هفتادونهمین جلسه دادگاه حمید نوری: «مسئول بند بودم و بارها نوری را دیدم»

«من چهارم آبان سال ۶۰ به اتهام هواداری از سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران دستگیر شدم.… این سازمان با فداییان یکی نیست. در آن مقطع یک بخش بود که با رژیم همکاری می‌کرد اما سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران، خواستار سرنگونی رژیم جمهوری اسلامی بود. ما عضو این سازمان قدیمی مارکسیست-لنینیستی بودیم که از سال ۱۹۴۹ فعالیتش را آغاز کرده بود.… من به ۱۲ سال زندان -بر اساس حکمی که دیدم- محکوم شدم. … مسأله این است که چیزی را که دادند من امضا کردم … من سال ۶۰ با همکاری پسر خواهرم دستگیر شدم. پسر خواهرم کسی بود که پنج سال کلاس اول را خوانده بود و هر سال رد شده بود …. من زمانی که نزد هیأت مرگ رفتم، حکم اعدام خودم را هم آنجا دیدم. آن حکم سال ۶۲ صادر شده بود. … آنها از من مقداری شعر و مقاله گرفته بودند که برای نشریه کار می‌فرستادم. شاید برای شما خیلی غریب باشد که کسی به خاطر شعر گفتن یا مقاله نوشتن به اعدام محکوم شده باشد. اما همه حقیقت این نیست. وقتی من را گرفتند من اعدام مصنوعی شدم، وصیتنامه نوشتم و این وصیتنامه و آن اشعار به عنوان سند محکومیت من، دو بار در دادگاه استفاده شد….»

«… بعد ما را به اوین بردند. من مدت زیادی آنجا نبودم. شاید ۱۰ روز تا دو هفته. بعد ما را فرستادند بیرون.»

«از زندان قزلحصار، رفقای زندانی به من می‌گفتند عمو.»

«وقتی زندانی‌ها را در سال ۶۶ بر اساس احکام و مذهبی بودن و نبودن تقسیم کردند، من به سالن شش منتقل شدم. در سالن شش چیزی حدود ۶۰ زندانی سیاسی چپ داشت. این زندانیان عمدتا مارکسیست بودند. چیزی حدود ۳۸ -در این حدودها- زندانی بهایی هم آنجا بودند. … من در مرداد و شهریور ۶۷ هم در سالن شش بودم. ما طبقه سوم بودیم و بالای ما بند دیگری نبود. اگر بر اساس سیستم اروپایی در نظر بگیرید، دو طبقه بعد از همکف. طبقه زیر ما هم دو بند -دو سالن- محسوب می‌شد. … تغییرات زیادی روی نام سالن‌ها و بندها می‌دادند. یک وقت می‌گفتند سالن ۱۳، یک وقت می‌گفتند ۱۴. حتی سالن خود ما را یک بار اسمش را گذاشتند ۱۶. اما در مرداد و شهریور ۶۷ دقیقا نمی‌توانم بگویم … احتمال دارد ۱۳ بوده باشد. از زمانی که ما رفتیم در سالن شش، برخوردها و مسائلی داشتیم با پاسدارها. ما تحریم غذا داشتیم، قطع هواخوری داشتیم یا تحریم ملاقات داشتیم. تمام اینها تا قبل از مرداد و شهریور است.»

«…آمدند تلویزیون را بردند. هواخوری به ما ندادند. روزنامه قطع شد و ملاقات‌ها هم قطع شد. در رابطه با بردن تلویزیون‌ها و قطع هواخوری، چون هنوز نوبت ملاقاتمان نشده بود، ما دست به تحریم غذا زدیم اما بر خلاف دفعات قبل که می‌آمدند و به ما حمله می‌کردند و اذیت می‌کردند، این بار هیچ واکنشی نشان ندادند. در اواخر مرداد هم که دوباره نوبت ملاقاتمان شده بود، ما‌ تحریم ملاقات کردیم. یک بار هم در رابطه با کتک خوردن حسین حاج محسن، ما پیش از پنجم شهریور تحریم غذا کردیم اما باز هیچ واکنشی نشان ندادند.… اواسط مرداد ما سروصداهایی در حیاط شنیدیم. از لای پلیت‌ها نگاه کردیم توی حیاط را. چیزی حدود ۵۰-۶۰ زندانی از در اصلی (در بیرون)، آمده بودند توی حیاط. … من خودم دیدم که در همچنان باز بود و اینها توی حیاط بودند. دقیقا چیزی که من دیدم، این تعداد افرادی که آمده بودند، داشتند از توالت حیاط استفاده می‌کردند. لباس‌هایی که تن اینها بود لباس‌های تمیزی بود. یعنی لباس نظامی نبود که آدم فکر کند اینها را از مرز و عملیات فروغ جاویدان گرفته‌اند و آورده‌اند یا اینکه از توی بندشان همین‌طور سریع کشیده باشندشان بیرون. حالت وقتی را داشت که بچه‌ها را می‌بردند ملاقات؛ ما را می‌بردند ملاقات. چون جو جامعه متشنج بود، ما فکر می‌کردیم امکان دارد تظاهراتی چیزی بیرون بوده باشد و اینها را گرفته باشند …. ولی از طرف دیگر می‌دیدیم همه‌شان دمپایی پایشان است و این جور درنمی‌آمد. روز بعدش و وقتی که اینها رفتند، زمانی که ما از پلیت‌ها نگاه می‌کردیم، در آهنی حیاط بسته بود اما تلی از دمپایی پشت در بود. من خودم اینها را دیدم. … زمانی که تلویزیون را بردند و روزنامه‌ها قطع شد، ما با استفاده از سمعک یکی از بهایی‌های همبند، یک رادیوی تک‌موج درست کردیم. آن کسی که این رادیو را درست کرده بود، اخبار را به ما می‌داد. … از طریق مورس هم به ما اطلاعات می‌رسد اما برای ما این مسأله قابل پذیرش نبود. … از فرعی بند خود ما تماس گرفتند گفتند مجاهدین می‌گویند ۲۰۰ نفر از آنها را اعدام کرده‌اند. این در ذهن ما جور درنمی‌آمد. ما در بند درباره این موضوع زیاد بحث می‌کردیم. … این ماجراها تقریبا مربوط به اواخر مرداد بود ….»

«من و یکی از همبندی‌ها به نام داوود را ساعت حدود ۱۲:۳۰ از بند بردند بیرون. به ما گفتند چشم‌بند بزنید بیایید بیرون. پاسداری که صدا زد پاسدار غریبه بود. یعنی پاسدارهایِ بند ما در دوره مرداد و شهریور ۶۷ عوض شده بودند تقریبا. … ما اینها را زیاد ندیده بودیم اما قبلی‌ها را همه را می‌شناختیم. شاید از سالن‌های دیگر آمده بودند اما برای ما غریبه بودند. بعد ما را بردند توی راهرو. از پله‌ها فرستادندمان پایین؛ توی راه‌پله، حالا پاگرد اول یا دوم یادم نیست اما [داوود] لشکری از من سوال کرد که آیا مصاحبه می‌کنم یا نماز می‌خوانم… یک چنین چیزی پرسید و من گفتم نه! به پاسدار گفت ببرش! یک تعداد پله دیگر را که آمدیم پایین، قبل از اینکه وارد راهروی اصلی بشویم، ناصریان همین سوال را از من پرسید. وقتی گفتم نه، گفت ببریدش! من را آوردند و در راهروی اصلی نشاندند. برای ما همه چیز غریب بود. برای من همه چیز عجیب بود. رفت و آمد زیادی در سالن بود. جمعیت زیادی هم در سالن نشسته بودند. من تا ساعت هفت‌ونیم شب در این راهرو بودم. بعد من را بردند نزد هیأت مرگ ….»

