تصور حکومت ایران از گرفتاری‌های بین‌المللی‌اش

بریتانیا، آلمان و فرانسه به مقامات سازمان ملل اعلام کردند که اگر ایران برای مذاکره درباره برنامه تسلیحات هسته‌ای خود پای میز گفت‌وگو ننشیند، اِعمال تحریم‌های بین المللی پیش از توافق برجام را در دستور خود خواهندگذاشت. این سه کشور تا پایان ماه اوت (۲۰۲۵) به ایران فرصت داده‌اند. گفت‌وگویی که منظور این کشورهاست، دارای چارچوبی است که خود آنها آن را مقرر می‌کنند.

در نامه‌ای با امضای وزیران خارجه این سه کشور  خطاب به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، آمده است:

منظور از مکانیسم ماشه، بازگشت خودکار تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، آن هم به اتکای تشخیص و اراده طرف‌های قرارداد با ایران در برجام (۲۰۱۵) است. ترامپ، در سال ۲۰۱۸، در دور اول ریاست جمهوری‌اش، آمریکا را از قرارداد برجام خارج کرد. سه کشور اروپایی، ضمن همصدایی با آمریکا و معلق کردن عملی تعهدات خود، از قرارداد خارج نشدند تا راهی برای فشار دیپلماتیک بر تهران باقی بماند.

حکومت ایران تصمیم سه کشور اروپایی را فاقد وجاهت حقوقی و اخلاقی خوانده است و اکنون می‌گوید که اروپایی‌ها عضو برجام نیستند و در واقع از برجام چیزی باقی مانده است.

مصاحبه عراقچی

همین موضع را وزیر خارجه، عباس عراقچی در مصاحبه خود با شبکه یک تلویزیون دولتی ایران در پنج‌شنبه ۲۳ مرداد تکرار کرده است.

او در این مصاحبه به موضوع‌های مختلفی پرداخته است. از مراسم اربعین که خود در آن شرکت داشته شروع کرده و سپس به مجموعه‌ای از موضوع‌های مطرح در زمینه سیاست خارجی حکومت ایران پرداخته است. رابطه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دالان زنگزور (کریدور ترابری ارتباط جمهوری آذربایجان با نخجوان از طریق ارمنستان)، مکانیسم ماشه‌، سفر لاریجانی به عراق و لبنان، و همکاری دستگاه دیپلماسی با دستگاه نظامی از جمله آنهاست.

● عراقچی در مورد سفر هیئتی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در روز دوشنبه گذشته گفته است که در گفت‌وگو با آن هیئت «ایده‌های اولیه در ارتباط با نحوه تعامل ایران و آژانس در دوره جدید تبادل شد». سپس افزوده: «به نظرم شروع بدی نبود ولی طول می‌کشد که به یک سرانجام و یک مدالیته در این زمینه دست پیدا کنیم.»

● موضوع بعدی مصاحبه عراقچی توافق آذربایجان و ارمنستان در واشنگتن با حضور رئیس جمهوری آمریکا است. وزیر خارجه در مورد این توافق که یک موضوع مرکزی آن آینده دالان زنگزور است گفته است: «ابعاد این قضیه هنوز به صورت کامل روشن نیست.» او از یک طرف موضوع را نگران‌کننده می‌خواند و از طرف دیگر قضیه را عادی جلوه می‌دهد: «بر اساس آنچه که مقامات ارمنستان به ما گفته‌اند، قرار است یک شرکت آمریکایی که تحت قوانین ارمنستان ثبت می‌شود و تحت حاکمیت ارمنستان خواهد بود، این جاده را تاسیس کند. آن چیزی که ارمنستانی‌ها به ما می‌گویند این است که در این ارتباط تمام خط قرمزهای ایران را رعایت کرده‌اند و به آن توجه داشته‌اند.»

● عراقچی سپس به موضوع مکانیسم ماشه و برنامه سه کشور اروپایی پرداخته و در مورد آن گفته:

● ارزیابی از سفر علی لاریجانی، دبیر شورای امنیت ملی ایران، به عراق و لبنان موضوع بعدی مصاحبه عراقچی است. او مأموریت لاریجانی در بغداد و بیروت را موفقیت‌آمیز خوانده، اما در مورد نتیجه سفر لاریجانی به بیروت تنها توانسته است بگوید که «این سفر نیز در موقعیت مهمی انجام شد. در واقع سفر به موقع و لازمی بود. فکر می‌کنم که بحث‌های خوبی را مطرح کردند و آقای دکتر لاریجانی مواضع ما را به‌صورت روشن مطرح کردند.»

