹ ماه قبلش هر میتینگ سیاسی‌ای که بود می‌دیدم مردم چوب و چماق و چاقو خورده بودند! مثلا دایی کوچکم که اصلا هوادار یا فعال هم نبود آمده بود یکی از میتینگ‌های جلوی دانشگاه فقط برای تماشا. چماقدارهای رژیم حمله کردند!

«روز ۲۶ تیر ۱۳۶۰ در قلهک، درست ۲۰ روز قبل از تولد ۱۴ سالگی، در یک تور خیابانی، من و دوستم هر دو دستگیر شدیم. قرارها و دیدارهای ما همه در همان محل بود. وقتی ما را گرفتند روی سرمان کیسه کشیدند، ما را داخل ماشین بنزی انداختند و در زیرِ صندلی عقب جا دادند و پاهایشان را روی ما گذاشتند. ما را به کمیته انقلاب و از کمیته، به بند ۲۰۹ اوین زندان اوین بردند. من در اصل هوادار دایی‌ام بودم. او همیشه برای من یک الگو بود و در همین رابطه با دایی‌ام بود که من هواداری مجاهدین را می‌کردم و نشریه‌شان را پخش می‌کردم. تیر ماه، چند روز بعد از تظاهرات ۳۰ خرداد دستگیر شدم. … دایی من ۲۷ سالش بود، فارغ‌التحصیل اقتصاد دانشگاه تهران بود. نام او ابراهیم هوشمند بود که سال ۶۰ اعدام شد. … چون ابراهیم الگوی همه خانواده بود، ما همه از طریق او هوادار مجاهدین شدیم. در حالی که من تنها ۱۳ سالم بود و چیزی از سیاست نمی‌فهمیدم. … ما پنج برادر و خواهر هستیم. خواهر کوچک من یک سالش بود. بعد برادر کوچکم بود که پنج سالش بود. بعد من بودم که ۱۳سالم بود. محسن بود که ۱۶ سالش بود و مهدی که ۱۸سالش بود. هر سه ما به خاطر عشقی که به دایی‌مان داشتیم، در رابطه با مجاهدین فعالیت که نمی‌شود گفت، تظاهراتی می‌رفتیم. … من ۱۳ سالم بود که دستگیر شدم اما خاله و دایی کوچکم هم آن سال دستگیر شدند. خاله من ۱۴سالش بود که دستگیر شد و تمام مدتی که در بازداشت بود، من و خاله بزرگترم، تمام بیمارستان‌ها، سردخانه‌ها و هر جایی را که فکرش را بکنید دنبالش گشتیم اما برای سه ماه هیچ خبری از او نبود. فکر می‌کردیم که کشته شده، حالا یا اعدام شده یا به طریقی سر به نیست شده. همین وضعیت برای خود من هم پیش آمد. یعنی وقتی من دستگیر شدم، مادرم، خاله‌ام و بقیه اقوام برای شش-هفت ماه دنبال من گشته بودند و نمی‌دانستند که من زنده هستم یا نه. تقریبا دیگر از زنده بودن من ناامید شده بودند ….»

«بعد از دستگیری ما -من و دوستم- را از کمیته قلهک به کمیته مشترک بردند که حالا تبدیل به موزه شده. درست از همان ‌زمان دستگیری شروع کردند به ضرب و شتم و شکنجه ما. از کمیته مشترک، ساعت ۱۱-۱۲ شب بود که ما را انتقال دادند به ۲۰۹ اوین. من فقط می‌لرزیدم چون یک بچه کوچک بودم. از همان موقع که رسیدیم شروع کردند به بازجویی. من فکر می‌کردم آنجا اتاق است اما در یک وقفه‌ای متوجه شدم که یک حمام است و اتاق شکنجه. روی نیمکتی چوبی، شبیه نیمکت‌های پارک، مرا به شکم خواباندند. دست‌هایم را از زیر بستند. کسی روی پشت من نشست و دستمال یا حوله کثیفی را فرو کردند در دهانم و شروع کردند به زدن کابل به کف پا و پشتم. شما فکر کنید من این شکلی بودم وقتی دستگیرم کردند (عکسی از خودش نشان می‌دهد). من نمی‌دانستم چه چیزی را باید بگویم. من را می‌زدند و می‌گفتند قرارتان کجاست؟ اسلحه‌تان کجاست؟ من چیزی برای گفتن نداشتم. فقط گریه می‌کردم و می‌گفتم که من چیزی نمی‌دانم.»

منوچهر اسحاقی: موقع دستگیری من باز هم به خاطر دایی‌ام، اسم واقعی‌ام را نگفتم. بعد از تقریبا یکی دو شبانه‌روز -شاید بعد از ۴۰ ساعت-یکی را آوردند جلوی من. من چشم‌بند داشتم. او گفت منوچهر! همه چیز را بگو! من گفتم که من گفتم همه چیز را. اسمت را. آدرست را. همه چیز را. من فقط آنجا اعتراف کردم که در تظاهرات ۳۰ خرداد بودم و کارهای تبلیغاتی برای مجاهدین کرده‌ام از جمله فروش نشریه. … بعد از آن من را بردند و در یک سلول انفرادی انداختند اما سلول انفرادی در آنجا مثل این سلول انفرادی نیست که حمید عباسی [حمید نوری] را در آن انداخته‌اند. این سلول در مقابل آنها هتل پنج ستاره است.

«سه روز بعد از اینکه دستگیر شدم، من و دوستم را دادگاه بردند. آنجا همه با هم ۹نفر شدیم که من از همه جوان‌تر بودم. همه ۹نفر بازجویی و شکنجه شده بودند. در آنجا یک دوربین فیلمبرداری بود. ما را روی صندلی نشاندند و میزی روبه‌روی ما گذاشتند مثل میزهای پذیرایی و رومیزی بزرگ سفیدی روی میز و پاهای ما انداختند طوری که پاهای خون‌آلود، زخمی، متورم و برهنه ما دیده نشود و هنگام فیلمبرداری، شاهدی بر شکنجه شدن ما نباشد. گیلانی حاکم شرع و لاجوردی دادستان بود. گیلانی نشسته بود در جایی مثل جای شما (اشاره به رئیس دادگاه) که البته باید ببخشید، شخصیت شما زمین تا آسمان با آنها فرق می‌کند. دادستان یعنی لاجوردی ایستاده بود و اتهامات ما را با صدای بلند می‌خواند. همه اتهامات مشابه هم و از این قبیل بود: شرکت در تظاهرات ۳۰خرداد، آتش زدن مثلا فلان جا، بعد هم اقدام علیه جمهوری اسلامی، محاربه با خدا، افساد فی الارض و از این اراجیف که می‌گفتند… ببخشید ایشان (حمید نوری) یک چیزهایی زیر لب می‌گوید که من را تحت تأثیر قرار دهد و تمرکزِ من را به هم بزند ….»