محمود خلیلی: زندانی را در آن شرایط حتی اگر با چشم‌بند رها می‌کردید تا جلوی در زندان می‌رفت. ضمن اینکه وقتی ما‌ را جابه‌جا می‌کردند، پایین می‌رفتیم یا بالا می‌رفتیم، پله‌ها را می‌شمردیم. درست ۳۲ پله می‌خورد تا طبقه همکف …

«از سالن شش فقط من و داوود را کشیدند بیرون ….»

محمود خلیلی: دلیل این را من دقیقا نمی‌دانم اما روزهای پنجم و ششم شهریور از سالن‌ها گزینشی زندانی می‌بردند؛ به جز فرعی ۲۰.

«… من افراد زیادی از حاضران در سالن را می‌شناختم و تلاش کردم تا با رفتن به توالت به آنان نزدیک بشوم اما باز فاصله داشتم. در آن سالن خیلی از افراد و خیلی از رفقای زندانی‌ام را می‌شناختم.»

محمود خلیلی: دقیقا! جهانبخش سرخوش، مجید ولی، محمدعلی بهکیش، محسن رجب‌زاده، کیوان مصطفوی ….

«من جهانبخش سرخوش را از زیر چشم‌بند دیدم. صدای او را هم شنیدم و وقتی هم که او را بردند، دیدم …. اسامی را شروع کردند به خواندن؛ از حدود ساعت سه، سه‌ونیم بعدازظهر. اسم کوچک را می‌گفتند همراه با نام پدر. من از صداها می‌فهمیدم که این بچه‌ها را می‌شناسم. تک‌تک اینها را می‌شناختم چون سال‌ها با ایشان زندگی کرده بودم. در این جمع یک‌سری از بچه‌های توده‌ای-اکثریتی از فرعی ۲۰ هم بودند …. اسامی را که خواندند، من صدای یک سری ماشین‌های سنگین را هم شنیدم. اولش فکر کردم اتوبوسی چیزی است و می‌خواهند ما را تبعید کنند اما این صداهای کامیون بود … چنین صداهایی به گوش می‌رسید. قبل از اینکه من این صداها را بشنوم، یک سری را برداشتند بردند؛ همین اسامی‌ای که من گفتم …. لشکری گفت اینها را بردارید ببرید بندشان، بالا! و این خیلی غریب بود. بندشان بالا …. برای همین چند نفر از جمله داوود گفتند که ما هم می‌خواهیم برویم. کیوان، کیوان مصطفوی هم گفت من هم کارم تمام شده و می‌خواهم بروم اما پاسدار گفت که نوبت شما هم می‌رسد. وقتی صدای ماشین‌های سنگین را شنیدیم … من خودم شنیدم و کسی برایم تعریف نکرده است. من فکر می‌کردم می‌خواهند ما را تبعید کنند. چه برنامه‌ای داشتند نمی‌دانستم. بعد انگار پاسداری از بیرون آمد گفتش که: حاجی! کامیون‌ها رسیدند. منظور اینجا لشکری بود. لشکری هم برگشت گفت ما هم کارمان را شروع کردیم ….»

محمود خلیلی: من صدای او را شنیدم. از زیر چشم‌بند … فاصله‌اش با من زیاد بود اما صدایش را می‌شناختم. اینها را بردند و اعدام کردند؛ یعنی به دار کشیدند.

محمود خلیلی: از قزلحصار او را می‌شناختم. در سالن دو زندان گوهردشت هم با ما بود؛ قبل از اینکه من را به انفرادی ببرند.

محمود خلیلی: خیلی ساده است. الان بهرنگ سرخوش در اروپاست. ۱۲ یا ۱۳ سالش بوده آن زمان. او پسر جهانبخش سرخوش است. بعد از کشتارها با مادرش می‌رود؛ وقتی که تلفن می‌کنند بیایید وسایلش [جهانبخش سرخوش] را بگیرید، خودش می‌رود آنجا. به او می‌گویند پنجم شهریور جهانبخش را اعدام کردیم. این وسایلش. اگر مراسم برایش بگیرید یا کاری انجام بدهید، ما با شدت با شما برخورد می‌کنیم. جنازه‌ای هم به شما نمی‌دهیم.

محمود خلیلی: من با بهرنگ سرخوش تماس دارم. اگر دادگاه اجازه بدهد می‌توانید با او تماس بگیرید …. او نوزاد نبوده. ۱۳ سالش بوده.

«وقتی گروه دوم را می‌بردند برای اعدام، کیوان [مصطفوی] چند بار گفت او هم کارش تمام شده و او را هم ببرند. پاسدارها اما می‌گفتند که نوبت تو هم می‌رسد. یک لحظه که پاسدارها خواسشان نبود، کیوان بلند شد و رفت انتهای صف ایستاد. صفی که می‌رفت سمت آمفی تئاتر مرگ….»

محمود خلیلی: این را من خودم داشتم می‌دیدم. من آنجا در راهرو بودم. فاصله من با کیوان چیزی حدود ۱۰-۱۲ متر بود. بعد هم که اعدام شد، یکی از کسانی که وسایل او را جمع کرد خودم بودم. من وسایل او را جمع کردم. احتمالا اگر خانواده او ساکش را داشته باشند، دستخط من روی آن هست. من سعی می‌کردم ساک کسانی را که برده بودند اعدام کرده بودند ببندم ….

محمود خلیلی: دایی کیوان در شهرِ یوتبوری (گوتنبرگ) است. برادرش آراز هم در یوتبوری است. وقتی من ساک‌های اینها را می‌بستم، عکس به عنوان یادگار برمی‌داشتم. الان ۷۰ عکس همراه من است؛ عکس‌هایی که خانواده‌ها برای زندانیان فرستاده بودند. عکس آراز همین‌جاست.

«من چشم‌بند داشتم. الان هم دو چشم‌بند به همراه دارم. اگر به من اجازه داده بشود، چشم‌بند می‌زنم و هر کجا و هر چیزی را که خواستید به شما نشان می‌دهم.»

محمود خلیلی: یک صدایش بود. دو از زیر چشم‌بندی که نخ‌کش شده بود و من از زیر آن می‌دیدم. بعد هم آن روز شرایط خیلی غریبی بود. پاسدارها اصلا به آن شکل کاری نداشتند و سرشان به چیز دیگری گرم بود. شاید فکر می‌کردند همه اعدامی هستیم و در نتیجه مهم نیست [که چه ببینیم].

محمود خلیلی: من از درز چشم‌بند می‌دیدم. چشم‌بندی که نخ‌کش شده بود.

«محمدعلی و محمود بهکیش، دو برادر بودند که در راهرو بودند. اینها از فرعی ۲۰ بودند. افراد دیگری از فرعی ۲۰ هم آنجا بودند. … من یک: از صدایشان و از زیر چشم‌بند آنها را شناختم. دو: شبی که -آخر شب- که توی سالن یک بودیم و ما را آنجا انداخته بودند فهمیدیم که چه اتفاقی برای این دو برادر افتاد. بعد از مواجهه من با هیأت مرگ ….»

«مجید ولی هم در راهرو بود. او هم اعدام شد …. مجید را هم از طریق خانواده‌ها می‌دانم که اعدام شد.»

