جنگ اسرائیل و ایران
چگونه یک ویدیو در اینستاگرام، بهانه بازداشت مدیران و توقیف سرورهای «رسمیو» شد؟
رامتین شهرزاد - فضای رسانه‌ای ایران پس از جنگ ۱۲ روزه ملتهب است. اتهام‌های مختلف روانه روزنامه‌نگاران و فعالان جریان آزاد اطلاعات شده است. از جمله برای یک استارتاپ با نام «رسمیو» که داده‌های مراکز حکومتی مانند روزنامه رسمی کشور متعلق به قوه‌قضاییه را طبقه‌بندی می‌کرد، جست‌وجو در آنها را راحت کرده بود و تصویرسازی‌های آماده برای داده‌هایش داشت. دو مدیر و یک کارمند بخش فنی این پلتفرم برای کمی بیش از دو هفته بازداشت شدند، سرورهای آن توقیف و وب‌سایتشان از دسترس خارج شده است. اتهام، ساده کردن جست‌وجو برای یافتن دانشمندان هسته‌ای ایران عنوان شده که چندین نفر از آنها در جنگ اخیر، توسط اسرائیل ترور شدند. از رسمیو و آنچه بر آن می‌گذرد، چه می‌دانیم؟
رامتین شهرزاد
ابتدا وبسایت سامانه رسمیو، یک پلتفرم مرجع جستجو و تحلیل اطلاعات رسمی ایران ناپدید شد و مخاطبان آن، از جمله افرادی که برای دسترسی به جست‌وجوی پیشرفته این پلتفرم هزینه اشتراک پرداخت می‌کنند، با پیام خودکار «خطای ۵۰۴ – سرور وبسایت به طور موقت از دسترس خارج شده است» روبرو شدند. سپس خبر رسانه‌ای شد و یک وکیل این سامانه خبر از بازداشت دو مدیر و یک مسئول فنی آن را داد.
در فضای مجازی گفته می‌شود وبسایت رسمیو از ۹ تیر ماه در دسترس نیست. رسانه شبکه شرق در ۱۴ تیر ماه در خبر «رسمیو از دسترس خارج شد» نوشت که «انتشار یک ویدیو در شبکه‌های مجازی» و اتهام یک کارشناس جرائم رایانه‌ای به این سامانه، بانی ناپدیدی وبسایت آن و بازداشت سه نفر از کارکنان آن بوده است. شرق به‌نقل از این کارشناس نوشت: «دانشمندان هسته‌ای از طریق اطلاعات درج شده در وبسایت رسمیو توسط دشمن شناسایی شده‌اند».
نام این کارشناس رسمی دادگستری که شرق هویت او را منتشر نکرد، مجید مقدری است که در وبسایت رسمی «مرکز کارشناسی فناوری اطلاعات و جرایم رایانه‌ای دکتر مقدری» خود را دکترای هوش مصنوعی و کارشناس رسمی رایانه، فن‌آوری اطلاعات و جرایم رایانه‌ای معرفی می‌کند. در ادامه این گزارش، بیشتر به جزییات این ویدیو خواهیم پرداخت.
شرق در پایان خبر خود نوشت:
برخی فعالان اقتصاد دیجیتال نسبت به این اتفاق اعتراض کرده و اعلام کردهاند این برخورد‌ها در حالی که حفظ امنیت باید در جای دیگری اتفاق بیفتد، تنها باعث ناامیدی و کوچ بیشتر کارآفرینان ایرانی از کشور می‌شود. همچنین برخی دیگر نیز اعلام کردهاند اگر«رسمیو» اطلاعاتی که در روزنامه رسمی منتشر شده را در اختیار عموم گذاشته، پس باید حاکمیت همین حالا نیز به سراغ سامانه سماس در وزارت کشور برود که تمام داده‌های سفر‌های ایرانیان با تاکسی‌های اینترنتی را تجمیع کرده است، چرا که ممکن است دشمن از این داده‌ها هم به ایران ضربه بزند.
