نمایش بین‌المللی ادامه دارد: تعلیق دوباره برجام؟
گزارش‌های جدید از احتمال تعویق دو ماهه مذاکرات احیای برجام خبر می‌دهند. پاسخ ایران به ایالات متحده «غیرسازنده» و «غیرمعقول» و «عقبگرد» توصیف شده است. مخالفان توافق در آمریکا چه می‌گویند؟
مذاکرات احیای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) به بن‌بست جدیدی رسیده است. این‌بار واشنگتن پاسخ ایران را «غیرسازنده» خوانده است. این تعلیق دوباره در حالی پیش آمده که هفته گذشته بسیاری از امکان بازگشت به برجام ظرف چند روز خبر می‌دادند.
در احیای برجام و روند مذاکرات عامل‌های مختلفی نقش دارند. در واقع، آنقدر حاشیه‌های مذاکرات و دلالت‌های ضمنی آن مهم است که هدف مفروض آن، رسیدن به توافق، چنان اهمیتی ندارد. مذاکرات به نمایشی برای طرفین، به ویژه تهران و واشنگتن بدل شده است که ضمن آن، قرار است دیگر امکان‌ها و واکنش‌ها و سود و ضررهایی را سنجید که مستقیماً به خود توافق ربطی ندارند.
برای مثال، انتخابات کنگره ایالات متحده، انتخابات اسرائیل، سرنوشت یمن، سرنوشت مذاکرات تهران با ریاض، آینده هسته‌ای عربستان و امارات، وضعیت عراق، وضعیت سوریه، جنگ اوکراین، وضعیت اسرائیل و فلسطین و لبنان، تنش‌های غرب و چین، تحریم‌های روسیه، قیمت نفت، دوران جانشینی علی خامنه‌ای، … همه و همه به نحوی با این مذاکرات گره خورده اند و از آن تأثیر می‌پذیرند و بر آن تأثیر می‌گذارند.
به همین خاطر، ادامه روند سردرگمی در رسیدن به توافق، معادل است با ادامه روند آزمودن تمام دلالت‌های ضمنی و غیرضمنی دیگر چنین توافقی. به عبارت دیگر، هدف اول مذاکرات ظاهراً دستیابی به توافق نیست، بلکه بیش از هر چیزی آزمودن اثر بالقوه و بالفعل دستیابی یا عدم دستیابی به توافق بر بسیاری مسأله دیگر است.
پس شگفت‌آور نیست که در پی دوره‌ای امیدواری برای احیای قریب الوقوع برجام، وارد دوره دیگری از تعلیق و ابهام در سرنوشت آن شویم.
پاسخ «منفی» و «غیرسازنده» ایران: تعلیق مذاکرات تا دو ماه دیگر
ابتدا جوزپ بورل رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا از تقدیم متنی پیشنهادی ــ پیش‌نویس نهایی ــ به ایران و آمریکا خبر داد. ابتدا تهران پاسخ‌اش را داد و سپس ایالات متحده. بورل هر دو را «سازنده» خواند.
ایران بار دیگر به پاسخ آمریکا پاسخ داد اما این بار گفته شد که پاسخ «غیرسازنده» است؛ آن هم در حالی که ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه گفته بود: «متن ارسالی دارای رویکردی سازنده با هدف نهایی کردن مذاکرات است.»
پنج‌شنبه شب یکم سپتامبر یک مقام ارشد دولت جو بایدن بدون فاش شدن نامش به «پولیتیکو» گفت: «ما در حال مطالعه پاسخ ایران هستیم اما خلاصه اینکه اصلا پاسخ دلگرم‌کننده‌ای نیست… بر اساس پاسخ آنها، ظاهراً داریم عقبگرد می‌کنیم.»
یک دیپلمات اروپایی هم به پولیتیکو گفت پاسخ ایران «منفی و غیرمعقول» است.
از سوی دیگر، ودانت پتل، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا پاسخ ایران را «غیرسازنده» دانست. پس از آن محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی چنین واکنش داد: «برای ایالات متحده، (پاسخ) "سازنده" معمولاً به معنای پذیرش شرایط ایالات متحده است. برای ایران این به معنای توافقی است که متعادل و تضمین شده باشد. اگر آمریکا تصمیم درستی بگیرد، می‌توان سریعا به توافق دست پیدا کرد.»