محمود خلیلی: ساعت این حدودها بود که من احساس کردم هیچ‌کس دیگر در راهرو نیست. یا من هستم و یک نفر دیگر. تلاش کردم با او ارتباط بگیرم اما جواب نداد. ساعت حدود هفت‌ونیم پاسداری آمد و او را بلند کرد. بعد من را هم صدا کرد و گفت بلند شو دنبال این بیا! دست گذاشتم روی شانه او و رفتم. او ما را پشت یک در نگه داشت، او را فرستاد تو و به من گفت بعد از این نوبت تو است که بروی تو.

محمود خلیلی: نه، من او را نشناختم. فکر می‌کنم از گروه ضربت زندان بود.

محمود خلیلی: در زندان یک گروه ضربت بود که رئیسش لشکری بود؛ برای سرکوب اعتراضات داخل زندان و هر واکنشی که زندانی‌ها انجان می‌دادند، این گروه ضربت آماده سرکوب کردن بود.

«وقتی آن نفر‌ بعد از چند دقیقه از اتاق آمد بیرون، به من گفتند که بلند شوم. من بلند شدم، هلم دادند و یعنی فرستادندم داخل. از پشت چشم‌بندم را باز کردند و دادند به خودم. وقتی چشم‌هایم را باز کردم، یک میز روبه‌روی من بود که چهار نفر پشت آن نشسته بودند و یک صندلی هم روبه‌روی آن بود. پشت این افراد تاریک بود. حالا پرده بود، تاریکی بود، نمی‌دانم. نور متمرکز بود روی این میز. احساس می‌کردم در این اتاق نفرات زیادی هستند اما نمی‌دانستم. من ناصریان را هم دیدم آنجا. نیری بود، اشراقی بود و دو نفر‌ دیگر بودند که من نمی‌شناختمشان و نشسته بودند. به من گفتند بنشین. ناصریان گفت بنشین! صندلی‌ای بود مثل صندلی مدارس که -دسته دارد و می‌شود روی آن نوشت. اینجا من روبه‌روی هیأت مرگ قرار گرفتم که البته این را نمی‌دانستم. از من سوال شد اتهامم،…: خودت را معرفی کن، اتهامت چیست، مدت حکمت چقدر است؟…. سازمانت را قبول داری یا نه؟ من گفتم مدت حکمم زیاد است؛ فاصله دارم از ماجراها و کاری ندارم از اینجا. نیری گفت: ما هیأتی هستیم از طرف امام و برای عفو زندانیان آمده‌ایم. بلافاصله ناصریان یک برگه کاغذ برداشت و گذاشت جلوی من …. گفت امضایش کن! [نیری] من نگاه کردم، خواندم و گفتم که امضا نمی‌کنم: من مدت زیادی حکم دارم، تقاضای عفو نکرده‌ام و اگر قرار است زندانیان را آزاد کنید، من هم مثل بقیه.»

«… اشراقی پرسید وقتی زنده بود نماز می‌خواند؟ من گفتم تا جایی که یادم است هیچ‌وقت ندیدم پدرم نماز بخواند. نیری بود یا یکی دیگرشان نمی‌دانم اما برگشت گفت خب یک‌راست بگو پدرت هم کمونیست بوده …. گفتم اتفاقا دقیقا پدرم هم کمونیست بوده…. اینجا اشراقی میدان را دست گرفت و گفت: تو مسلمان زاده‌ای و باید نماز بخوانی. من گفتم تا حالا نخوانده‌ام و نمی‌خوانم. او گفت: ولی از الان به بعد باید بخوانی. گفتم: من نمیخوانم. او گفت: ببریدش بیرون، …. بلند شدم چشم‌بندم را زدم. گفت: می‌روی و نماز می‌خوانی. گفتم: نه! نمی‌خوانم. او گفت: می‌بریدش و اگر سه وعده نماز نخواند، دارش می‌زنید! من اصلا برایم خیلی عجیب بود. گفتم اینها چه اتفاقی برایشان افتاده؟ قاطی کرده‌اند؟ دیوانه شده‌اند؟ این چه حرف‌هایی‌ست که دارند می‌زنند …. ناصریان من را برداشت آورد بیرون و سمت چپ راهرو نگه داشت. چند دقیقه بعد برگشت و گفت برای چه اینجا ایستاده‌ای؟ گفتم تو خودت من را اینجا گذاشتی. گفت مگر تو می‌بینی؟ گفتم نمی‌بینم اما کر نیستم. او گفت یعنی فهمیدی من کی هستم؟ گفتم ناصریان هستی. او جهت من را عوض کرد و سمت راست راهرو من را نگه داشت. بعد از چند لحظه پاسداری را صدا زد و گفت این را ببرید بند نمازخوان‌ها. گفتم حاجی من نماز نمی‌خوانم. گفت چرا، می‌خوانی؟ گفتم نمی‌خوانم. گفت باشد ببریدش … نماز نمی‌خواند. من به همراه و پشت پنج-شش نفر دیگر حرکت کردیم. البته قبل از اینکه راه بیفتیم، ناصریان برگشت به آن پاسدار گفت اشتباه نبری! او گفت نه. ناصریان گفت نشود حکایت آن ۳۷ نفر که اشتباه بردی …. گفت نه برادر، اشتباه نمی‌شود. ما حرکت کردیم و تا دم پله‌ها رفتیم. از آنجا به بعد ما را سپردند دستِ علی شاه‌عبدالعظیمی (شابدولعظیمی). او هم یک پاسداری بود که توی بندها بود. مجددا این ما را برداشت برد طبقه سوم، پشت بند یک یعنی سالن یک.»

«من این دو را همانجا شناختم اما دو نفر هم بودند که آنها را نمی‌شناختم. اینها به عنوان دادستان و حاکم شرع بودند و مطبوعات با ایشان مصاحبه می‌کردند و در تلویزیون بودند. اینها را من از قبل می‌شناختم. ناصریان را هم از قبل می‌شناختم. آن روز هم گذری توی راهرو دیده بودمش اما در اصل توی اتاق دیدمش.… پاسداری که ناصریان بعد از خروج از اتاق من را به او سپرد و گفت این را ببر، حمید عباسی (حمید نوری) بود.… من هم صدای او را می‌شناختم و هم از طریق چشم‌بندی که “چیز” بود تشخیصش دادم. … صدای او و لحنش برای من خیلی آشنا بود. شلوار سبز رنگ نظامی هم به پا داشت ولی پیراهن و بولیزش را یادم نیست. احتمال می‌دهم که مشکی بود یا رنگ دیگر … چون آن زمان ماه و زمان “ایام سوگواری” بود. … من الان دقیق یادم نیست که چقدر از صورت او را دیدم یا چگونه دیدم اما به طور کلی می‌توانم بگویم که می‌دیدم؛ طوری که می‌شد گفت این همان صورت یا همان حالت است چون بیشترین حد برخوردی که بوده را من فکر می‌کنم که خودم با عباسی (حمید نوری) داشته‌ام. هم عباسی من را خوب می‌شناسد و هم من خوب او را می‌شناسم. چهره الان من را شاید عباسی نشناسد اما عکسی دارم از سال ۶۸؛ چهار ماه بعد از آزادی که عباسی آن چهره را حتما به یاد می‌آورد.»