منوچهر اسحاقی: برای اینکه من به آن آدم‌هایی که گفتم اراجیف می‌گویند ….

منوچهر اسحاقی: اجازه می‌دهید من چیزی بگویم ….

منوچهر اسحاقی: اجازه می‌دهید من یک چیزی بگویم؟ فیلمش هست. اگر ایشان می‌گوید من دروغ می‌گویم بروید فیلمش را بیاورید و ببینید. برایِ دادگاه من یک نمایش بود ….

«ماجرای من این‌طور نیست که بگویم به دادگاه رفتم و ۱۰سال حکم گرفتم. اگر این‌طور بگویم غیرواقعی می‌شود. اگر می‌خواهید من غیرواقعی صحبت کنم، این کار را بکنم اما اگر نه، لازم است که من صحبت کنم و شما روایت من را بشنوید.»

«اجازه می‌دهید من صحبت کنم؟ فکر می‌کنم همین‌طوری هم وقت زیادی گرفته شد...»

منوچهر اسحاقی: نه! به این‌ شکل نبود. ما وقتی از این دادگاه آمدیم بیرون، در مجموع یک ساعت هم نکشید. چند دقیقه برای هر کدام از ما ۹نفر. ما پشت در دادگاه نشستیم. چند دقیقه بعد همه ما را بلند کردند. دستانمان را گذاشتیم روی شانه همدیگر و ما را بردند برای جوخه اعدام؛ با یک مینی‌بوس‌هایی که شیشه‌هایشان را رنگ کرده بودند. ولی قبل از اینکه راه بیفتیم به سمت مینی‌بوس‌ها، لاجوردی آمد به سمت من و با پوتینش زد به ساق پای من. از من سوال کرد که چند سالت است؟ من گفتم ۱۴، در حالی که هنوز مانده بود تا ۱۴ بشود. از روی تاریخ تولدم مشخص است. به خاطر آن تفکرات مذهبی‌اش از من پرسید که تو بالغ شدی یا نه؟ البته کلمه‌ای که به کار برد این بود که «جُنُب شدی» یا نه؟ … من نفهمیدم چه می‌گوید و گفتم خودت شدی! … بعد او اشاره‌ای کرد به کسی و من را از صف آوردند بیرون. بعد که حرف‌هایشان را زدند دوباره من را برگرداندند به صف و بردند برای جوخه اعدام. پشت بندهای ۳۲۵، همه بچه‌هایی که با من بودند و کسانی که با مینی‌بوس‌های دیگر آورده بودند، به ترتیب و چهار نفر چهار نفر، پشت به آن تپه‌ها، دست‌ها و پاها را بستند و چهار نفر روبه‌رویشان نشستند برای شلیک کردن به ایشان. من را بردند کنارِ دیوار، گفتند همین جا بشین. من از زیر چشم‌بند همه چیز را می‌دیدم. یعنی کسی به من توجهی نداشت. به آنها شلیک کردند و یک نفر دیگر که بعدتر اسمش را فهمیدم آمد و یکی یکی تیر خلاص به ایشان زد …. من فقط گریه می‌کردم و می‌لرزیدم. می‌توانم بگویم خودم را خیس کردم آنجا. بعد آمدند من را برداشتند با مینی‌بوس برگرداندند به همان سلولی که بودم….

منوچهر اسحاقی: بله، حتما اما من چگونه می‌توانم بگویم که من ۱۳سالم بود و به من یک حکم ۱۰ساله دادند؟ ….

منوچهر اسحاقی: چند ماه طول کشید تا به من این حکم ۱۰سال را دادند. در اصل در این مدت من هر روز فکر می‌کردم که من هم اعدام می‌شوم. هر روز این را می‌گفتند. بعد از چند ماه من را دوباره در بند ۲۰۹ خواستند. گفتند به خاطر سنت تخفیف خوردی و ۱۰سال به تو می‌دهیم. برو شانس آوردی ….

- سال ۶۵ بود. من را از قزل‌حصار با برادرانم به گوهردشت آوردند.

- نه! با هم آمدیم.

«بله بله! چون آنها هم بعد از من، یکسال و یکسال‌ونیم بعد از من دستگیر شدند. … آنها فقط به جرم فامیلی و هواداری از مجاهدین دستگیر و محکوم شدند…. ما را اول به سالن چهار گوهردشت بردند، بعد به سالن یک و بعد هم به بند جهاد ….»