پس از حدود دو هفته، رسانه‌های فن‌آوری در ایران از آزادی کارکنان و مدیران رسمیو خبر دادند. دیجاتو با بازنشر تصویری به‌نقل از پروفایل ایکس (توییتر سابق) مسعود بیگی، از کارکنان رسمیو نوشت که «گزارش‌ها حاکی از آن است که بازداشت مدیران این پلتفرم امروز رفع شده و آنها آزاد شده‌اند. هنوز اطلاعات دقیقی درباره اتهامات انتسابی و وضعیت پرونده در دسترس نیست».
«به نوعی اطلاعات را برای شناسایی دانشمندان کشور سهل‌الوصول کرده بود»
خبرگزاری میزان، متعلق به قوه‌قضاییه جمهوری اسلامی ۲۱ تیر در گزارش خبری «سخنگوی قوه‌قضاییه: شبکه‌های دشمن در داخل شناسایی شدند»، بدون نام بردن از رسمیو، از بازداشت کارکنان آن خبر داد.
اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه‌قضاییه در این گزارش خبری و در پاسخ به سوال «آیا درباره تعداد پرونده‌های متخفان در فضای مجازی و احکامی که برای آنها صادر شده است، آماری وجود دارد؟» گفت که از «استان‌های مختلف خواستیم که اطلاعات در این خصوص ارسال کنند» و درنهایت «۳۲ مورد شناسایی شدند که با تذکراتی که داده شد، منجر به برداشتن مطالب و اصلاح آنها در فضای مجازی شد.»
جهانگیر افزود:
برای ۱۰ نفر از کسانی که روش خود را اصلاح نکردند، پرونده تشکیل و اعلام جرم شد که این افراد احضار و به آنها تفهیم اتهام شد و هم اکنون برخی از آنها در بازداشت به سر می‌برند و در مواردی هم با قرار‌های لازم آزاد شدند. با گزارشی که سازمان اطلاعات فراجا داد، برای یک پلتفرم هم پرونده‌ای در دادسرای امنیت تهران تشکیل شده که این سکو در فضای مجازی مبادرت به درج اطلاعات شرکت‌ها و اشخاصی می‌کرد که از طریق استخراج از روزنامه رسمی دریافت کرده بود و به نوعی اطلاعات را برای شناسایی دانشمندان کشور سهل‌الوصول کرده بود که این افراد نیز احضار شدند و پرونده‌هایشان در حال رسیدگی است.
«آیا رسمیو جاسوس اسرائیل بود؟»
اگر نام رسمیو را در یک موتور جست‌وجوی اینترنتی بگذارید، به خبرهایی می‌رسید که اتهام «جاسوس اسرائیل» بودن را به این پلتفرم زده‌اند. تجارت نیوز ۱۷ تیر در خبر «آیا رسمیو جاسوس اسرائیل بود؟» نوشت که «رسمیو فقط یک ابزار جمع‌آوری داده از منابع رسمی است و اساسا نقشی در جاسوسی ندارد» و «تقلیل دادن حوادث اخیر کشور و ترور دانشمندان هسته‌ای به ابزارهایی همچون رسمیو و واتساپ خطرناک است».
در هفته‌های پس از پایان جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران، صدها نفر به اتهام «جاسوسی برای اسرائیل» یا کمک به این کشور در جنگ، بازداشت شده‌اند و احتمال احکام سنگین قضایی برای آنها وجود دارد. چندین نفر هم تاکنون با همین اتهام‌ها، به‌خصوص در پرونده‌های قدیمی‌تر، اعدام شده‌اند.
خبر تجارت‌نیوز هم به ویدیوی مجید مقدری اشاره می‌کند که «در این ویدیو، فردی که خود را کارشناس هوش مصنوعی معرفی می‌کند، ادعا می‌کند که سرویس‌های جاسوسی می‌توانند با استفاده از اطلاعات عمومی در سایت‌هایی مانند رسمیو، دانشمدان هسته‌ای را شناسایی کنند».