محمود خلیلی: شاید مثلا پنج-شش متر فاصله داشت با آن پنج-شش نفرِ دیگر. آنها را قرار بود ببرد که ناصریان صدایش کرد. … نسبت به من چهار-پنج متر بیشتر فاصله نداشت و من راحت می‌توانستم تشخیصش بدهم. … من ثابت ایستاده بودم پیش ناصریان. از در آن اتاق به قولی هیأت مرگ که بیرون آمدیم، سمت چپ که بعد تغییر جهت داد … آنجا را اگر در نظر بگیریم، چهار تا پنج متر فاصله بود با آن گروه.

محمود خلیلی: من بین این دو قرار گرفتم چون ناصریان به نحوی من را راهنمایی کرد که این را ببر! چون پاسدار یا عباسی داشت سمت من می‌آمد و من هم داشتم سمت او می‌رفتم. او می‌خواست من را ببرد و پشت آن صف نگه دارد. [عباسی] از اینجای شانه من گرفت و پشت آن صف قرارم داد.

محمود خلیلی: [عباسی یا آن پاسداری که دارد ما را می‌برد] برگشت گفت بروید! حرکت کنید! حرف و صحبتی نباشد ….

محمود خلیلی: دقیقا عباسی بود اما چون اولش گفتم یک پاسدار، … او برای من یک پاسدار است. پاسدار عباسی. منظور من دقیقا اوست.

محمود خلیلی: عباسی تا پای پله‌های طبقه اول ما را برد. آنجا او ما را تحویل علی شابدولعظیمی داد. شاید یکی-دو کلمه هم با هم حرف زدند. او گفت ببرشان و ما را از پله‌ها بردند بالا…. علی شابدولعظیمی را من از سالن دو، سال ۶۵ می‌شناختم.

«بله، آن روز اولین و آخرین باری بود که او را دیدم …. بعد ما را بردند پشت بند یک. اصطلاحی هست که می‌گویند زیر هشت بند. آنجا ما چشم‌بندها را زدیم بالا و من دیدم که غیر از خودم، داوود، سیاوش سلطانی و پنج-شش نفر‌ از بچه‌های توده‌ای-اکثریتی مثل محمد زاهدی، یکی به نام رضا که الان نمی‌دانم کجاست و برای همین فامیلی‌اش را نمی‌گویم [کسی نبود]. ما آنجا ایستاده بودیم که علی شابدولعظیمی آمد با یک قیچی و یک خط‌کش. قیچی را گذاشته بود بغل سبیل محمد زاهدی و یک سمت سبیلش را قطع کرد. او اعتراض کرد که شروع کرد با خط‌کش زدن. به ترتیب همه آن بچه‌ها را یک طرف سبیل‌هایشان را زد … و وقتی به من رسید، یک طرف سبیلم را زد. من چیزی نگفتم، صورتم را چرخاندم و گفتم این‌طرفش را هم بزن! خیلی عصبانی شد و شروع کرد با خط‌کش من را زدن. بعد سخنرانی و صحبت کرد و گفت دیگر شرایط فرق کرده! اینجا دیگر بند شما نیست. اینجا من حکم می‌کنم. اعتصاب غذا، دستشویی، نوبت دستشویی و جیره غذا خبری نیست؛ اگر اعتراض کنید. سه نوبت دستشویی می‌روید و جیره‌ای که به شما می‌دهیم، می‌خورید. ما را بردند انداختند در بزرگ‌ترین اتاق سالن یک، اتاق ۱۸. … اینجا بود که ما از بچه‌های فرعی ۲۰ شنیدیم که دارند می‌کشند و این دادگاه، دادگاه مرگ است. من تا قبل از آن اصلا نمی‌دانستم چه بر سرمان می‌آید یا آمده. برای من سوال بود که آنها چطور چنین چیزی را می‌گویند و این حرف را می‌زنند. به طور مشخص محمد زاهدی برگشت گفت که ما خودمان دیدیم! کامیون‌ها را ما دیدیم، جنازه‌ها را دیدیم و سم‌پاشی کردن را دیدیم. وقتی در رابطه با محمدعلی بهکیش صحبت کرد، عمق فاجعه بیشتر مشخص شد. او پشت در ایستاده بوده و صحبت‌های توی راهروی پشت فرعی را دزدکی می‌شنیده. یک آخوند صحبت می‌کرده و می‌گفته اینهایی را که دار می‌کشید، مدت بیشتری نگه دارید چون وقتی کم نگهشان می‌دارید و می‌آوریدشان پایین، اینها نه مرده‌اند و نه زنده. به خاطر همین هم تمام بدنشان سیاه می‌شود و حالت خون‌مردگی پیدا می‌شود. بعد ناگهان در بند باز می‌شود و پاسداری محمدعلی بهکیش را می‌کشد بیرون. بد جور او را کتکش می‌زند و می‌برندش. روز پنجم شهریور هم محمدعلی بهکیش فکر می‌کرده به خاطر اینکه گوش ایستاده، می‌خواهند او را ببرند و اعدام کنند ….»

«هر دوی آنان را روز پنجم شهریور به دار کشیدند. … من با خانواده‌هایشان تماس دارم. جای تأسف است که جعفر یا منصوره بهکیش اینجا نیستند تا خودشان توضیح بدهند. من الان نامه‌های زندان محمود و محمدعلی بهکیش را همراه دارم.… من با جفت آنها از سال ۶۵ در بندِ یک سالن گوهردشت آشنا شدم.»

محمود خلیلی: آخر شب که شد، آمدند در را باز کردند و ما را بردند به راهروی اصلی. آنجا تخت گذاشته بودند و می‌گفتند که می‌خواهیم کافر مسلمان کنیم. ما را خواباندند و شروع کردند شلاق زدن برای نماز خواندن.

محمود خلیلی: من هم شلاق خوردم ….

محمود خلیلی: تا روز هشتم شهریور.

محمود خلیلی: آن روز ما را بردند به سالن هشت در طبقه سوم … سالن را کامل خالی کرده بودند. هم هفت و هم هشت را خالی کرده بودند. همه را آن روز برده بودند پیش هیأت مرگ. … ما تماس گرفتیم با بند هفت و هیچ‌کس جواب نداد. از اینجا فهمیدیم که بند هفت را هم خالی کرده‌اند.… بعد از آن، حوالی غروب بود، از طریق هواکش -توی سلول‌ها یک هواکش بود-، دریچه هواکش را برداشتیم، صدا از پایین می‌آمد؛ طبقه همکف. بچه‌ها را انداخته بودند توی سلول‌های طبقه همکف. من خودم شنیدم که پاسدار به آنان می‌گفت وصیت‌نامه بنویسید. احتمالا کیسه‌ای، پلاستیکی چیزی هم به آنان داده بود چون می‌گفت پول، ساعت، عینک و هر چیزی که دارید بریزید توی این ….

محمود خلیلی (با خنده): چون که کیسه پارچه‌ای گران تمام می‌شود و این‌قدر هزینه نمی‌کند جمهوری اسلامی … اما می‌دانم که کیسه‌ای بوده. … بچه‌ها مسخره می‌کردند و می‌خندیدند. فکر می‌کردند شوخی‌ست که به ایشان می‌گفتند وصیت کنید … غروب که شد، اوایل شب، باقی‌مانده این بچه‌ها را شلاق خورده و زخمی آوردند توی بند. حوالی ساعت ۱۱ شب، من صدای کامیون را که شنیدم رفتم توی حسینیه. منظور حسینیه بند است. از لای پلیت‌ها نگاه کردم. دو کامیون با فاصله ایستاده بودند. یکیشان درست زیر چراغ برق بود. پارچه روی این کنار رفته بود.… انبوه جنازه‌ها …. توی هیچ‌چیزی پوشیده نشده بودند. اینها را ریخته بودند روی هم. انسان‌هایی که تا چند ساعت قبلش در طبقه زیر ما نفس می‌کشیدند ….