در داخل ایران، محور مقاومتی‌ها مخالف سرسخت برجام بودند و در پاسخ به نقد کسانی که آنها را در موضع یکسان با اسرائیل توصیف می‌کردند، استدلال می‌کردند که مخالفت اسرائیل با برجام، فریب است و برای بازارگرمی. اما علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در آخرین سخنرانی‌اش در دیدار با اعضای دولت ابراهیم رئیسی اشاره‌ای به برجام نکرد و به انتقاد از مذاکرات هم نپرداخت.
حمید ابوطالبی، دیپلمات و سیاستمدار و مشاور سیاسی رئیس جمهوری سابق حسن روحانی در توئیتی درباره روند احیای برجام از دولت رئیسی انتقاد می‌کند و با اشاره به ادعای برخی مقام‌ها که گفته بودند بدون توافق زمستان اروپا سخت خواهد بود، می‌نویسد:
سرمای زمستانِ اروپا چندان به یخبندان زمستانِ اقتصاد ایران پیوند نخورده است. تاریخ ابتدا می‌نویسد که زمستان اروپا چگونه گذشته، و یخبندانِ اقتصاد ایران چرا اینگونه ماندگار شده است؛ سپس قضاوت خواهد کرد که کدام کشورها در تامین منافع مردم خود موفق و درست عمل کرده اند. یکسال از تاکتیک «طولانی کردن مذاکرات» دربحث هسته‌ای گذشت؛سال دومِ دولت هم با تاکتیک «پرتاب توپ به زمین طرف مقابل» آغاز گردید،که ممکن است ماهها به طول بیانجامد. سپس ورود به بحث انتخابات، فضای سیاسی را می‌آلاید، ودیگر توافقی ممکن نخواهد بود! آیا مذاکره مستقیم تنها راه حل نیست؟
موضع خوشبینانه ایران نسبت به نیاز اروپا به ایران برای زمستان، در حالی که روسیه از قطع صادرات گاز نورد استریم یک خبر داده، در این گزارش خبرگزاری فارس ("توافق نشود اروپا در زمستان سرد پیش رو یخ می زند/ بحران نفت چگونه آمریکا را تحت فشار قرار داده؟") مشخص است که با چنین جمله‌ای پایان می‌یابد:
اگر آمریکا با ایران توافق نکند، زمستان سردی در انتظار اروپا خواهد بود!
مخالفت‌ها داخل آمریکا
در آمریکا مخالفت‌ها پیش از رویت پاسخ ایران تشدید شدند. صبح پنج‌شنبه گروهی از نمایندگان به بایدن نامه نوشتند و خواهان رویت متن کامل توافق برجام مورد بررسی با ایران شدند.
به علاوه، چون در آستانه انتخابات نوامبر قرار داریم، دموکرات‌ها خواهان حمایت از توافق هسته‌ای با ایران نیستند؛ یک دلیل آن هم می‌تواند تأثیر به‌سزای لابی دولت اسرائیل در سیاست انتخاباتی آمریکا باشد.
برای نمونه، می‌توان به ستون «جان هگی»، یک کشیش پروستان و بنیانگذار گروه «مسیحیان متحد برای اسرائیل» در نشریه «نیوزویک» اشاره کرد. او در مطلبی با تیتر «جو بایدن دارد ایالات متحده را به ایران می‌فروشد» نوشت:
به نظر می‌رسد پرزیدنت بایدن خودش را از روند دستیابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای کنار کشیده ــ هرچند این اتفاق پس از خروج او از کاخ سفید رخ می‌دهد. توافقی که بایدن در حال نزدیک شدن به آن است، هم کوتاه‌تر و هم ضعیف‌تر از توافقی است که پرزیدنت اوباما مذاکره کرد و بلافاصله میلیاردها دلار دارایی‌های توقیف‌شده را آزاد می‌کند، دسته‌بندی تروریستی غیر مربوط به مسأله هسته‌ای را تغییر می‌دهد، برخی تحریم‌های ثانویه را لغو می‌کند، و در کمتر از شش ماه تحریم تسلیحات متعارف علیه جمهوری اسلامی را برمی‌دارد. ایران در عوض همه‌ی این‌ها عقب‌نشینی‌های موقیتی و جزئی انجام می‌دهد و گروگان‌های آمریکایی را آزاد خواهد کرد ــ اما تضمین نخواهد کرد که دیگر گروگان نمی‌گیرد یا تروریست‌های تحت حمایتش دیگر آمریکایی‌ها را هدف قرار نخواهند داد.
