ایران با تهاتر نفتی با چین هواپیماهای ایرباس با قیمتی چهار برابر گرانتر خریداری کرده است

براساس گزارش‌های منتشر شده در تجارت‌نیوز و روزنامه «هفت صبح»، دو فروند هواپیمای ایرباس ‌ای۳۳۰ از طریق تهاتر نفت ایران با یک شرکت چینی به نام «هاکان انرژی» (HAOKUN ENERGY) خریداری شده است. خرید این هواپیماها در دولت سیزدهم و زمانی که مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی بود، صورت گرفته است.

«ایرویز مگزین» (Airways Magazine) نیز در فیس‌بوک نوشت:

«ایران‌ایر دو فروند ایرباس ای۳۳۰ـ۲۰۰ دست دوم که هواپیماهای سابق شرکت هنگ‌کنگ ایرلاینز بوده‌اند را به ناوگان خود اضافه کرد. این هواپیماها پیش‌تر متعلق به شرکت هواپیمایی «هنگ کنگ ایرلاینز» بودند و با رجیستری B-LNK و B-LNL شناخته می‌شدند، اما اکنون با رجیستری EP-IJC و EP-IJD ثبت شده‌اند. با اضافه‌شدن این دو ایرباس، تعداد کل ایرباس ای۳۳۰های ایران‌ایر به چهار فروند رسید. این اقدام پس از سال‌ها رکود و در پی خروج آمریکا از برجام صورت گرفته است.»

اختلاف چشمگیر میان ارزش تقریبی این هواپیماها و مبلغی است که در قالب تهاتر نفت به این شرکت چینی پرداخت شده، موضوعی است که بازتاب گسترده‌ای یافته است.

در حالی که ارزش هر یک از این هواپیماهای دست‌دوم حدود ۳۰ میلیون دلار تخمین زده می‌شود، شرکت «هاکان انرژی» آن‌ها را در ازای نفت ایران، معادل ۱۱۶ میلیون دلار برای هر فروند محاسبه کرده است. این بدان معناست که ایران برای خرید این دو هواپیما، مبلغی بالغ بر ۲۳۲ میلیون دلار ارزش نفت خود را پرداخت کرده است، در حالی که ارزش واقعی هواپیماها حدود چهار برابر کمتر از این میزان است.

تحریم‌های جدید آمریکا، که از روزهای پایانی دولت جو بایدن اجرا و در دور دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ شدت گرفت، موجب شده است که شرکت‌های بزرگ چینی در تجارت نفت تحریمی محتاط‌تر عمل کنند. با این حال، پالایشگاه‌های خصوصی کوچک، معروف به «تی‌پات‌ها»، همچنان با استفاده از روش‌های جدید به خرید نفت ایران و روسیه ادامه می‌دهند.

پیش از این نشریه بلومبرگ گزارش داده بود که نفت ایران و روسیه حدود ۲۵ درصد از کل واردات نفت چین در سال ۲۰۲۴ را تشکیل داده است. در شرایط تحریمی، چین روزانه بین ۱,۵ تا دو میلیون بشکه نفت از ایران می‌خرد. گفته می‌شود تخفیف‌ها بین ۱۰ تا ۱۳ دلار در هر بشکه است. بدین ترتیب با احتساب قیمت جهانی نفت، ایران هر ماه حداقل حدود ۱۰۰ تا ۱۳۵ میلیون دلار کمتر از نرخ واقعی درآمد نفتی دارد.

در ایران ورود دو فروند هواپیمای ایرباس به‌عنوان دستاوردی در جهت نوسازی ناوگان هوایی کشور تبلیغ شده است، اما جزئیات این معامله، به‌ویژه نقش یک شرکت چینی ناشناخته و اختلاف فاحش میان ارزش واقعی و مبلغ پرداخت‌شده، پرسش‌های جدی در مورد سلامت و کارآمدی فرایندهای تصمیم‌گیری مطرح می‌کند.

سابقه شرکت «هاکان انرژی» نیز ابهامات را افزایش می‌دهد. گزارش‌ها حاکی از آن است که این شرکت پیش از این نیز در پروژه‌های پرهزینه‌ای در ایران، از جمله توسعه فاز دوم فرودگاه خمینی، پروژه‌های ریلی، برقی‌سازی مسیر تهران-مشهد، خرید واگن و...شرکت کرده و پس از مدتی آن‌ها را رها کرده است. این سابقه تردیدها در مورد توانمندی این شرکت برای انجام معاملات کلان و حساس مانند خرید هواپیما را تقویت می‌کند.

افزون بر ابهامات مالی، خرید هواپیماهای دست‌دوم از مسیرهای غیرمعمول، چالش‌های فنی و ایمنی قابل توجهی را به‌همراه دارد. بازار جهانی هواپیما عمدتاً بر پایه لیزینگ و قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های تولیدکننده استوار است که شامل خدمات پس از فروش و تأمین قطعات یدکی می‌شود. خرید خارج از این چارچوب رسمی، به‌ویژه از طریق واسطه‌هایی که ارتباط مستقیمی با تولیدکنندگان ندارند، تأمین قطعات و خدمات تعمیر و نگهداری را با مشکلات جدی مواجه می‌کند.

در صنعت هوانوردی، تعویض قطعات براساس زمان‌بندی مشخص الزامی است و عدم دسترسی به قطعات یدکی می‌تواند منجر به زمین‌گیر شدن هواپیماها، افزایش تأخیر پروازها و مهم‌تر از همه، به‌خطر افتادن ایمنی پروازها شود. همچنین، این هواپیماها ممکن است در آینده با محدودیت‌های بین‌المللی در مورد مجوز فرود در فرودگاه‌های معتبر روبه‌رو شوند.

تهاتر نفت با چین برای واردات این دو فروند هواپیما که جزئیات آن نیز مشخص نیست، نمونه‌ای آشکار از نبود شفافیت اقتصادی است. در این شرایط، نهادهای متولی مانند سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت هواپیمایی هما نیز در قبال این ابهامات، سکوت اختیار کرده‌اند و این بر ابهامات افزوده است.

در شرایطی که کشور با بحران اقتصادی و نیاز به نوسازی ناوگان هوایی روبه‌رو است، چنین معاملاتی با هزینه‌های کلان و بدون شفافیت، ضربه‌ای جدی بر اقتصاد کشور محسوب می‌شود.

این رویداد در حالی رخ داده است که در روزهای اخیر شرکت دات وان نیز که به‌صورت غیرمستقیم با بابک زنجانی، بزرگترین قاچاقچی نفت ایران مربوط است از تأسیس هواپیمایی «دات وان ایر» خبر داده و گفته است که ۳۲ فروند هواپیما در اختیار خواهد داشت.

گفته می‌شود بابک زنجانی که زمانی به اعدام محکوم شده بود از دی‌ماه ۱۴۰۳ آزاد شده یا به مرخصی آمده و فعالیت‌های اقتصادی خود را از سر گرفته است.