محمود خلیلی: چهره نمی‌دیدم. جنازه می‌دیدم ….

«اگر در نظر بگیریم که یک کامیون، یک‌ونیم تا دو متر ارتفاع دارد، در نتیجه یک طبقه باقی می‌ماند. یعنی این یک طبقه را پر می‌کند. می‌ماند طبقه دوم تا سوم که من ایستاده‌ام. سه متر ارتفاع این …. عرض خیابان، و اگر با شیب نگاه کنید، هشت متر، ۱۰ متر یا نهایتا ۱۲ متر فاصله است ….»

محمود خلیلی: ما طبقه بالای بالا هستیم، اشراف داریم و پایین را می‌بینیم قشنگ.

محمود خلیلی: دو کامیون با فاصله ایستاده بودند. یکیشان زیر چراغ بود، یکیشان به فاصله چند متر آن‌طرف‌تر نزدیک آمفی تئاتر مرگ.

محمود خلیلی: من هیچ‌کس را ندیدم. فکر می‌کنم کارهایشان شده بود و منتظر بردنشان بودند. … حالا چطوری بود من ندیدم ….

«بعد از این ما آمدیم صحبت کردیم. پنج نفر بودیم. من، سیاوش سلطانی، بهنام کرمی، رضا شعبانی و داوود. این داوود همان داوود است که از سالن شش با من بود. ما تصمیم گرفتیم به بندهای دیگر اطلاع بدهیم که مسأله جدی است. مثل اینکه به ما مورس زدند و ما قبول نکردیم نشود. اینها بدانند که چه اتفاقی دارد می‌افتد و بعد تصمیم بگیرند.»

محمود خلیلی: من و سیاوش مسن‌تر از بقیه بودیم. آن سه نفر هم جوان بودند و هم سرعت مورس زدنشان بالا بود. قرار بود آن سه نفر مورس بزنند و ما‌ دو نفر نگهبانی بدهیم. این مسأله تا ساعت پنج، پنج‌ونیم صبح طول کشید این مسأله. تلاش ما این بود که این اخبار به سالن شش هم برسد چون این سالن سالنی بود که در اوج کشتارها سه بار تحریم غذا کرده بود و احکامشان بالای ۱۰ سال بود.

«من فکر می‌کردم به خاطر مورس زدن است. من و سیاوش یکی یک تیغ مدادتراش جاسازی کرده بودیم توی بدنمان تا در بدترین حالت خودکشی کنیم. همه چیز به هم ریخته بود به این خاطر که روزی هم که داشتند می‌بردند، جمعه بود و من فکر‌ می‌کردم به خاطر این مسأله است. چون یک نفر را از سالن ما -از سالن شش- بیرون کشیده بودند؛ یعنی روز ۱۰ شهریور که نوبت سالن شش بود….»

محمود خلیلی: دقیقا این را من می‌دانم …

محمود خلیلی: بچه‌های اوینی را که آورده بودند به ما اطلاع دادند که یکی را از سالن شش برده‌اند بیرون. او الان خارج از کشور است. بچه‌سال هم هست. اسمش حسین است. آن موقع خیلی جوان بود او.…

محمود خلیلی: آن روز من را دوباره بردند پیش هیأت مرگ؛ به اصطلاح. من نمی‌دانستم کجا دارم می‌روم. فکر می‌کردم به خاطر مورس است ولی دوباره من را بردند به طبقه همکف توی یک اتاق. در این اتاق نیری پشت یک میز نشسته بود. بر خلاف اتاق قبلی روز بود و همه چیز روشن بود. من را با فاصله -دیگر مثل قبل میز و صندلی جلوی نیری نبود- نشاندند جلوی او. یک پاسدار جلوی در بود. شاید همانی بود که من را آورده بود تا آنجا. نیری شروع کرد صحبت کردن. او تنها بود. پوشه‌ای باز کرد؛ یک پرونده. برگشت گفت تو سال ۶۲ باید اعدام می‌شدی. شانس آوردی اعدام نشدی. من گفتم حاج آقا، من کاری نکرده بودم که اعدام بشوم. من یک آدم روزنامه‌خوان بودم و کار ادبی کردم. کار دیگری نکرده بودم که اعدامم کنند. او پاسداری را که جلوی در بود صدا کرد و آن کاغذ حکم را داد دستش. گفت ببر نشانش بده! کاغذ را گذاشت جلوی من و من نگاه کردم: اهانت به رهبری، سرنگونی جمهوری اسلامی، دفاع از سازمان چریک‌های فدایی خلق، مرتد و حکم، اعدام.

محمود خلیلی: نه! این اتاق آن اتاق نبود. اتاق دیگری بود.…

محمود خلیلی: زیر حکم را من نگاه کردم، دیدم امضا شده حجت‌الاسلام بیدمشکی. خلاصه یک آخوندی بود. من دو بار پیشِ او در سال ۶۲ رفته بودم دادگاه.

محمود خلیلی: در همین زمان بود که تلفن زنگ خورد. تلفن روی میز نیری. نیری شروع کرد به صحبت کردن. قاعدتا من متوجه نمی‌شدم سر چه چیزی دارد صحبت می‌کند فقط می‌دیدم و می‌شنیدم که می‌گوید نه …، چرا …، برای چه …، که گفته…، چرا نباید …، یواش یواش عصبانی شد و صدایش رفت بالا. وقتی صدایش رفت بالا، لشکری آمد جلوی در ایستاد. حالا لشکری کجا بود، توی راهرو بود … صدا را شنید آمد توی چارچوب در ایستاد. نیری گوشی را گذاشت. بعد با یک لحن خاصی گفت “خب شانس آوردی” … و مخاطب قرار داد لشکری را: این را بردار ببر! اگر از اینجا رفت، جایی چیزی گفت، حرفی زد، گفت توی زندان اعدام کردند …، چه در زندان این حرف‌ها را بزند چه در ملاقات با خانواده و چه حتی اگر رفت بیرون، اگر حرفی بزند، می‌آوریدش اینجا جلوی این در دارش می‌زنید.

«ناصریان تا سال ۶۶ دادیار زندان بود. چون آن موقع مرتضوی رئیس زندان بود. مرتضوی منتقل شد اوین و ناصریان هم دادیار بود و هم رئیس زندان؛ تا مدتی البته.»

محمود خلیلی: لشکری رئیس گروه ضربتِ زندان بود که قبلا هم توضیح دادم. بازوی نظامی زندان بود.

محمود خلیلی: برای من از بعد از رهبری همه‌شان پاسدار محسوب می‌شوند و هیچ توفیری نمی‌کند. ولی این را می‌دانم که او از سال ۶۶ به اصطلاح شده بود دستیار ناصریان و به اصطلاح نقش دادیار را بازی می‌کرد.

محمود خلیلی: علتش مربوط است به دوره‌ای که من مسئول بند بودم. سال ۶۵، از زمانی که شناختم و برخورد کردم؛ می‌شود گفت از اواخر شهریور ۶۵ که من کنار مسئول بند سابق داشتم یاد می‌گرفتم، او را شناختم. تا ۳۰ آذر ۶۵ که من مسئول بند بودم، با او زیاد برخورد داشتم.