● «به نظر می‌رسد که در دوره وزارت شما در دستگاه دیپلماسی دعوا بین حوزه میدان و دیپلماسی کمتر بوده و مدیریت شده است، در صورتی که پیش از این در مقطعی ما این دعواها را شاهد بودیم.» پاسخ عراقچی به این پرسش چنین بود: «دعوایی بین این ۲ حوزه نباید وجود داشته باشد و اگر زمانی هم بوده، ضرورتی نداشته است.» او سپس تأکید کرده که «ما ارتباط و تعامل خوبی با نیروهای مسلح داریم.»

برآورد کلی از سیاست خارجی جمهوری اسلامی

سفر لاریجانی به بغداد و بیروت و تحرکات دیپلماتیک دیگر نشان‌دهنده تلاش حکومت برای بازیابی خود در موقعیت شکننده پس از «جنگ ۱۲ روزه» است. اما هنوز به نظر نمی‌رسد که حکومت به یک طرح منسجم رسیده باشد.

رویترز در گزارشی که می‌گوید متکی بر «سه منبع مطلع ایرانی» است خطی را که خامنه‌ای، رهبر نظام، در وضعیت کنونی پیش گرفته تا بقای نظام در خطر نیفتد، مذاکره با آمریکا دانسته است. رویترز نوشته که یکی از منابع گفته که رهبران ایران از «هزینه‌های درگیری نظامی» آگاه شده‌اند و به دنبال جلوگیری از تشدید تنش با اسرائیل و آمریکا هستند.

اظهارات عراقچی در مصاحبه‌ای که خطوط آن در بالا فهرست شد، در همین راستاست. او به خطرهای موجود نمی‌پردازد، خود را خوش‌بین نشان می‌دهد بی‌آنکه دلایلی برای این خوش‌بینی عرضه کند. تصورش از قضیه مکانیسم ماشه و شیوه مقابله با آن تا حدی نوع نگاه عراقچی و دیگر مقامات را نشان می‌دهد، نگاهی که خلاصه آن شاید چنین باشد: ببینیم چه می‌شود.

گمان امکان چانه‌زنی

خط اصلی‌ای که می‌توان در گفته‌های مقامات حکومت در رابطه با موضوع‌های سیاست خارجی تشخیص داد، روآوری به یک بیان حقوقی به جای تهدید و نیز امتناع از مذاکره یا پیش‌شرط گذاشتن برای آن است.

عراقچی، آنچنانکه از مصاحبه‌ او پیداست، گمان می‌کند که می‌توان از موضع حقوقی با تصمیم اروپاییان به فعال کردن مکانیسم ماشه مواجه شد. او گفته است:

او در ادامه افزوده:

وزیر خارجه می‌گوید: «در اینکه باید فکری کرد و جلوی اسنپ بک را گرفت تردیدی نیست و ما هم تا آخرین لحظه از هیچ تلاشی فروگذار نخواهیم کرد. ما برای مقابله با آن ابزارهای مختلفی داریم.» اما او تنها از دو ابزار نام می‌برد: احتجاج حقوقی، و کمک گرفتن از چین و روسیه. ابزار اول کارآیی ندارد، چون عرصه گشوده شده عرصه زور است، نه حقوق، و ابزار دوم هم هیچ معلوم نیست که به کار آید. اگر منظور استفاده از حق وتو در شورای امنیت باشد، نمی‌توان با آن جلوی بازگشت تحریم‌های بین‌المللی را گرفت، زیرا همان‌گونه که یک صاحب‌نظر با تجربه در میان حکومتیان گفته: «مکانیسم ماشه اگر فعال شود، دیگر حق وتوی چین و روسیه کارایی ندارد» (حشمت‌الله فلاحت پیشه)، و تازه اگر چین و روسیه می‌توانستند از آن استفاده کنند، معلوم نبود که آیا حاضر به درگیری با آمریکایی و سه کشور اروپایی بر سر ایران باشند.

برآورد وزیر خارجه جمهوری اسلامی از وضعیت این است که خطر بروز یک جنگ تازه مبرم نیست. او می‌گوید:

او در حالی گفته «تصوری از قریب‌الوقوع بودن جنگ ندارم» که تقریبا همزمان با مصاحبه‌ی او، ایلز زمیر، رئیس ستاد کل ارتش اسرائیل، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده که «کشورش توان مقابله با ایران را دارد». او تهدید کرده: «اگر لازم باشد، بار دیگر با دقت و قدرت مرگبار عمل خواهیم کرد.»