گزارش عفو بین‌الملل: ایران در حملات خود به اسرائیل از مهمات خوشه‌ای استفاده کرده است

سازمان عفو بین‌الملل پنج‌شنبه ۲ مرداد / ۲۴ ژوئیه با انتشار گزارشی اعلام کرد که استفاده نیروهای ایرانی از مهمات خوشه‌ای علیه اسرائیل در «جنگ ۱۲ روزه» ، نقض آشکار قوانین بین‌المللی بشردوستانه محسوب می‌شود.

بنا به این گزارش، ماه گذشته، نیروهای ایرانی موشک‌های بالستیک با کلاهک‌های حاوی مهمات خوشه‌ای را به سمت مناطق مسکونی پرجمعیت در اسرائیل شلیک کردند. این حملات جان غیرنظامیان را به خطر انداخت.

عفو بین‌الملل عکس‌ها و ویدئوهایی را مورد بررسی قرار داده که در آن‌ها بمب‌های خوشه‌ای نشان داده می‌شوند. طبق گزارش رسانه‌ها، این بمب‌ها در ۲۹ خرداد / ۱۹ ژوئن به منطقه متروپولیتن «گوش دان» در اطراف تل‌آویو اصابت کرده‌اند.

افزون بر این، شهرهای بئرشبع در جنوب اسرائیل (۳۱ خرداد / ۲۰ ژوئن) و ریشون لتسیون در جنوب تل‌آویو (۲ تیر / ۲۲ ژوئن) نیز مورد اصابت پرتابه‌هایی قرار گرفتند که گودال‌های ناشی از برخورد آن‌ها با مهمات خوشه‌ایِ مشاهده‌شده در «گوش دان» مطابقت دارند. این مهمات خوشه‌ای به یک مدرسه و زمین بسکتبال در بئرشبع اصابت کرده‌اند، اما هیچ مورد مرگ یا جراحت گزارش نشده است.

مهمات خوشه‌ای به انواع وسایل انفجاری گفته می‌شود که هنگام انفجار به صدها بمب کوچک تبدیل و در منطقه وسیعی پراکنده می‌شوند. بسیاری از قطعات بمب‌های خوشه‌ای بلافاصله پس از پرتاب منفجر نمی‌شوند و ممکن است سال‌ها عمل نکرده باقی بمانند که پیدا کردن و خنثی‌سازی آن‌ها کار بسیار دشواری است. از این رو بمب‌های خوشه‌ای خطرات جدی‌تر را متوجه جان شهروندان می‌کنند چرا که پس از پایان درگیری‌ها همچنان امکان کشته و معلول‌شدن غیرنظامیان بر اثر انفجار این بمب‌های کوچک وجود دارد.

اریکا گوارا روساس، مدیر تحقیقات، حمایت، سیاست‌گذاری و کارزارهای عفو بین‌الملل، گفت:

او افزود:

قوانین بین‌المللی بشردوستانه عرفی، استفاده از سلاح‌های خوشه‌ای را ممنوع می‌کنند و انجام حملات بی‌هدف که منجر به کشته شدن یا زخمی شدن غیرنظامیان شود، جنایت جنگی محسوب می‌شود.

عفو بین‌الملل بر اساس گزارش رسانه‌ها گفته است که کلاهک‌های استفاده‌شده توسط نیروهای ایرانی علیه اسرائیل، محموله خود را چندین کیلومتر بالاتر از سطح زمین پراکنده کرده و مهمات خوشه‌ای را در منطقه‌ای بسیار وسیع پخش کرده‌اند.

بسیاری از این مهمات عمل نکرده و مناطق وسیعی را آلوده به مهماتی می‌کنند که می‌توانند ظرفیت مرگبار خود را برای سال‌ها یا حتی دهه‌ها پس از پایان درگیری حفظ کنند.