ویدیوی مقدری که با تیتر «فاجعه امنیتی اطلاعات؛ مشخصات سوژه‌های هدف در کف اینترنت!» در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و ایکس (توییتر سابق) و با توضیح «سلام می‌خواهیم با هم ببینیم که چطور سرویس‌های جاسوسی از اطلاعات عمومی و هک شده‌ای که در کف اینترنت ریخته برای شناسایی سوژه‌های هدف استفاده می‌کنند. کیس مطالعاتی ما هم دانشمندان هسته‌ای هست،» منتشر شد؛ این ویدیو در زمان نوشته شدن این گزارش فقط در اینستاگرام، بیش از ۱.۷ میلیون مرتبه دیده شده است.
مقدری در این ویدیو برای مثال، نام فریدون عباسی دوانی را می‌آورد که در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ ترور شد. او دکترای فیزیک هسته‌ای از دانشگاه شهید بهشتی تهران را داشت، عضو هیات علمی دانشگاه فیزیک دانشگاه امام حسین و رئیس گروه فیزیک این دانشگاه متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را برعهده داشت و پیش‌تر نماینده مجلس شورای اسلامی هم بود.
در ویدیو و در جست‌وجوی نام او در گوگل، مقدری به رسمیو می‌رسد و مجموعه‌ای از داده‌های مرتبط به عباسی را نشان می‌دهد. سپس نام او را در چند منبع داده که از طریق هک بدست آمده‌اند، مثل داده‌های هک بانک ملی و هک قوه‌قضاییه جست‌وجو می‌کند. درنهایت، او می‌تواند از آدرس خانه تا شماره ملی عباسی را نشان مخاطب دهد و نام‌های مشترک با او در شرکت‌های دیگر را بیابد که بعضا شامل بر دانشمندان هسته‌ای نزدیک به جمهوری اسلامی می‌شوند.
این متن کپشن ویدیوست که نیم‌فاصله‌هایش برای انتشار در زمانه، تصحیح شده‌اند:
در ابتدا نام یکی از معروف‌ترین دانشمندان هسته‌ای کشور دکتر فریدون عباسی را در گوگل جستجو می‌کنیم. از سایت‌های نشان داده شده، سومین سایت یعنی رسمیو را واردش می‌شیم. در این سایت تمامی شرکت‌هایی که این دانشمند در آنها نقش داره دیده میشه از جمله شرکت ساخت و توسعه راکتورهای پارس و شرکت تکنولوژی سانتریفیوژ ایران تسا. همچنین تمام جزییات این شرکت‌ها و موسسان و تصمیم گیرندگان این شرکت‌های ساخت راکتور و سانتریفیوژ به همراه کد ملی نشان داده میشه و سرویس جاسوسی به راحتی میتونه مشخصات تمامی دانشمندان و سوژه‌هایی که در حال کار بر روی تجهیزات هسته‌ای هستند را به همین راحتی استخراج کنه. حالا در مرحله بعد میریم سراغ دیتاهای هک شده‌ای که بصورت عمومی منتشر شده. مثلا اطلاعات هک شده‌ی قوه قضاییه و اسم دانشمند مورد نظر را جستجو می‌کنیم و تمام پرونده‌های مرتبط با ایشان نشان داده میشه. و جالبه که در این پرونده‌هایی که نشان داده میشه اطلاعات محرمانه‌ی اینکه سانتریفیوژها را از کجا و به چه قیمتی خریدند و چگونه به کشور انتقال دادند هم نشان داده میشه. در نتیجه دستگاه اطلاعاتی دشمن میتونه تمام اطلاعات محرمانه و سری رو به همین راحتی در اختیار داشته باشه. بعد میریم در اطلاعات هک و منتشر شده‌ی بانک ملت و کد ملی دانشمند را جستجو می‌کنیم و تمام اطلاعات هویتی و آدرس محل سکونت ایشان استخراج میشه و در نتیجه اکثر اطلاعات لازم برای هدف قراردادن دانشمندان هسته‌ای به همین راحتی آماده میشه. این بلایی است که هک اطلاعاتی که همیشه ساده انگاشته میشه میتونه وقتی تجمیع بشن چنین امنیت ملی کشور و امنیت دانشمندان کشور را به خطر بندازه.