محمود خلیلی: من مسئولِ بند بودم. رابط زندانی‌ها با زندانبان. برای جیره غذایی، رفتم به ملاقات، رفتن به بهداری، … پاسدار مراجعه می‌کرد جلوی در و این باعث می‌شد که ما پاسدارها را کم و بیش بشناسیم. در آن مقطع و در آن مرحله من او را به عنوان سرپاسدار می‌شناختم. درگیری هم با هم داشتیم. … اینها تیمی کار می‌کردند و مثلا می‌گویم اگر سه پاسدار برای یک بند بودند، یک نفر مسئول سه تا بود. عباسی چنین جایگاهی داشت در آن مقطع.

«او تا جلوی در می‌آمد؛ آنجایی را که می‌گوییم زیر هشت بیرون. آنجا دو اتاق دارد که توی آن دو اتاق، پنیر، جیره غذایی و چیزهای دیگر را می‌گذارند. جیره‌ای که قرار است هفتگی به زندانیان داده شود. … من در برخوردها در این مراحل هیچ‌وقت چشم‌بند نداشتم. … مهم‌ترین درگیری‌ای که من با او داشتم در ارتباط با جیره پنیر و جیره قند و شکر بود و کلا جیره‌ای که به ما می‌دادند.»

محمود خلیلی: حرف او همیشه این بود که برادران ما در جبهه دارند می‌جنگند و این حق آنان است که شما دارید می‌خورید! ولی یک مهدی هم بود که یک “پاسدار-دانشجو” بود. وقتی که من با او حرف جیره را زدم و به او گفتم که جیره کم شده، او در پاسخ به من گفت که نه! جیره شما را می‌برند خانه‌هایشان. یعنی به جای ۱۰۰ گرم پنیری که باید هفتگی می‌دادند ….

محمود خلیلی: تماس ویژه‌ای من نداشتم به جز سرِ ماجرای شب یلدا که ما را کشیدند بیرون و کتکمان زدند. من و ۱۳ نفر دیگر را. من به عنوان مسئول بند. شب یلدا طولانی‌ترین شب سال است. … می‌شود ۳۰ آذر که اول زمستان روز بعدش است.

محمود خلیلی: ما جشن گرفته بودیم. درها را بستند. من توی اتاق بزرگی که بودم؛ ۱۵ بود یا ۱۸ بود. حدود ۴۵ نفر بودیم. در را که بستند، گروه ضربت ریخت داخل. گفتند مسئول بند؟ در زدم. در را باز کردند و رفتم بیرون. من و بچه‌های اتاق ۱۱ را که مجاهد بودند کشیدند بیرون. لشکری به عنوان رئیس ضربت با گروهش آنجا بود. عباسی بود، عباس کولیوند بود. ادهم بود و باقی بچه‌های گروه ضربتی که داشتند … پنج-شش نفر دیگر هم بودند. اول با هم صحبت کردند که -صحبت بود، مشورت بود، چه بود- من را بفرستند داخل. یا اگر برنامه دیگری داشتند نمی‌دانم.… بعد ابتدا لشکری فحاشی کرد و شروع کرد به زدن. بعد از آن، وقتی من زیر دست و پا افتاده بودم، عباسی شروع کرد به زدن. عباسی همه را می‌زد، من را هم می‌زد و فحش می‌داد؛ فحش‌های خیلی رکیک ….

«اینها یک تیم، یک باند بودند با همدیگر. سرپاسدارهای زندان بودند…. او هم یکی از پاسدارهای ارشد بود. آنها بعضی اوقات با هم می‌آمدند. عباس کولیوند را من در ارتباط با نرده‌های حسینیه که بالا زده بودیمشان یادم می‌آید. بعد هم شیفت‌های اینها متفاوت بود. هر کدامشان مثلا توی هفته، پنج روز، چهار روز، شش روز کار می‌کردند. … او فردی درشت‌هیکل بود، قد بلندی داشت با دست‌های گنده. علامت مشخصه صورتش هم این بود که اینجایش یک لکه بود؛ البته نه لکه سوختگی یا چیزی. مثل اینکه بد جراحی کرده باشند و خطش بماند. بچه‌ها به او می‌گفتند “خر گاز گرفته”.»

«این علامت او تقریبا از زیر خط ریشش تا پایین بود. کم نبود. اندازه یک کف دست بود. من چون او را بعد از زندان هم از نزدیک دیدم، این را دقیق می‌گویم.»

«تقریبا همه را به یاد دارم، ساسان محمودی، مجید انارکی ملکی، ابراهیم حبیبی، ناظری، علیرضا شهیر افتخار، احمد وهاب‌زاده، محمد الف که الان احتمالا ایران باشد برای همین نمی‌توانم اسم کاملش را بگویم، الان این‌ها در ذهنم است و لی می‌دانم حداقل ۹ نفر از آنها عدام شدند…»

محمود خلیلی: «بله، می‌توانم بگویم هفتم یا هشتم دی‌ماه سال ۶۵ او را دیدم، مادرم چهارم دی برای ملاقاتم آمده بود، ملاقات به او ندادند، پنجم دی بر اساس چیزی که روی سنگ قبرش نوشته شده سکته کرد و فوت می‌کند، خانواده سند آوردند که برای من مرخصی بگیرند که در مراسم شب هفت شرکت بکنم که می‌شد مثلا ۱۲ دی ماه، من آن زمان در انفرادی بودم، آمدند من را به راهرو بردند، یک اتاق کوچکی بود، یک میز آنجا بود چسبیده به دیوار بغل میز یک صندلی بود که ناصریان نشسته بود، کنار میز عباسی ایستاده بود… لازم به ذکر است تا آنجا من با چشم‌بند بودم ولی آنجا به من گفتند چشم‌بند را مقداری بالا بزن، ناصریان برگشت گفت مادرت مُرده، خانواده‌ات تقاضای مرخصی کردند و یک فرم جلوی من گذاشت گفت این را امضا کن، فرم را نگاه کردم، این فرم تقاضای مرخصی نبود، در اصل انزجارنامه بود که من سازمانی را که قبول دارم محکوم می‌کنم، من به جمهوری اسلامی وفادار هستم و من مصاحبه می‌کنم… گفتم من این را امضا نمی‌کنم یا حقم است که به مرخصی بروم یا نیست، ضرورتی ندارد این را امضا کنم، عباسی عصبانی شد، در حالی که با لگد و چک من را می‌زد گفت اگر امضا هم می‌کردی بهت نمی‌دادیم، من را به انفرادی برگرداندند…»

محمود خلیلی: «من نمی‌دانستم، ناصریان گفت…»

محمود خلیلی: «از آن تاریخ چون سالن و بند من عوض شد و دیگر مسئول بند هم نبودم، مسئولی که زندانیان انتخاب کرده باشند، کنتاکت زیادی با پاسدارها نداشتم، ولی در رابطه با ورزش جمعی بهار سال ۶۶ مجددا عباسی را دیدم زمانی که صف بچه‌هایی که ورزش می‌کردند فرستادم در راهرو، تونل درست کرده بودند، یعنی دو طرف پاسدارها ایستاده بودند، و صفی را که ما می‌دویدیم داخل تونل کردند، از آن اول می‌زدند تا انتها، عباسی هم وسط آنها ایستاده بود…»

محمود خلیلی: «برای اینکه چشم‌‎بند نداشتیم و داشتیم ورزش می‌کردیم…»

محمود خلیلی: «طبقه همکف یا حیاط درست گوشه‌ای که به راهروی اصلی زندان می‌خورد یک در وجود دارد، این در را باز کردند، از این در ما را فرستادند داخل… یعنی وارد می‌شویم و از آنجا وارد راهروی اصلی می‌شویم…»

محمود خلیلی: «بله، قاعدتا اینگونه بود، ولی زمانی که ورزش می‌کردیم نمی‌شد که چشم بند بزنیم و آنها هم نمی‌توانستند صبر کنند یکی یکی همه را داخل کوچه (تونل) کنند.»