کنوانسیون مهمات خوشه‌ای که در یکم اوت ۲۰۱۰ (۱۰ مرداد ۱۳۸۹) لازم‌الاجرا شد، استفاده، تولید، ذخیره‌سازی و انتقال این سلاح‌ها را ممنوع می‌کند. عفو بین‌الملل از همه کشورهایی که هنوز به کنوانسیون مهمات خوشه‌ای نپیوسته‌اند، از جمله ایران و اسرائیل، درخواست کرده است که به آن بپیوندند و مفاد آن را کاملاً رعایت کنند.

در ۲۴ تیر / ۱۵ ژوئیه، عفو بین‌الملل پرسش‌هایی را در مورد استفاده از مهمات خوشه‌ای برای مقامات ایرانی ارسال کرد اما تا زمان انتشار این سند، پاسخی دریافت نشد.

موشک‌های شلیک‌شده به اسرائیل

عفو بین‌الملل گفته است طبق گزارش رسانه‌ها، ۲۹ خرداد / ۱۹ ژوئن ارتش اسرائیل اعلام کرد که نیروهای ایرانی «یک موشک حاوی بمب‌های خوشه‌ای را به یک منطقه غیرنظامی پرجمعیت» در مرکز اسرائیل شلیک کرده‌اند و حدود ۲۰ مهمات خوشه‌ای در شعاع تخمینی هشت کیلومتری فرود آمده‌اند.

کارشناسان تسلیحات عفو بین‌الملل توانسته‌اند مهمات خوشه‌ای عمل نکرده را که گفته می‌شود در ۲۹ خرداد / ۱۹ ژوئن در منطقه شهری «گوش دان» پیدا شده‌اند، شناسایی کنند. عفو بین‌الملل نتوانسته است به‌طور مستقل مشخص کند که این مهمات خوشه‌ای در کجا فرود آمده‌اند.

به گزارش روزنامه هاآرتص، یک سلاح خوشه‌ای دیگر، کمی بعد از ساعت ۷ صبح، به طبقه بالای یک خانه در «آزور» اصابت کرد، جایی که یک مرد و پسرش خواب بودند. آن‌ها با صدای آژیر بیدار شدند و موفق شدند درست پیش از فرود آمدن مهمات خوشه‌ای، به اتاقی امن در طبقه همکف بروند.

کارشناسان تسلیحات عفو بین‌الملل مهمات خوشه‌ای را از تصاویری که توسط رسانه‌ها منتشر و به فرماندهی جبهه داخلی ارتش اسرائیل استناد کرده‌ بودند، شناسایی کرده‌اند.

رسانه‌ها همچنین از اصابت همزمان بمب در بئرشبع در ۳۱ خرداد / ۲۰ ژوئن خبر داده‌اند که نشان‌دهنده استفاده از سلاح‌های خوشه‌ای در این منطقه نیز بوده است. عفو بین‌الملل از میان مکان‌های مختلف آسیب‌دیده، توانسته است اصابت مهمات خوشه‌ای به زمین بسکتبال مدرسه گویم در بئرشبع را تأیید کند. هیچ مورد کشته یا زخمی گزارش نشده است. با این حال، به‌دلیل نرخ بالای عمل نکردن مهمات خوشه‌ای، این امکان وجود دارد که مهمات عمل نکرده‌ای که هنوز پیدا نشده‌اند، در آینده منجر به مرگ یا جراحت افراد شوند.

رسانه‌های اسرائیلی همچنین از حمله‌ای با استفاده از سلاح‌های خوشه‌ای در ریشون لتسیون در ۲ تیر / ۲۲ ژوئن خبر داده‌اند. عفو بین‌الملل عکس‌های گودالی در یک خیابان مسکونی را بررسی کرده است که شبیه گودال‌های ناشی از مهمات خوشه‌ای مورد استفاده در حمله به منطقه گوش دان بود.