«از رسمیو تا رسم بد!»
بعد از بازداشت سه نفر از مدیران و کارکنان رسمیو و توقیف سرورهای این پلتفرم، حتی صدای اعتراض مقدری هم بلند می‌شود و در یک گفت‌وگوی آنلاین، مقدری به «حذف صورت مساله» اعتراض می‌کند. او ابتدا در یک توییت با تیتر «از رسمیو تا رسم بد!» می‌گوید که «در کلیپ من که از سایت خوب رسمیو برای نمایش ضعف‌های امنیت‌داده‌ها کمک گرفته شد، باز هم بجای فهم و حل مساله، مسوولان گرانقدر اقدام به حذف صورت مساله کردند» و سپس بخشی از یک گفت‌وگوی او در فضای مجازی با این کپشن منتشر می‌شود:
در دفاع از شفافیت #رسمیو شفافیت رکن اصلی فسادستیزی است، شفافیت چراغی است بر تاریکی دخمه های فسادخیز. تمامی آنانی که در جهت تقویت شفافیت در بسترهای مختلف از جمله کسب و کار گام بر میدارند قابل تقدیرند نه سرزنش. مرگ شفافیت، مرگ سلامت، توسعه و پیشرفت خواهد بود.
در همین‌حال محمدحمید شهریور، وکیل رسمیو در واکنش به بازداشت مدیران و یک کارمند بخش فنی این مجموعه، توقیف سرورها و حذف وبسایت این پلتفرم از فضای مجازی، در یک رشتو در شبکه مجازی ایکس توضیح می‌دهد که رسمیو، «به‌عبارتی، خود تولید داده نمی‌کند»، بلکه تمام داده‌ها، از مراکز رسمی داده مانند «روزنامه رسمی کشور» می‌آیند.
«امیدوارم این کور سوی شفافیت در کشور بسته نشود»
رشتوی شهریور، وکیل دادگستری، با این توضیح شروع می‌شود که رسمیو، «پلتفرمی‌ست که از حدود ۲۸ منبع داده باز (open data) داده استخراج و تحلیل و دسته‌بندی می‌کند. به‌عبارتی از خود تولید داده نمی‌کند». منبع اصلی هم «سایت روزنامه رسمی متعلق به قوه‌قضاییه» معرفی می‌شود که «مرجع رسمی انتشار تمامی آگهی‌های قانونی از جمله آگهی‌های ثبتی شرکت‌ها می‌باشد».
او سپس مثالی از جست‌وجوی نام عباسی و طهرانچی، دو کشته بمباران‌های اسرائیل را در وبسایت روزنامه رسمی ایران نشان می‌دهد که اطلاعات شرکت‌ها و حتی اختراعات متعلق به این دو قابل دسترس است و حتی در آگهی مربوط به اختراع متعلق به طهرانچی آدرس منزل او نیز درج شده است. شهریور در ادامه نتیجه می‌گیرد که «بنابراین اگر بنا بر بستن و دستگیری باشد باید روزنامه رسمی مسدود و مدیرعامل آن (منصوب قوه‌قضاییه) دستگیر شود».
این وکیل یادآور می‌شود که اطلاعات حساس، «خصوصا شرکت‌های حوزه تحریم»، بنا بر «مصوبه شعام» نباید «اصلا در روزنامه رسمی چاپ شوند». او اظهار امیدواری می‌کند که «سوءتفاهمی که در ذهن دوستان امنیتی پیش آمده برطرف گردد و مشخص شود رسمیو دارای اطلاعات طبقه‌بندی شده نمی‌باشد» و درنهایت آرزو می‌کند که «مشکل رسمیو برطرف و این کور سوی شفافیت در کشور بسته نشود و هرچه زودتر حقوق مشترکین عزیز این پلتفرم با فعالیت مجدد سایت استیفا شود».