مایک راجرز، نماینده سابق جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان در ستونی برای نشریه «هیل» وابسته به کنگره می‌نویسد که «اکنون بدترین زمان برای احیای برجام است» و موضع مخالف جمهوری‌خواهان را چنین صورت‌بندی می‌کند:
«شتاب دولت بایدن برای دستیابی به توافق جدید هسته‌ای با ایران نه تنها کاملاً با منافع ما در خاورمیانه در تضاد است بلکه با تحولات منطقه‌ای که آمریکا مستقیماْ درگیر آنها نیست، خوانایی ندارد. کاخ سفید ممکن است موضع همین حالا متزلزل ما در منطقه را به کلی از بین ببرد و اعتبار ما نزد متحدان منطقه‌ای را خدشه‌دار کند. دولت باید به جای پیگیری توافقی که هم ۲۰۱۵ اشتباه بود و هم الان اشتباه است، به دنبال تعمیق شراکت‌های ما در منطقه برای محدودکردن و مقابله با تهدید ایران باشد.»
سفر اخیر جو بایدن به خاورمیانه نتوانسته متحدان منطقه‌ای را راضی کند. نظرسنجی‌های اخیر نشان می‌دهند که بازدید بایدن از عربستان مردم این کشور را دلگرم‌تر به حمایت آمریکا نکرده و به علاوه، ۵۷ درصد آنها توافق هسته‌ای با ایران را به ضرر عربستان و تحولی منفی می‌دانند. تنها ۱۴ درصد عربستانی‌ها بر این باورند که داشتن روابط خوب با جمهوری اسلامی برای کشور آنها و منطقه خوب است.
سالم الکتبی، استاد علوم سیاسی اماراتی در ستونی برای جروزالم پست حتی ادعا می‌کند که آمریکا «ایران هسته‌ای را پذیرفته است» و «بزرگترین برنده مذاکرات احیای توافق هسته‌ای بی‌شک ایران است.»
همان طور که از متن کشیش پروتستان حامی اسرائیل که بالاتر آمد برمی‌آید، دادن امتیازهای گسترده به ایران، دلیل دیگر انتقادها است.
روزنامه محافظه‌کار «وال‌استریت ژورنال» نیز در یک سرمقاله انتقادی و طعنه‌آمیز درباره برجام می‌نویسد:
«باید به تهران به خاطر رک‌و‌راست‌بودن‌اش احترام گذاشت. دولت بایدن و متحدان اروپایی‌اش برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با ایران برای جایگزین کردن آن با برجام ۲۰۱۵ دوران اوباما دست و پا می‌زنند و رژیم ایران صادقانه می‌گوید که از هیچ نوع بازرسی و نظارتی که در پی این توافق بیاید، تبعیت نخواهد کرد.»
لوک کفی، تحلیلگر اندیشکده محافظه‌کار «هادسون» هم در ستونی برای «عرب‌نیوز» استدلال می‌کند که عدم دستیابی به توافق با ایران بهتر از دستیابی به توافقی بد است:
مذاکره‌کننده‌های ایرانی از استیصال جو بایدن برای دستیابی به توافق سوء استفاده کردند تا آخرین امتیازهای ممکن را به چنگ آورند. ظاهراً آنها در هدف خود موفق شده اند.
هرچند احیای برجام حامیان خود را کماکان دارد. برای نمونه، دیوید راتکوف، نویسنده و تحلیلگر و تهیه‌کننده مجموعه پادکست‌های مختلف از جمله برای نخبگان اماراتی، در ستونی برای «دیلی بیست» استدلال می‌کند که احیای برجام به معنای «بازکشت واقعی آمریکا» به صحنه سیاست جهانی است.
«آمریکا بازگشته است» یکی از شعارهای جو بایدن بود که در تقابل با انزواگرایی و سیاست «اول آمریکا»ی ترامپ طراحی شده بود. راتکوف در ستونش برای دیلی بیست می‌نویسد:
ایالات متحده برای رهبری کردن باید به متحدان و رقیبانش بقبولاند که ما می‌توانیم سر حرفمان بمانیم.
نظرها
نظری وجود ندارد.