«اواخر تیر یا اوایل مرداد ۶۷ بود که همه بند یک منتقل شدند. پس از این انتقال بچه‌ها ناراحت بودند و خیلی‌ها نمی‌توانستند این وضعیت را تحمل کنند. برای همین اعتراض می‌کردند که ما برای چه به اینجا آمده‌ایم؟ …ما فکر می‌کردیم زندانی سیاسی هستیم و نمی‌توانند مجبورمان بکنند که مثل زندانی‌ها‌ی عادی کار بکنیم. آنجا ما در یک سالن بودیم و زندانیان عادی در سالن مجاور اما در اصل هواخوری ما یکی بود و یک علت اعتراضمان هم همین بود. … برادران من هم آنجا با من بودند. بچه‌ها می‌خواستند اعتصاب غذا کنند. غذا را هل بدهند بیرون و بگویند که ما غذا نمی‌خوریم. یا هر کس به طریقی اعتراضش را بیان می‌کرد. همان موقع بود که حمید عباسی (حمید نوری) آمد آنجا، گفتش که غذایتان را بخورید، اعتراض نکنید…. بعد یک روز هم که در حیاط بودیم و داشتیم نمی‌دانم فوتبال بازی می‌کردیم، چه کار می‌کردیم … یک دفعه من دیدم یک‌سری جمع شدند به سمت آن دفتری که دفتر خود جهاد بود و پاسدار جهاد می‌رفت آنجا می‌نشست یا اگر ناصریان (محمد مقیسه) می‌آمد، می‌رفت آنجا … وقتی کمی رفتم جلوتر، آنجا دیدم که حمید عباسی (نوری) و ناصریان هستند. از بچه‌ها پرسیدم چه شده؟ گفتند که می‌گویند هر کس اینجا در بند جهاد ناراحت است بیاید جلو. همان موقع محسن ما با یک‌سری از بچه‌ها رفتند از آنجا. مهدی بیشتر اصرار کرد که من بمانم و من را با خودش برد داخل. من محسن را ندیدم آن موقع. دنبال محسن گشتیم و دیدیم که محسن رفته. … من رفتن یک‌سری از بچه‌ها را دیدم اما نفهمیدم که محسن هم رفته. وقتی آمدم داخل دنبالش گشتم و دیدم نیست؛ فهمیدم که او هم رفته. … ما شاید حدود ۲۰۰نفر بودیم که از بند یک به بند جهاد منتقل شده بودیم. تعدادمان زیاد بود و من نمی‌توانم عدد دقیق بگویم. … من فکر می‌کردم شاید حدود ۷۰-۸۰ نفر رفتند اما واقعا تعدادشان را نمی‌دانم. بعدا که برگشتند، تعداد کمی بودند. آنها بعد از چند روز برگشتند که محسن هم بین‌شان بود.»

منوچهر اسحاقی: من او را دیدم اما نشنیدم که چه گفت. بعد از دیگران شنیدم. راستش من آن زمان این چیزها برایم خیلی مهم نبود. صغر سنی زندان بودم و بیشتر دنبال فوتبال بازی کردن و اینها بودم. … این ماجرا با روزی که ناصریان با حمید عباسی (نوری) آمدند فرق داشت و آن یک روز دیگری بود. …

«ما دادیارهای زندان و پاسدارهای بندمان را همیشه بدون چشم‌بند می‌دیدیم. ایشان هم اولین باری که دیدمش، در گوهردشت که بودیم فکر می‌کنم سالن چهار بود که با ناصریان آمده بود. بعد چند بار در سالن یک موقع آمارگیری آمده بود. اینها دفعاتی هستند که من او را بدون چشم‌بند دیده‌ام وگرنه چند بار دیگر هم دیده بودمش از جمله موقعی که برای ورزش جمعی در سالن چهار ما را می‌بردند، کتکمان می‌زدند و می‌انداختند‌ توی اتاق‌های گاز … ایشان [حمید نوری] هم همیشه شرکت داشت در این سرکوبی که ما را می‌کردند و همیشه از ما تعهد می‌گرفت که -بعد از اینکه ما را از اتاق گاز می‌آوردند بیرون، روبه‌روی یک کولر خیلی سرد می‌ایستاندند؛ چون ما خیس عرق بودیم و ایشان می‌آمدند از ما اسم و مشخصات می‌پرسیدند در حالی که این چیزها را می‌دانستند و از ما تعهد می‌گرفتند که نرویم ورزش کنیم …. بعد ما را می‌انداختند به سمت تونلی که درست می‌کردند و با هر چه به دستشان می‌رسید، می‌زدند. بعد می‌انداختندمان توی بند تا نوبت و دفعه بعد….»

«هر شب قبل از خاموشی می‌گفتند بروید توی اتاق‌هایتان بنشینید. ما می‌رفتیم دور اتاق‌هایمان می‌نشستیم و آنها می‌آمدند تعداد را می‌شمردند که در هر اتاق چند نفر هستند و …. پاسدار بند می‌آمد، بعضی اوقات هم با کسان دیگر. چند بار هم ایشان [حمید نوری] آمد.»

منوچهر اسحاقی: فکر می‌کنم شش، هفت یا هشت بار. یک چنین چیزی. چون در یک پریود خیلی طولانی بود. هر دفعه که ما می‌رفتیم ورزش می‌کردیم، اینها یک هفته به ما هواخوری نمی‌دادند، دفعه بعدش دو هفته نمی‌دادند و ….

منوچهر اسحاقی: در یک پریودی که ما آمدیم به گوهردشت، چون ما عادت داشتیم در زندان قزل‌حصار ورزش جمعی بکنیم، وقتی آمدیم گوهردشت گفتند که اجازه این کار را ندارید. ما هم گفتیم این حق طبیعی ماست چون وقتی که برای هواخوری داشتیم کم بود و می‌خواستیم ورزش جمعی بکنیم….

منوچهر اسحاقی: بله …

- بعد از پنج-شش سال زندانی بودن، چشم‌بند مانع شما نمی‌شود که کسی را نبینید. راحت می‌توانید ببینید. در اصل تنها ابزاری بود برای ترساندن. برای ما چیزی نبود که به وسیله آن نتوانیم ببینیم. فقط برای ترساندن بود و ما می‌توانستیم به انواع و اقسام مختلف، از بغل، از پایین، بعضی‌ها نخش را کشیده بودند؛ هر کس به یک شکلی می‌توانست ببیند. ما عادت داشتیم به آن. چشم‌بند همیشه در جیب و همراهمان بود.

«بچه‌های حاج داود رحمانی، رئیس زندان قزل‌حصار خیلی کم سن و سال بودند اما همیشه در راهروها و کریدورهای این زندان می‌چرخیدند و بازی می‌کردند. شاید حداکثر ۱۰-۱۲سالشان بود. هر بار که ما را با چشم‌بند می‌بردند برای ملاقات یا حالا هر چیزی، اینها می‌آمدند با لگد می‌زدند به پر و پای ما یا با مشت می‌زدند و فرار می‌کردند می‌رفتند. ما آنها را می‌دیدیم و این چیزی عادی بود.»

منوچهر اسحاقی: برداشت خود من این است که … اولین بار که با ناصریان (محمد مقیسه) آمد به سالن چهار ما فهمیدیم که از دادیاری هستند. بعدا هم ناصریان او را به عنوان دادیار معرفی کرد. ما او را به عنوان دادیار می‌شناختیم اما دادیار به آن معنی نبود که فقط بخواهد به خواسته‌های ما توجه کند. همه نقل و انتقالات، همه تنبیه‌هایی که ما می‌شدیم و می‌افتادیم یا از این بند به آن بند شدنمان، با تصمیم دادیار انجام می‌شد. و نقشِ ایشان این بود.