محمود خلیلی: «حسین حاج محسن را از سال ۶۱ از اوین می‌شناسم، بعد قزل‌حصار بودیم، بعد گوهردشت بودیم، بعد سالن ۶ گوهردشت که بالای ۱۰ سال‌ها حکم داشتند با هم بودیم. حسین حاج محسن را هم به دار کشیدند… وسایل او را ما جمع کردیم، و با خودمان بردیم، و عکس‌هایی که به عنوان یادگار بود را من از آنها نگه می‌داشتم، مثلا عکس پگاه خواهرزاده حسین حاج محسن الان همراهم است…»

محمود خلیلی: «از سالن ۶ حدود سه یا چهار نفر اعدام شدند، محمدعلی پژمان، گل‌علی آتیک، بعدها هم شنیدم که احمد نجاران اعدام شده ولی من یادم نیست…»

محمود خلیلی: «وقتی ما را برگرداندند که وسایل‌مان را جمع کنیم گفتند وسایل آنهایی هم که نیستند را جمع کنیم…»

محمود خلیلی: «ما ۱۳۵ اسم از زندانیان چپ و کمونیست داریم که حداقل دو شاهد داشته‌اند که آنها را برای اعدام برده‌اند…»

محمود خلیلی: «من با خانواده تماس نداشتم، ولی با خانواده حسین حاج محسن تماس داشتم. در قزل‌حصار با جعفر یعقوبی بودم ولی گوهردشت را یادم نمی‌آید، روم افشم را هم از قزل‌حصار می‌شناسم… مهرزاد دشتبانی را هم از قزل‌حصار و گوهردشت می‌شناسم…»

محمود خلیلی: «اواخر مرداد ۶۷ تعدادی را به فرعی بند ما آوردند، تماس گرفتند از طریق مورس و بعد بر اساس آن روشی که بچه‌های سازمان چریک‌های فدایی خلق دارند، بر مبنای آن مورس زده می‌شد که همدیگر را بشناسیم… کسی که با من تماس گرفت عبدالله بود چون از قدیم می‌شناختمش و به خود من گفت اینجا مهرزاد هست و یک تعدادی دیگر از جمله سه نفر مجاهد بین ما هستند.»

محمود خلیلی: «عباسی ریش سیاهی داشت اما بالایش پر نبود… اینجاهایش (اشاره به پایین صورت) بیشتر پر بود، صورت لاغر و کشیده‌ای داشت، همیشه طوری می‌ایستاد که دست‌هایش را روی شکم‌اش قرار می‌داد و سرش را دولا می‌کرد، خیلی آرام صحبت می‌کرد. یعنی برخلاف پاسدارهای دیگر داد نمی‌زد، حتی طوری بود که وقتی می‌آمد لیست ملاقات را بخواند، بچه‌ها مدام می‌گفتند بلندتر نمی‌شنویم چه می‌گویی… این ظاهر آرامش بود، تا زمانی که چشم‌بند نداشت، یعنی رو در رو که بود پرخاش نمی‌کرد… وقتی می‌گفتی چرا جیره غذایی کم شده یا آن را دزدیدید، عکس‌العمل عصبانی آن لحظه انجام نمی‌داد ولی وقتی چشم‌ات بسته بود کتک می‌زد و فحش هم می‌داد…»

محمود خلیلی: «نه دراز نداشت، سن و سالی که داشت –من خودم تا ۳۰ سالگی ریش آنچنانی نداشتم چون در زندان تیغ نبود برای اصلاحء و این‌ها هم به خطر مذهبی که دارند با تیغ ریش را نمی‌زنند برای همین بالا کمتر بود و زیر گلویش بیشتر ریش داشت.»

محمود خلیلی: «نه جثه تنومندی نداشت، آدم لاغری بود، شاید مثل خود من آن زمان وقتی من را گرفتند ۷۴ کیلو بودم، وقتی از زندان آمدم بیرون ۵۴ کیلو بودم. این هم چنین جثه تنومندی نداشت، لاغر اندام بود.»

محمود خلیلی: «تا آنجایی که من یادم می‌آید با لباس سایر پاسدارها می‌آمد جلوی در… لباس سبز رنگی که تن‌شان می‌کردند و بلوز و شلوار تقریبا یک رنگ بود با آرم روی سینه که آرم سپاه بود، تفاوتی که با بقیه پاسدارها داشت -البته با پاسدارهای شلخته‌ای مثل اَدهم- این بود که لباس‌هایش تر و تمیز بود.»

محمود خلیلی: «ناصریان لباس شخصی می‌پوشید…»

محمود خلیلی: «بله دیدیم… عکسی که دیدم عکس پاسپورتش بود و بعدها عکس‌های دیگر از او بیرون آمد. مثلا عکس کارت شناسنایی‌اش یا عکس داخل ماشین و هواپیما…»

محمود خلیلی: «مشخص است گفتم خیاط افتاد در کوزه… من انتظار داشتم کسان دیگری دستگیر شوند، کسانی که خیلی بالاتر از این بودند.»

محمود خلیلی: «بله، حمید عباسی بود با اسم دیگری که الان داشت.»

محمود خلیلی: «صد در صد حمید نوری همان حمید عباسی است، سن‌اش مقداری رفته بالا، کمی وزن‌اش مثل من زیاد شده، تغییر آن‌چنانی نکرده…»

محمود خلیلی: «من نمی‌دانستم این‌گونه ترجمه شده، منظور من سیستم حاکم بر ایران بود که هیچ‌کس سر جای اصلی خودش نیست، سه تا قوه در هم‌دیگر ادغام است، بازجو می‌شود قاضی، قاضی لباس شخصی می‌پوشد می‌شود نماینده مجلس… منظور من این بود به جز علی خامنه‌ای بقیه پاسدار هستند…»

محمود خلیلی: «دقیقا، وگرنه پُست و مقام نمی‌گیرند.»

محمود خلیلی: «خیلی ساده‌ است، وقتی ناصریان این ۳۷ نفر را مخاطب قرار می‌دهد و می‌گوید اشتباهی آنها را نبر و به عباسی تاکید می‌کند آنها را اشتباهی نبر… این‌ها را برای آزادی نمی‌برد، وگرنه می‌گفت این‌ها را اشتباهی آزاد نکن یا این‌ها را اشتباهی تبعید نکن، در آن شرایط یک راه بیشتر نمی‌ماند، آن هم آمفی تئاتر مرگ است.»

محمود خلیلی: «این را من نمی‌دانم چون شاهد این نبودم که ۳۷ نفر را ببرند، ولی ناصریان را می‌توانم شهادت بدهم که این حرف را زد.»

محمود خلیلی: «این یک چشم‌بند دوران زندان است که از سال ۶۰ با من است، و هر زمان اراده کنید من در اختیار شما قرار می‌دهم.»