به‌گفته عفو بین‌الملل، موشک‌های بالستیک مورد استفاده نیروهای ایرانی بسیار نادقیق بوده‌اند و بنابراین استفاده از آن‌ها در نزدیکی یا در مناطق مسکونی غیرنظامی کاملاً نامناسب بوده‌ است. به‌عنوان مثال، بررسی حملات موشک‌های بالستیک انجام‌شده توسط نیروهای ایرانی علیه اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۴ نشان داد که این موشک‌ها به‌طور متوسط دست‌کم نیم کیلومتر دورتر از هدف‌های خود اصابت کرده‌اند.

قوانین بین‌المللی بشردوستانه حملات بی‌هدف را، از جمله با سلاح‌هایی که نمی‌توانند یک هدف نظامی خاص را نشانه بگیرند، ممنوع می‌کند.

نوع مهمات خوشه‌ای

اگرچه تعیین دقیق نوع موشک بالستیک مورد استفاده در این سه حمله امکان‌پذیر نبوده، اما مهمات خوشه‌ای که پراکنده کرده است، شباهت زیادی به مهمات خوشه‌ایی دارد که با بالک‌هایی پایدار می‌شوند و به‌نظر می‌رسد در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۳ (۲۷ شهریور ۱۴۰۲) در شهر گرگان، استان گلستان، پس از یک آزمایش موشکی ناموفق، فرود آمد. گفته می‌شود در آن زمان دو شهروند زخمی شدند.

در آن روز در چند نقطه شهر گرگان اشیائی از آسمان فرود آمدند. برخی داخل خیابان سقوط کردند و تعدادی هم به منزل شهروندان اصابت کردند. گزارش‌های اولیه از این رویداد حاکی از آن بود که دست‌کم در هشت نقطه گرگان اشیائی از آسمان به زمین افتاده است.

تصویری از این مهمات خوشه‌ای توسط مشرق‌نیوز منتشر شد. مقامات ایرانی استفاده از سلاح‌های خوشه‌ای را تأیید نکردند. وزارت دفاع ایران در همان روز اعلام کرد که «در جریان یک آزمایش تحقیقاتی بر روی سامانه‌های تهاجمی و پهپادها که در یک منطقه بیابانی انجام شد، یکی از سامانه‌های مورد ارزیابی دچار نقص فنی شد، از مسیر برنامه‌ریزی‌شده منحرف و متلاشی شد و قطعات آن در مناطق مختلف شهر گرگان سقوط کرد».

عفو بین‌الملل گفته است که سلاح‌های خوشه‌ای مورد استفاده نیروهای ایرانی در حمله به اسرائیل شبیه آن‌هایی هستند که در نمایشگاه‌های دفاعی تهران در سال ۲۰۱۶ به‌نمایش گذاشته شدند.

پیشینه

در جریان تشدید درگیری‌ها بین اسرائیل و ایران، طبق گزارش بنیاد شهید جمهوری اسلامی، دست‌کم ۱۱۰۰ نفر در ایران کشته شده‌اند که از این تعداد حداقل ۱۳۲ زن و ۴۵ کودک بوده‌اند.

طبق گزارش وزارت بهداشت اسرائیل، حداقل ۲۹ نفر از جمله زنان و کودکان در حملات ایران به اسرائیل کشته شدند. در یکی از مرگبارترین موارد، چهار عضو یک خانواده – سه زن و یک کودک – ۲۴ خرداد / ۱۴ ژوئن با اصابت یک موشک ایرانی به شهر فلسطینی‌نشین طمره در شمال اسرائیل کشته شدند.

سازمان عفو بین‌الملل در گزارش دیگری که سه‌شنبه ۳۱ تیر / ۲۲ ژوئیه منتشر کرد خواستار تحقیق کامل در مورد حمله اسرائیل به زندان اوین در ۲ تیر / ۲۳ ژوئن و بررسی آن به‌عنوان جنایت جنگی شده بود. این حمله منجر به کشته و زخمی‌شدن بسیاری از غیرنظامیان از جمله یک کودک شد.