منوچهر اسحاقی: بدونِ چشم‌بند. ما آنجا که آمدند و بچه‌های معترض را بردند چشم‌بند نداشتیم. بعدا عده کمی از این بچه‌ها را برگرداندند از جمله محسن ما و مهدی [برادران منوچهر اسحاقی] که بعدا صدایش کرده و برده بودندش. البته ما را با هم صدا کردند و بردند به همان دفتر جهاد و از ما انزجارنامه خواستند که بنویسیم و شرط و شروط‌هایی که امضا کنیم و بنویسیم که مصاحبه می‌کنیم و هر چیز دیگری .… اما مهدی را با خودشان بردند.

«راستش ذهن من خیلی روی تاریخ خوب کار نمی‌کند و بیشتر تصاویر و چهره‌ها در خاطرم می‌مانند. من اگر صورت آدم‌ها را ۲۰سال بعدش هم ببینم تشخیص می‌دهم. … فکر کنم روز بعد از بردن محسن و بچه‌ها بود که من و مهدی را صدا کردند. … وقتی ما را صدا کردند، ما انزجارنامه را امضا کردیم. در آن تقاضای عفو از “امام” و مردم آمده بود. اینکه ما مجاهدین را محکوم می‌کنیم و در مصاحبه شرکت می‌کنیم و از اینها. ما این را در دفتر بند جهاد در نزدیک در خروجی “جهاد” امضا کردیم. فکر می‌کنم حمید عباسی (نوری) و ناصریان آنجا بودند. آن‌قدر که ما اینها را دیدیم الان دیگر ….»

منوچهر اسحاقی: نه نه ….

منوچهر اسحاقی: بله فکر می‌کنم.

- بعدا برای من تعریف کرد که او را برای کمیته اعدام (هیأت مرگ) برده‌اند. چون محسن را که برده بودند ناصریان گفته بود این دو برادر دارد، یک برادر بزرگ‌تر و یک برادر کوچک‌تر و آنها [هیأت مرگ به ناصریان] گفته بودند برادر بزرگ‌تر را بردار بیاور!

«بعد از اعدام‌ها و پس از اینکه بچه‌ها و برادرهای من برگشتند، فکر می‌کنم حداقل چهار-پنج ماه دیگر در بند جهاد بودیم. تقریبا می‌شود گفت تا اواخر بهمن ماه. اما در این مدت من یادم است که فوتبال بازی می‌کردم. پس از اولین ملاقاتی که با مادرم داشتیم، من برگشتم فوتبال بازی کنم که من را صدا کردند. علتش این بود که من در طول ملاقات درباره اعدام دایی‌ام با مادرم صحبت کردم. همین حمید عباسی (نوری) با من برخورد کرد و من را انداخت به سلول انفرادی. او هر چند روز یک بار می‌آمد دریچه سلول را باز می‌کرد، به من نگاه می‌کرد و می‌رفت. من به مدت دو ماه در انفرادی بودم و وقتی برگشتم -همان بهمن ماه بود- که یک ملاقات حضوری به ما دادند. ناصریان آمد آنجا ایستاد، قبل از اینکه خانواده‌ها را بیاورند داخل گفت: اگر دست من بود همه شما را اعدام می‌کردم …. شما همه مار هستید. ما اشتباه کردیم شما را این همه مدت نگه داشتیم. شما همه مار و افعی شده‌اید و حرف‌های دیگر تا اینکه خانواده‌ها را آوردند. این ملاقات در همان سالنی بود که اعدام‌ها انجام شده بود و بچه‌ها جاهای طناب‌هایی را به هم نشان می‌دادند که روی “بالک”ها مانده بود. آدم قشنگ جای طناب‌ها را می‌دید ….»

«از قبلش خیلی حرف بود بین زندانیان. یک بار یک کارگر افغان که غذا می‌آوردند گفت که دارند بچه‌هایتان را اعدام می‌کنند اما ما باور نمی‌کردیم. بعد بچه‌ها برای هم تعریف می‌کردند که طناب دار را دیده‌اند، لشکری را دیده‌اند و این مسائل. کلا حرف اعدام‌ها بود بین همه اما ما باور نمی‌کردیم کسی که مثلا هفت سال زندانی کشیده، یا کسی که حکمش سه سال زندان بود و تمام شده بود، بردارند اعدام کنند. … من و برادرهایم هم درباره این موضوع صحبت کردیم. آنها هم وقتی برگشتند تعریف کردند که بر ایشان چه گذشته و چه‌ها دیده‌اند. آنها ساعت‌هایی را دیده بودند که خرد شده بودند چون بچه‌ها نمیخواستند وسایلشان دست این پاسدارها بیفتد، هر چه داشتند زیر پایشان له می‌کردند…. این اعدام‌ها شاید حول و حوش یک تا دو هفته طول کشیده باشد. در این مدت پرسنل زندان حرفی نمی‌زدند اما بعدا وقتی می‌خواستند ما را از زندان گوهردشت به زندان اوین انتقال دهند، خب چون ما سه برادر بودیم و ملاقات که می‌رفتیم به قول معروف “تابلو” بودیم همیشه، یکی از این مسئولین ملاقات در اتوبوسی که ما نشسته بودیم نشست -موقع انتقال- و آمد از ما یک حالت مثلا درخواست بخشش و اینها کرد که ما -یعنی خودشان- کاری نمی‌توانستیم بکنیم و ما را اجازه نمی‌دادند از اینجا خارج بشویم و من واقعا متأسفم و ….»

«زمانی که ما در بند جهاد بودیم، ناصریان و عباسی (نوری) می‌آمدند و می‌رفتند، مخصوصا که ما اعتراض داشتیم. یک بارش همان وقتی بود که آمد و گفت اعتراض نکنید و غذایتان را بخورید. بار دیگرش وقتی بود که آمدند و بچه‌ها از جمله برادر من را بردند. باز هم بوده اما من خیلی یادم نیست. مثلا یک بار دیگر هم بود که آمد و یکی از بچه‌ها را برد. … فکر می‌کنم -دقیق یادم نیس- رسول را آمد صدا کرد. فامیلی‌اش یادم نیست. -قد بلندی داشت. با هم والیبال بازی می‌کردیم…. این بعد از زمانی بود که ما، من و مهدی، نامه را امضا کردیم و محسن هم برگشته بود اما چند روز گذشته بود نمی‌دانم.»