محمود خلیلی: «دقیقا به عنوان یادگار نگه داشته‌ام…»

محمود خلیلی: «کاری ندارد یک تکه پارچه‌ است، داخل ساک وسایلم گذاشتم…»

محمود خلیلی: «من مثل مسواک خودم از این چشم‌بند استفاده کردم.»

«من حاضرم این چشم‌بند را بزنم و شما هر کجا بگویید بروم، چون در زندان چشم‌بند استاندارد استفاده نمی‌شد [مثل] این چیزی که در دنیا مرسوم است.»

محمود خلیلی: «من با عادل طالبی کلهران نبودم، و اسمش را به جا نمی‌آوردم. در پلیس هم گفتند دندان‌پزشک بود ولی من خلیل ابرقویی به یادم آمد که دندان‌پزشک بود.»

محمود خلیلی: «من عادل روزدار را نمی‌شناسم. ولی می‌توانم لیست همه بچه‌هایی که می‌شناسم را نام ببرم.»

محمود خلیلی: «مسئول بند از طرف بجه‌ها انتخاب می‌شد، شما اگر در نظر بگیری هفته‌ای ۵ یا ۶ روز کار می‌‎کرده من دو ماه او دیدم. شاید ۳۰ دفعه یا ۴۰ دفعه…»

محمود خلیلی: «نه اصلا چشم‌بند نداشتیم، من باید برخورد می‌کردم برای تحویل چیزهایی که برای زندانیان می‌آمد.»

محمود خلیلی: «دقیقا یادم نیست ولی چند روز قبلش به خاطر آبیاری گل‌های داخل باغچه او را بردند کتک زدند. در دوران اعدام‌ها او را بیرون کشیدند…»

محمود خلیلی: «من با مجید ایوانی نبودم، ولی می‌دانستم که در سالن بغلی ما در بند اوینی‌هاست. از بازمانده‌های بچه‌های اوینی شنیدم که اعدام شده، روز ۹ شهریور…»

محمود خلیلی: «بیژن بازرگان را از قبل می‌شناختم و می‌دانستم در بند هفت یا هشت است. و بین ما سالن ۱۳ و ۱۴ بود، ما سالن ۶ بودیم، از طریق یکی از بچه‌های اتحادیه کمونیست‌ها که در سالن ما بود می‌دانستم که بیژن بازرگان آنجاست.»

محمود خلیلی: «من او را به یاد ندارم.»

محمود خلیلی: «من سال ۶۲ دو بار دادگاه رفتم، ۵ دقیقه در آن اتاق بودم و من را از اتاق بیرون کردند، دفعه دوم مجدد من رفتم همان دادگاه و بعد از آن به من حکم ۱۲ سال زندان دادند.»

محمود خلیلی: «می‌توانم بگویم شهریور ۶۲ به من حکم دادند چون ۲۳ شهریور یه قزل‌حصار منتقل شدم.»

محمود خلیلی: «من آزاد نشدم، از زندانی به زندان دیگری رفتم. من تا سال ۷۵ خودم را معرفی می‌کردم، خانه گرو بود، من مصاحبه نکردم و از اوین فرستادنم بیرون…»

محمود خلیلی: «بله در آن مقطع.»

محمود خلیلی: «حالا رئیس زندان یا هرچیزی، همه کاره زندان بود…»

محمود خلیلی: «اوایل ۶۶ نه، ولی اواسط ۶۶ کیوان مصطفوی به خاطر اینکه تشنج می‌کرد، خانواده‌اش اقدام کرده بودند که او را در بیرون از زندان به بیمارستان پیش متخصص ببرند، به خاطر همین کیوان مستندتر از هر کسی به من گفت گه او را پیش عباسی برده‌اند.»

محمود خلیلی: «پاسدار معمولی نگفتم، گفتم سر پاسدار بود.»

محمود خلیلی: «دقیقا یادم می‌آید و به جرات می‌توانم بگویم چند جای دیگر توضیح داده‌ام، ولی تفاوت پاسدار و سرپاسدار با رئیس زندان زمین تا آسمان است. بر اساس این شما نمی‌توانی بیایی بگویی یک پاسدار رئیس زندان است، نه… اگر آنجا از کلمه معمولی استفاده کردم یعنی اینکه این آدم بعدا چگونه رتبه می‌گیرد.»

محمود خلیلی: «حرف خود من است، تناقضی دراین مسئله نیست، سلسله مراتب زندان، رئیس زندان، دادیار و پاسدارها…»

محمود خلیلی: «شکلی که می‌ایستاد خودش را کوتاه‌تر از من نشان می‌داد، به اصطلاح خضوع کاذب، به خاطر این من وسط سرش را هم می‌دیدم در حالی که عباس کلیوند صاف و راست می‌ایستاد، یعنی ظاهرسازی نمی‌کرد.»

محمود خلیلی: «در آن شرایط کوتاه‌تر بود، من ۱۷۵ سانت قد داشتم، صاف می‌ایستادم، آنگونه که می‌ایستاد ۱۷۳ سانت کوتاه‌تر از من بود…»

محمود خلیلی: «الان هم همین را گفتم که از من کوتاه‌تر به نظر می‌رسید.»

محمود خلیلی: «آن زمان ناصریان بود، لشکری بود… این ‌ها را به یاد داریم.»

محمود خلیلی: «من اگر در نظر بگیریم از H بیرون آورده شدم، بیشتر این مصافت را طی کردم، بعد به طبقه پایین (همکف) رفتم، حدودا اینجاها باید باشد، دقیقا نمی‌دانم. الان من دارم به این ساختمان نگاه می‌کنم، شما، قضات و دادستان‌ها هم نگاه می‌کنید، هر کدام چیزی برایمان مهم می‌شود، ولی دلیل نمی‌شود این ماکت را ندیده باشیم.»

محمود خلیلی: «در آن اتاق پشت میز من گفتم دو نفر را می‌شناختم، ناصریان و اینکه تعداد دیگری هم بودند که من نمی‌شناختم پشت سر من بودند. الان خیلی ساده می‌توانم بگویم پورمحمدی و رئیسی بودند، ولی نمی‌گویم چون آن زمان نمی‌شناختم.»

محمود خلیلی: «من می‌گویم چهار نفر پشت میز نشسته بودند و یک نفر هم که ناصریان بود بغل آنها ایستاده بود که کاغذی را جلوی من گذاشت تا امضا کنم… هیچ‌‎وقت نگفتم ناصریان پشت میز نشسته بود.»

محمود خلیلی: «نه اشتباه است، دو نفر لباس شخصی بودند که من نمی‌شناختم…»

محمود خلیلی: «من از سپتامبر ۲۰۰۲ که در دانشگاه برلین سخنرانی کردم از این ۳۷ نفر اسم بردم و این در سایت گفت‌وگوهای زندان وجود دارد، در کلن و چند شهر دیگر هم که سخنرانی کردم در مورد این گفته‌ام.»

محمود خلیلی: «کتاب من فرق می‌کند، روایت یک شعر است…»

محمود خلیلی: «نه من هیچ کجا اسم عباسی را نیاوردم، برای اینکه عباسی را می‌شناختم…»

محمود خلیلی: نه

محمود خلیلی: «نیری، اشراقی و دو نفر پشت میز بودند و ناصریان کنار آنها ایستاده بود، در حقیقیت خدمات می‌داد به آنها…»

محمود خلیلی: «ناصریان باید کنار آن دو نفر لباس شخصی ایستاده باشد چون از آنجا کاغذی آورد و جلویم گذاشت و گفت امضا کنم…»