کمیساریای عالی سازمان ملل: اخراج مهاجران آسیب‌پذیر افغانستانی متوقف شود

اخراج مهاجران افغانستانی از ایران با شدت بیشتری ادامه دارد. همزمان دولت پاکستان هم اعلام کرده روند اخراج مهاجران افغانستانی دارای مدارک اقامت موقت را از اول سپتامبر (شهریور ۱۴۰۴) آغاز خواهد کرد، کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان (UNHCR) با انتشار بیانیه‌ای هشدار داده است که این اقدام می‌تواند نقض فاحش حقوق بشر تلقی شود؛ به‌ویژه در مورد زنان، دختران و بیماران که در صورت بازگشت به افغانستان، با خطرات جدی مواجه خواهند شد.

این نهاد سازمان ملل در بیانیه‌ای که روز چهارشنبه ۶ اوت / ۱۵ مرداد منتشر شد، از دولت پاکستان خواست تا با در نظر گرفتن نیازهای حمایتی مهاجران آسیب‌پذیر، از اجرای طرح اخراج صرف‌نظر کرده و دانش‌آموزان، بیماران و افراد نیازمند به حمایت بین‌المللی را از این روند مستثنا کند.

بیش از ۲ میلیون بازگشت اجباری در سال ۲۰۲۵

براساس آمارهای رسمی سازمان ملل، تنها در سال ۲۰۲۵ تاکنون بیش از ۲.۱ میلیون مهاجر افغانستانی یا داوطلبانه یا به اجبار به کشورشان بازگردانده شده‌اند که از این میان، دست‌کم ۳۵۲ هزار نفر از پاکستان اخراج شده‌اند. در ایران هم بین ۸۰۰ هزار تا ۱ میلیون نفر تنها در چند ماه گذشته اخراج شده‌اند.

اجرای این طرح در پاکستان و ایران در حالی است که وضعیت حقوق بشری در افغانستان همچنان رو به وخامت گذاشته و اقلیت‌های قومی، زنان، روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی با سرکوب و تهدید مواجه‌اند.

کمیساریای عالی سازمان ملل ضمن استقبال محتاطانه از تصمیم پاکستان برای اعطای یک ماه مهلت پیش از آغاز رسمی اخراج‌ها، تاکید کرده است که این بازه زمانی باید صرف ارزیابی فردی پرونده‌ها و رعایت اصول انسانی شود، نه آماده‌سازی برای بازگرداندن جمعی مهاجران.

در کنار پاکستان، ایران نیز طی ماه‌های گذشته روند اخراج گسترده مهاجران افغانستانی را شدت بخشیده است. تنها در چند هفته گذشته، هزاران تن از مهاجران افغانستانی از سوی مقامات ایرانی به مرزهای افغانستان بازگردانده شده‌اند. مقام‌های جمهوری اسلامی از اخراج اجباری بیش از ۸۰۰ هزار نفر در سه ماه گذشته سخن می‌گویند. برخی منابع این آمار را بیش از این هم اعلام کرده‌اند.

این بازگشت اجباری، فشار سنگینی را بر مناطق مرزی، به‌ویژه اسلام‌قلعه در ولایت هرات، وارد کرده است؛ جایی که زیرساخت‌های موجود بیش از ظرفیت خود اشباع شده‌اند.

آن‌هایی که هنوز در ایران هستند هم در خوف و رجا زندگی می‌کنند. برای نمونه روزنامه شرق در گزارش روز سه‌شنبه ۱۴ مرداد نوشته است که تجربه ماه‌های اخیر در برخی بیمارستان‌های دولتی و خصوصی تهران نشان می‌دهد که نگرانی از بازداشت و استرداد، هزینه‌های سنگین درمان و نبود دستورالعمل‌های روشن، مهاجران افغانستانی را در وضعیت آسیب‌پذیری بی‌سابقه قرار داده است.

بر پایه گزارش‌های رسمی و رسانه‌ای، بسیاری از مهاجران افغانستانی در ایران از دسترسی به خدمات آموزشی، بهداشتی، بیمه‌ای و حتی حق تحصیل برای کودکان محروم شده‌اند.

کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان بار دیگر از کشورهای میزبان، به‌ویژه ایران و پاکستان، خواسته تا به اصل بنیادین عدم بازگرداندن (non-refoulement) پایبند باشند؛ اصلی که طبق قوانین بین‌المللی، بازگرداندن افراد به سرزمینی را که در آن با خطر جانی یا تهدید آزادی مواجه‌اند، ممنوع می‌داند.

در شرایطی که بحران انسانی در افغانستان با تداوم سرکوب طالبان، فقر شدید، و فروپاشی زیرساخت‌های حیاتی تشدید شده است، سازمان‌های بین‌المللی خواستار رویکردی هماهنگ، مبتنی بر حقوق بشر، و عاری از تبعیض در مواجهه با پناهجویان افغانستانی شده‌اند.