منوچهر اسحاقی: رسول زنده است. او برگشت و ما باز هم با هم در زندان بودیم.

«شاید ۲۰-۳۰ نفر برگشتند. ما کم‌کم فهمیدیم که آنها اعدام شدند؛ اغلب از طریق خانواده‌هایشان. خانواده‌های ما در بیرون زندان با هم دوست و آشنا شده بودند و یک خانواده بزرگ را تشکیل داده بودند. آنها به هم در این مورد خبر داده بودند و خانواده ما هم در ملاقات، موضوع را به ما گفتند. گفتند که به بعضی‌ها خبر اعدام بچه‌هایشان را داده‌اند. محل دفن بعضی‌ها را هم گفته‌اند اما خیلی‌ها اعتماد نکرده‌اند که بروند و این محل دفن را ببینند یا تحویل بگیرند. شرط آنها این بود که اول شناسنامه‌شان را باید بیاورید تا باطل کنیم و بعد به شما بگوییم. به عنوان مثال یکی از دوستان نزدیک و صمیمی من بهروز گنجی‌خانی بود که ما با هم چند سال زندان بودیم. خانواده او با خانواده من خیلی صمیمی بودند. وقتی به ایشان زنگ زدند که باید بیایید شناسنامه‌اش را باطل کنید تا ما به شما بگوییم کجا دفن شده، آنها اعتمادی نداشتند و برای همین هرگز نرفتند. نامه‌اش هم اینجاست. الان که می‌دانند من آمده‌ام برای شهادت دادن، عکس شناسنامه‌، نامه‌ها و چیزهای دیگری از او را برای من فرستاده‌اند. او با دایی کوچک من در زندان اوین اعدام شد.»

«وقتی من رفتم ملاقات متوجه شدم که مادرم لباس سیاه به تن دارد. بعد من گفتم جعفر را اعدام کردند؟ مادرم سرش را تکان داد و گریه کرد. من خیلی به هم ریختم و نمی‌دانم چه گفتم که بعد وقتی داشتم در حیاط فوتبال بازی می‌کردم صدایم کردند. به خاطر اینکه جعفر هفت سال با ما زندان بود. او موقع دستگیری ۱۷ساله بود. آدمی آرام و دوست‌داشتنی بود که تصویرش را هیچ‌ زمانی نمی‌توانم فراموش کنم. در همین عکس هم هست (عکسی را نشان می‌دهد). با همین لباس‌ها بود که دستگیر شد.»

منوچهر اسحاقی: بله! وقتی من را صدا کردند، بردند پیش ایشان [حمید نوری]. گفت فکر کردی که تمام شده؟ الان دیگر همه چیز تمام شده و هر کاری دلتان خواست می‌کنید؟! … بعد هم که من را انداخت به انفرادی. اما انفرادی‌های بعد از اعدام‌ها خیلی فرق می‌کرد. برایِ -اینکه سکوت بود چون زندان تقریبا خالی شده بود….

«بعد که خانواده‌ها آمدند باز حرف‌هایی زد که من الان دقیقش یادم نیست اما مثلا حرف‌هایی امیدوارکننده بود با این مضمون که ما اینها را آزاد می‌کنیم. بعد از انتقال ما به اوین بر اساس همین حرف‌ها یک نمایشی هم درست کردند، یعنی نمایشی ما را آزاد کردند. طوماری را دادند همه امضا کردند؛ انزجارنامه به قول معروف که ما انزجار خودمان را از مجاهدین اعلام می‌کنیم و از این حرف‌ها. این طومار را دادند همه بچه‌ها امضا کردند و بعد من و چند نفر دیگر را نمایشی آزاد کردند و ۲-۳روز بعد دوباره برمان گرداندند به زندان. البته بچه‌های چپ را اینجا آزاد کردند.»

«بله! بله! حمید عباسی (نوری) هم بود. خوب شد گفتید. او همیشه کنار ناصریان بود…. این ملاقات در این “دهه فجر” که اینها می‌گویند اتفاق افتاد. از ۱۲ تا ۲۲ بهمن را می‌گویند دهه فجر. در این بازه بود. من تاریخ دقیقش را نمی‌دانم. در این فضا هم ما چشم‌بند نداشتیم.»

«من یک توضیحی بدهم؟… قبل از اینکه آزاد بکنند همه ما را -من درباره خودم می‌گویم- ما را می‌خواستند در دفتر دادیاری ایشان (حمید نوری) و فردی که خودش را به نام زمانی معرفی کرد و گفت که مسئول [وزارت] اطلاعات است. اولین باری بود که من می‌دیدم یک نفر با یک کت و شلوار خیلی شیک و تمیز و با ریش زده، نشسته و می‌گوید که قرار است ما به زودی آزاد بشویم. او گفت که پس از آزادی زیر نظر خواهید بود و اگر ارتباطی با این “گروهک”ها بگیرید و فعالیت سیاسی بکنید، دیگر جنازه‌تان را هم خانواده‌تان پیدا نخواهد کرد. بعد هم تعهد و این چیزها که امضا کردیم. اما در دورانی که من دوباره در اوین بودم، می‌توانم بگویم که ایشان (حمید نوری) را خیلی دیدیم. ایشان خودش هم می‌تواند بگوید که خیلی من را دیده است؛ به خاطر فوتبال که بازی می‌کردیم. … ما تیم فوتبال داشتیم که با بندهای دیگر و با زندان‌های دیگر مسابقه می‌دادیم و برای هر بار که باید می‌رفتیم بیرون، ایشان باید به عنوانِ دادیار تأیید می‌کرد و دوست صمیمی‌اش هم -به نام حاج حمید- باید ما را می‌برد بیرون. یعنی او می‌آمد اجازه بگیرد که ما را ببرد. بعد از اینکه من در سال ۷۰ از زندان آزاد شدم هم چند بار برگشتم و بدون چشم‌بند رفتم به دفتر ایشان (حمید نوری) تا ملاقات بگیرم برای برادرهایم یا مرخصی بگیرم. آنجا هم ایشان (حمید نوری) را بدون چشم‌بند می‌دیدم.»