«روزنامه رسمی کشور اطلاعات شرکت‌ها را دستکاری می‌کند»
نیما اکبرپور، خبرنگار متخصص فن‌آوری در ایکس، یادآور خبری نه خیلی قدیمی شد و به‌نقل از مدیرعامل رسمیو در گفت‌وگو با ایرانیان استارتاپ گفت:
«در این ۷ سال بارها مشاهده کرده‌ایم که روزنامه رسمی کشور اطلاعات شرکت‌ها را دستکاری می‌کند و بسیاری از آگهی‌های روزنامه رسمی حذف شده‌اند.» به گفته‌ی او، این تغییرات معمولاً بدون اطلاع‌رسانی انجام می‌شود، اما تیم رسمیو به دلیل رصد اطلاعات از منابع مختلف، متوجه آنها می‌شود. ملک‌نژاد در ادامه افزود: «متأسفانه این رویه غلط با بهانه‌ی تحریم شکل گرفته، در حالی که در عمل، اثر سوء بر شفافیت اطلاعاتی کشور گذاشته است». او با اشاره به اقدام اخیر روزنامه رسمی، اظهار کرد: «برخی از آگهی‌های شرکت‌های معروف حذف شده‌اند و این اقدام قطعاً خلاف شفافیت است. ما در تلاشیم این اطلاعات را بازگردانیم».
صابر صیادی که در شرکت‌های فن‌آوری کار می‌کند، در مقابل در ایکس رسمیو را این‌گونه معرفی کرد و تلویحا توقیف آن را نه به داده‌های مرتبط به دانشمندان هسته‌ای، بلکه به فساد مالی مربوط به «فیلترینگ» مرتبط دانست:
استارتاپ رسمیو سرویس دسته‌بندی داده‌های باز رسمی کشور که به صورت عمومی ولی غیرشفاف در دسترس همه است ارائه می‌داد. رسمیو کمک کرد که عوامل فیلترینگ اینترنت و ذینفعان مالی آن برای مردم عادی هم قابل مشاهده باشد. اینها خاری بود در چشمان عوامل و کاسبان فیلترینگ و طرح صیانت.
او در توییتی دیگر نوشت:
با استارتاپ رسمیو به عنوان مشاور رشد کسب‌وکار همکاری داشتم. تیمی نازنین، توانمند، بسیار خوش‌فکر و با اخلاق و با اصول کاری در کسب کار و معتقد به شفافیت. متاسفانه همان ذهنیتی که مستعان۱۱۰ را رونمایی کرده و واتساپ و تلگرام را مقصر مشکلات می‌دانسته، استارتاپ رسمیو را مقصر کرده!
خود مجید مقدری هم در توییتی نوشت که مشکل را باید جای دیگری به جز رسمیو پیدا کرد:
اگر بخاطر ویدیوی من به رسمیو گیر دادن، اعلام می‌کنم تنها چیزی که از ویدیو برای اصلاح بنیادین ضعف‌ها و کاستی‌‌ها بهش گیر نمی‌شد داد رسمیو بود. هک‌ها و نشت‌های اطلاعات و تاسیس شرکت‌های خصوصی مسوولین و... رو ول کردن چسبیدن به یه سایت خوب و مفید در عرصه‌ی تجمیع و تحلیل اطلاعات کسب و کار.
«نقشه راه استارتاپ در ایران: شروع از صفر»
در مثال‌های مختلف می‌توان نام رسمیو را در شیوه کسب‌وکار گره‌خورده با فساد حاکم بر جمهوری اسلامی ایران پیدا کرد. یک مثال آن می‌تواند مطلب «بابک زنجانی با ۲۵ شرکت به اقتصاد ایران بازگشته است؛ دقیقاً چه چیزی را تکذیب می‌کنید؟» باشد که وبسایت خبری فرارو منتشر کرد و به‌نقل از روزنامه فرهیختگان نوشت که «داده‌های پلتفرم رسمیو نشان می‌دهد زنجانی با ۲۵ شرکت برگشته است».