«معمولا اجازه‌ها را خود حاج حمید می‌گرفت اما چند بار من هم همراه او تا دفتر دادستانی رفتم. من می‌توانم ثابت کنم که اینها با هم دوست صمیمی بودند و این خودش یک نکته مهم و مشخص‌کننده است. … گاهی حاج حمید می‌گفت داری با من می‌آیی چشم‌بندت را بردار. با من هستی و مشکلی ندارد.»

«او همان کار -را می‌کرد. اصلا با ما از زندان گوهردشت به زندان اوین آمده بود ….»

«بله بله. من خودم هستم، سمت راست. حاج حمید است، وسط و حسین ملکی.»

«بله! باز هم حاج حمید از این‌ور است. محسن زادشیر بعدش است. بغلی‌اش را یادم نمی‌آید -زندانی عادی بود با ما بود. بعد خودم هستم. بعد نشسته پایین، بیژن است. فامیلی‌اش را نمی‌گویم. بغلی او حسین است. حسین ملکی که وسط نشسته و این بغلی را هم اسمش یادم نمی‌آید چون خیلی مدت کوتاهی بود با ما بود. فکر می‌کنم برای فوتبال فقط با ما بود. یادم نمی‌آید….»

منوچهر اسحاقی: یادم نمی‌آید کدام زندان کرج بود، قزل‌حصار بود …. نمی‌دانم. گوهردشت بود یا آن یکی، اسمش چه بود؟ کچویی. یکی از اینها بود و ما برای مسابقه رفته بودیم. ولی یکی از زندان‌های کرج بود. در مورد مکان عکس‌ها مطمئن نیستم اما ما حتی برای مسابقه به زندان اصفهان هم رفتیم.

اسحاقی: فکر می‌کنم سال ۶۹ باشد.

«از سمت راست بالا که حسین است. حسین ملکی که دوست صمیمی بودیم همیشه با هم و بعد از زندان هم هستیم همین‌جوری. خودم هستم. بعد او یک پاسداری بود که نمی‌دانم اصلا با ما آمده بود یا مال همان زندان بود. بغلی او هم که همان زندانی است که گفتم زندانی عادی بود. پایین از سمت چپ باز بیژن است و بغلی او هم همان که گفتم یک مدت کوتاهی پیش ما بود. بعد محسن است که با هم دوست صمیمی بودیم و بعد از زندان هم همین‌طور بود. و این پسر که نمی‌دانم. فکر کنم زندانی عادی بود اما با ما نبود. در تیم ما نبود.»

«من فکر می‌کنم آنجا ناصریان نشسته بود و در کنار او، حمید عباسی (نوری) ایستاده بود. این تصویری‌ست که در ذهن دارم اما چیزی بیشتر از این یادم نمی‌آید.»

منوچهر اسحاقی: بله! سال‌ها پیش بود. بنیاد برومند از من خواست شهادت بدهم.

اسحاقی: بله! دقیقا! من همان سمت راستی هستم. تقریبا با همین لباس‌ها، با همین تیپ، با همین قد و اندازه در ۱۳سالگی دستگیر شدم. برادرم محسن، بغل من است که او هم با همین سن و با همین تیپ و لباس، شاید یک سال بعدش دستگیر شد. بغلی او مهدی است که از محسن بزرگ‌تر است و او هم یک‌سال، یک‌سال و نیم بعد دستگیر شد. آن پسر کوچک هم برادر کوچکم است که در همان سن بود که ما دستگیر شدیم. چهار سالش بود و بغل دست او هم دایی‌ام جعفر است که سال ۶۷ و پس از هفت سال حبس، اعدام شد.

- شاید چند ماه بعد. اینجا ما یک مسافرت کوتاه رفته بودیم به شمال ایران. کسی هم که عکس را انداخته، دایی بزرگم است. ابراهیم هوشمند که در سال ۱۳۶۰ اعدام شد.

«بله! دقیقا! چون موضوع این گزارش حمید عباسی نبود که من بخواهم نامش را بیاورم. موضوع اعدام‌ها بود و به تصویر کشیدن آن وقایع. من هم همین‌ها را گفتم که امروز گفتم. موضوع اصلی اعدام‌های ۶۷ نبود نه اینکه چه کسانی آنها را انجام داده‌اند.»

منوچهر اسحاقی: همان‌طور که چند ثانیه پیش گفتم، مثلا شما اگر الان بخواهید نام یک فیلم را در نت‌فیلیکس جست‌وجو کنید، اسم هنرپیشه اولش را می‌نویسید. این‌طوری این فیلم را سرچ می‌کنید. من هم همین کار را کردم و دیگر لازم ندیدم نام بقیه افراد را هم بیاورم. مثل همین الان که من نشسته‌ام جلوی آقای قاضی، اگر بعدا درباره دادگاه از من سوال کنند من اسم ایشان را می‌آورم چون اسم ایشان مطرح است ….

«بله! مهدی فریدونی با ما فوتبال بازی می‌کرد و در یک تیم بودیم. می‌توانم بگویم که او هیچ فعالیت سیاسی‌ای نداشت. یک کسی بود که همیشه باعث خندیدن ما می‌شد. ما همیشه با او می‌خندیدیم و روحیه‌مان شاد می‌شد. خاطرات زیبایی از او دارم و نمی‌دانم چطور و به چه جرمی مهدی را اعدام کردند. واقعا نمی‌دانم و متأسفم از این بابت. او را وقتی با همان بچه‌ها از بند جهاد بردند -همراه با محسن- اعدام کردند….»

منوچهر اسحاقی: من یک بار توضیح دادم. این بار سعی می‌کنم دقیق‌تر بگویم. مادران ما در بیرون از زندان وقتی به ملاقات می‌آمدند، در مدت پنج سال، هفت سال قبل از اعدام‌ها، با هم پشت دیوارها مثل یک فامیل شده بودند و مسائلشان را با هم در میان می‌گذاشتند. صمیمیت میان آنها ایجاد شده بود چون دائم هم را می‌دیدند. ماجرای اعدام اما چیزی نبود که ما فقط از خانواده‌هایمان شنیده باشیم. خود‌ اینها راحت اذعان می‌کردند که همه را اعدام کرده‌اند. خود‌ ناصریان علنا در همان حسینیه گفت که اگر دست او بود، بقیه را هم اعدام می‌کرد. … باز هم گفتم ناصریان، اما ایشان (حمید نوری) هم کنارش ایستاده بود. می‌توانید بپرسید از او ….

اسحاقی: خب از اول که برنگشتند استنباط ما این بود که اعدام شدند اما از خانواده‌ من هم از خانواده او شنیدند این خبر را.

«من نام شخصیت اصلی (اول) را آورده‌ام.»

«حمید عباسی (نوری) همان است که الان اینجا نشسته؛ آن‌وقت جوان‌تر و لاغرتر بود. موهایش هم به همین شکل صاف بود. معمولا لباس شخصی می‌پوشید. شاید بعضی اوقات هم یک اورکت پوشیده باشد اما بیشتر مواقع لباس شخصی می‌پوشید. بعضی مواقع هم فقط پیراهنش را می‌پوشید و دکمه‌هایش را هم همین‌طوری تا بیخ می‌بست و می‌انداخت روی شلوارش.»

«بله! دقیقا. فکر نمی‌کنم که ایشان (حمید نوری) هم بگوید من را نمی‌شناسد چون خوب می‌شناسد. …بعضی افراد زندان را آدم هرگز فراموش نمی‌کند. پاسدارهای معمولی زندان را ممکن است فراموش کنم اما ناصریان، لشکری و همین عباسی فراموش نمی‌شوند چون اینها برخوردهای خاص‌ داشتند.»

«روزی که او دستگیر شد، من یک مسیج گرفتم از ایرج [مصداقی]. یک عکس برای من فرستاد گفت این را می‌شناسی؟ گفتم عکس حمید عباسی (حمید نوری) را از کجا پیدا‌ کردی؟ او گفت که دستگیرش کردیم. بعد هم بقیه ماجراها را برای من تعریف کرد. درست همان روز. بعد هم برای تمدید بازداشتش، من یک روز درست پشت همین شیشه آمدم و نشستم و او را دیدم. با یکی از دوستانم که در این عکس‌ها بود، یعنی حسین ملکی بودم. همین‌طور که الان سرش را تکان می‌دهد [حمید نوری] سرش را تکان می‌داد و شروع کرد به نوشتن. مثل الان که دارد می‌نویسد. من برداشتم این بود که قشنگ ما‌‌ را شناخت و می‌خواست که مثلا نشان بدهد به شکل تهدیدآمیزی -اسم ما را می‌نویسد ….»

منوچهر اسحاقی: همان عکس را دیدم و عکس‌های دیگری که در مدیا بود.

اسحاقی: بعدا یادم نمی‌آید کجا، اما یک بار با مهدی‌مان که صحبت می‌کردیم او گفت اسم حمید عباسی، حمید نوری است. کجا و چطورش اصلا یادم نمی‌آید. … مهدی یک خاطره وحشتناکی از این قضیه دارد. همان ماجرایی که در بازجویی‌ها هم گفتم. همان شعری که به نام [روح‌الله] خمینی آمدند در تلویزیون خواندند و گفتند که شاعرش اوست. مهدی این شعر را به تمسخر گرفته بود. شخصی به نام ابراهیم این موضوع را به پاسدارها گزارش داد و آنها آمدند مهدی را بردند. بعد از چند ساعت که او برگشت، گلویش کبود بود. ضربات به صورت و گردن او زده بودند. ما پرسیدیم چه شد؟ گفت: هیچی! تمام شد! همان موقع که او این را گفت، دوباره آمدند و بردندش. برای ما تازه تعریف کرده بود و داشت می‌گفت که حمید عباسی (حمید نوری) با چند پاسدار او را کتک زده بودند و گفته بودند که امام را مسخره می‌کنی؟! اعدامت می‌کنیم! فکر می‌کنی ما می‌توانیم از توهین به امام بگذریم؟ … که بعد هم ۳ماه او را به انفرادی انداختند. وقتی برگشت بقیه قضایا را برای ما تعریف کرد که چقدر او را اذیت و شکنجه کرده‌اند.

- بله! حین کتک زدن کارت عباسی (نوری) می‌افتد زمین. مهدی هم اسم واقعی او را می‌بیند.

- دقیقا یادم نمی‌آید که توی زندان بود یا بعد از زندان اما جدیدا نبود، خیلی قدیم‌ها بود.

«بله … من پی‌تی‌اس‌دی (اضطراب پس از حادثه) شدید دارم و حوادث و افراد مکرر و شدید در مقابلم ظاهر می‌شوند چون این تنها باری نبود که من صحنه اعدام را دیدم و دفعات دیگری هم این اتفاق برایم افتاده است ….»

«من ۴سال تحت درمان صلیب سرخ بودم؛ قسمت کمیته شکنجه. این در تمام زندگی روزمره من همیشه تأثیر دارد. به عنوان مثال‌ از زمانی که حمید عباسی (نوری) را دستگیر کرده‌اند و من این اخبار را می‌شنوم، دائما به هم می‌ریزم. زندگی روزمره‌ام مختل می‌شود و نمی‌توانم بخوابم. همیشه این تصاویر جلوی چشم من است، زندان‌بان‌ها، صحنه‌های اعدام و … برایم زنده می‌شود و این باعث می‌شود‌ که کلا ذهن من بسته شود. اسامی، تاریخ و برخی چیزها را هر چه بکنم نمی‌توانم به خاطر بیاورم اما تصاویر در مقابلم قرار می‌گیرند. در اصل تصاویر بیشتر حول و حوش مغز من می‌گردند. چه تصاویر زندان‌بان‌ها، چه تصاویر آن روزها، دوستانم و اعدام‌‌شدگان….»

«من قهرمان یا چنین چیزی نبودم. یک نوجوان ۱۳ساله بودم که هر روز گریه می‌کردم….»

منوچهر اسحاقی: نه به این شکل که بخواهم آن را دنبال کنم. گاهی اوقات و بخش‌هایی از آن را همان‌طور که گفتید در مدیا یا رادیو شنیدم.

اسحاقی: نه همه آن را. بخش‌هایی از آن را شنیدم الان هم اصلا یادم نمی‌آید چه بخش‌هایی بوده.

- نه! آن را اصلا گوش نکردم.