یک مثال دیگر را در یک توییت اکانت رسمی رسمیو در ایکس می‌توان پیدا کرد که در واکنش به انفجار مهلک در بندر شهید رجایی، نوشت:
بر اساس خبرهای منتشر شده انفجار در بندر شهید رجایی در قسمت کانتینرهای شرکت توسعه خدمات دریائی و بندری سینا رخ داده است. این شرکت در سال ۱۳۶۶ تاسیس شده و شرکتی سهامی عام است. بر اساس داده‌های رسمیو شرکت سینا زیرمجموعه بنیاد مستضعفان و شرکت مادر تخصصی مالی و سرمایه‌گذاری سینا است.
برخلاف روزنامه رسمی کشور که وبسایت آن برای مخاطبان خارج از ایران فیلتر شده است، رسمیو خارج از ایران در دسترس بود ولی خرید اشتراک آن به‌سادگی ممکن نبود. سرورهای رسمیو ولی پیش‌تر با فشار حکومت به داخل ایران منتقل شده بودند تا از وبسایت آن رفع فیلتر شود. حمید، یک فعال فن‌آوری در همین رابطه در ایکس نوشت:
این روزها سرورهای داخل ایران رسمیو رو خاموش کردن. خواستم یادآوری کنم که چی شد سرویس رو آوردن روی سرورهای ایران. بلایی که ممکنه سر هر کسب‌وکار دیگه هم بیاد.
نام بازداشتی‌های رسمیو، رسما اعلام نشده است اما محمد جرجندی، خبرنگار متمرکز جرایم رایانه‌ای و فن‌آوری، در یک توییت نوشت:
امیر مدیر اصلی رسمیو است و توییت قدیمی است، ببینید این شرکت بابت دسته‌بندی اطلاعات پابلیک و قانونی و افشا شدن شرکت‌های تودرتو و ارتباطشون با شبکه‌های فساد چقدرهزینه داده! جنگ ۱۲ روزه بهانه شد که شبکه فساد از امیر و سایتش انتقام بگیرن! نه می‌خواید با فساد مبارزه کنید نه می‌تونید!
پویا محمدی که برای استارتاپ‌های مختلفی کار کرده است، در یک توییت یادآور شد که آنچه بر سر رسمیو آمده، مسیر حرکت استارتاپ‌های داخل ایران است که زیر فشار محدودیت‌های تحریم‌ها و فشارهای حکومتی، به‌تدریج از ایران خارج می‌شوند:
نقشه راه استارتاپ تو ایران: ایده -> MVP -> قطعی اینترنت -> فیلترینگ -> زندان -> مهاجرت -> شروع از صفر
و در انتها، محمدرضا اصنافی که در ایکس خود را پژوهشگر و مشاور رسانه‌ای معرفی می‌کند و پرچم جمهوری اسلامی را کنار نام خود در پروفایلش قرار داده است، یادآوری می‌کند که هک قوه‌قضاییه داده‌های بسیاری از کشته‌های حکومتی جنگ را پیش از این عیان ساخته بود:
شخصی‌ترین و حساس‌ترین اطلاعات میلیون‌ها ایرانی در سامانه قوه قضاییه هک شد و مجانی ریختن کف نت قوه به خودش زحمت نداد یک خط بیانیه بده، یک عذرخواهی ساده، یک خبر که فلان مسئول رو محاکمه کردیم، سه ماه قبل همین اتفاق برای بانک سپه افتاد، یک خط توضیح کسی نداد، قوه قضاییه خودش متهمه نه مدعی.
بیشتر بخوانید:
در مواجهه با دروغ‌ها، خبرهای جعلی یا روابط‌عمومی‌های اسرائیل و جمهوری اسلامی چه کنیم؟
نگاهی به مستند «تحت‌نظری با رونان فارو»: جاسوس در جیب ما علیه زندگی، آزادی‌خواهی و حقوق بشر
با مدیریت ماشینی شبکه‌های اجتماعی که ما را وحشت‌زده، غمگین و خشمگین می‌خواهد، چه کنیم؟
سامانه «سپتام»، دسترسی بی‌واسطه و اجباری نیروی انتظامی به دوربین‌های اصناف
«پروژه است دیگه!»: چرا باید استفاده ابزاری از شک را با ابزارهای درک و امیدواری جایگزین واقعیت کرد
نظرها
نظری وجود ندارد.