- نه اما شاید بعدش با هم صحبت کرده باشیم. اینکه بپرسم چطور پیش رفت؟ خوب پیش رفت و ….

- نه، این‌طوری نه! درباره جزییات با هم صحبتی نکرده‌ایم. شاید خاطرات زندان را دوره کرده باشیم. این کاری‌ست که ما همیشه در ملاقات با هم می‌کنیم اما درباره جزییات بازجویی صحبت نکردیم.

منوچهر اسحاقی (با خنده): من و برادرانم بخشی از کتاب‌های ایرج هستیم اما من هر بار که شروع کرده‌ام به خواندن کتاب‌های او یک صفحه بیشتر نتوانسته‌ام جلو بروم چون فرو رفته‌ام در آن گذشته. من شاید از چهار جلد کتاب ایرج [مصداقی] پنج شش صفحه‌اش را بیشتر نخوانده‌ام چون اذیتم می‌کند. پزشکم هم به من توصیه کرده بود که نخوانم. حتی تلاش کرده‌ام که از خبرها هم فاصله بگیرم چون وقتی می‌شنوم حالم بد می‌شود.

منوچهر اسحاقی: نه!

- نه چون آنجا وارد جزییات نشدیم اما اینجا خانم دادستان از من خواست تا دقیق توضیح بدهم و به همین دلیل هم من به جزییات اشاره کردم ….

- فکر می‌کنم که گفته‌ام او همیشه کت و شلوار می‌پوشید چون آخرین تصویری که از او در ذهن داشتم از زندان اوین بود و او دیگر در آنجا خودش رئیس بود. به همین دلیل هم همیشه کت و شلوار می‌پوشید. او آنجا دیگر دست راست ناصریان نبود و خودش رئیس بود و به همین دلیل هم دائم کت و شلوار می‌پوشید...

«ما‌ در زبان فارسی از کلمه همیشه به شکل زیاد استفاده می‌کنیم. یعنی دائم می‌گوییم همیشه که این درست نیست اما ما می‌گوییم. فکر می‌کنم که “همیشه کت و شلوار پوشیدن حمید نوری” هم چنین چیزی باشد.»

منوچهر اسحاقی: به سوئدی اما فرقی نمی‌کند چون این یک مسأله فرهنگی است و من حتی وقتی به سوئدی صحبت کنم هم از “همیشه” زیاد استفاده می‌کنم ….

«من نگفتم که لشکری رئیس زندان است. اشتباه نکنید. من گفتم او رئیس زندانبان‌ها بود. یعنی خودش این را می‌گفت. حالا شما باید بروید از او بپرسید که اگر رئیس نبوده چرا خودش را رئیس معرفی می‌کرده است.»

«بسیار محتمل است که چنین باشد. من آن زمان بدون هیچ آمادگی قبلی‌ای رفتم برای بازجویی چون به توصیه پزشک سعی کرده بودم در این جعبه را ببندم. بر همین اساس احتمال دارد که من این موارد را در بازجویی به شکل دیگری گفته باشم. من آنچه را یادم می‌آید گفته‌ام.

منوچهر اسحاقی (با خنده): نه! چرا باید بپرسم؟ من خودم هم آنجا بودم. ما در زندان بودیم و اینها خاطرات ماست.

«شاید سه-چهار تا، سه-چهار تا کنار هم بودند اما من نشمردم که ببینم چند رد بود.»

«شاید دلیل اینکه من این اطلاعات را دقیق ندارم این بوده باشد که من آن زمان یک نوجوان بودم و معمولا دنبال فوتبال‌بازی کردن، تا بتوانم روحیه خودم را حفظ کنم.»

منوچهر اسحاقی (با خنده): در حیاط ….

اسحاقی (با خنده): نه …. شما دارید من را مسخره می‌کنید؟

«من این‌طور برداشت کردم که شما‌ دارید من را مسخره می‌کنید اما من در زندان بوده‌ام. نام و مدارک من در این مورد وجود‌ دارد. نام من در ژنو هست. مدرک آن وجود‌ دارد و شما نمی‌توانید زندانی بودن من را انکار کنید. مشکل این است که اصل اتفاق برای شما مورد توجه نیست. شما در مورد خود اتفاق سوال ندارید ….»

«من اینجا در گفت‌و‌گو با مترجم گفته بودم که من این را از دوستانم شنیدم. یعنی گفته بودم که دوستان من دیده بودند…. اما اینجا این‌طور ترجمه شده که من و دوستانم دیده بودیم…. این ترجمه درست نیست. من این را از دوستانم شنیده بودم و آنها گفته بودند.»

اسحاقی: یادم نمی‌آید. شاید گفته باشم.

- خب حالا گفتم ….

- نه! لازم ندانستم. من آنجا تا اندازه‌ای درباره جزییات صحبت کردم و اینجا بیشتر گفتم. دلیل نمی‌شود...

منوچهر اسحاقی: اتفاقا یک جواب خوبی دارم برای اینکه شما متوجه بشوید. می‌توانم جواب بدهم؟… که جناب قاضی هم متوجه بشوند ماجرا از چه قرار است: حاج حمید کریمی یا همین حاج حمید … من بارها و بارها با او به دفتر ایشان یعنی حمید عباسی (نوری) رفتیم. من از کجا می‌دانستم که اینها دوستان نزدیکند؟ چون برخوردهای اینها را با هم دیده بود. این جواب اولتان. دوم درباره فامیلی ایشان: من به اتفاق ایشان بارها از زندان خارج شده بودم و دیده بودم که همه او را حاج حمید کریمی صدا می‌زنند. این نکته‌ای نبوده که من بخواهم تازه متوجه آن بشوم.»

- حاج حمید کریمی.

منوچهر اسحاقی: ما وقتی مصاحبه کردیم، خیلی عادی مصاحبه کردیم و اینطور بند بند نبود. البته ما مشکل مترجم هم داشتیم و غلط‌هایی هم وجود‌ داشت، مثل همین مورد که دیدید.

«من هیچ‌وقت نگفتم که لشکری رئیس زندان بوده و فکر می‌کنم ایشان [وکیل مدافع حمید نوری] این صفحات را نخوانده‌اند.»

«من اصلا چنین توقعی ندارم. من زندگی‌ام را از دست داده بودم. خوشحال شدم که توانستم اینجا باشم و شهادت بدهم.»