رتبه‌های برتر کنکور و رسوایی آموزش طبقاتی

انتشار اسامی نفرات برتر آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها بار دیگر یک واقعیت تلخ را آشکار می‌کند؛ راه رسیدن به دانشگاه دولتی از مدارس غیردولتی می‌گذرد و سهم دانش‌آموزان مدارس دولتی در میان ده رتبه برتر رشته‌های مختلف تنها یک نفر است.

در میان ۴۰ رتبه برتر آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌های دولتی سال ۱۴۰۴ تنها فاطمه قبادی، رتبه سوم هنر در مدرسه دولتی تحصیل کرده است. ۳۹ تن دیگر که رتبه اول تا دهم سه رشته تجربی، ریاضی و انسانی و پنج رتبه نخست هنر و زبان خارجی را به دست آوردند، در مدرسه‌های غیردولتی یا نیمه دولتی درس خوانده‌اند.

مدرسه‌های سازمان استعدادهای درخشان بیشترین سهم را در پذیرفته‌شدگان آزمون سراسری دارد؛ ۷۸ درصد رتبه‌های برتر در این مدارس درس خوانده‌اند و ۱۰ درصد هم در مدارس غیرانتفاعی. سهم مدارس نمونه دولتی ــ نه مدارس دولتی ـ هم ۸ درصد رتبه‌های برتر است. در میان ۴۰ رتبه نخست رشته‌های پنج‌گانه تنها نفر سوم رشته هنر در مدرسه دولتی درس خوانده است.

سهم مدرسه‌های سمپاد در دو گروه علوم تجربی و ریاضی و فنی نسبت به علوم انسانی بیشتر است. در گروه علوم تجربی تنها یک نفر از ده رتبه نخست دانش‌آموز مدارس سمپاد نیست. رتبه چهارم گروه تجربی دانش‌آموز مدرسه نمونه دولتی است و ۹ تن دیگر در مدرسه‌های سازمان استعدادهای درخشان دوره متوسطه را گذرانده‌اند.

سهم مدارس استعداد درخشان در گروه علوم ریاضی و فنی هم ۷ نفر از ده رتبه برتر است. دانش‌آموزان مدارس غیرانتفاعی رتبه‌های اول، دوم و دهم گروه ریاضی را به دست آوردند. دانش‌آموزان مدارس دولتی ــ اعم از نمونه دولتی یا دولتی ــ سهمی از ده رتبه برتر ریاضی نداشتند.

در میان ده برگزیده نخست گروه علوم انسانی هفت تن از مدارس سمپاد هستند، یک تن در مدرسه غیرانتفاعی درس خوانده است و دو نفر دیگر دوره متوسطه را در مدارس نمونه دولتی سپری کردند.

از پنج برگزیده گروه هنر رتبه‌های اول، دوم و چهارم دانش‌آموز مدارس سمپاد بودند. رتبه سوم در مدرسه دولتی درس خوانده است. نوع مدرسه نفر پنجم گروه هنر هنوز اعلام نشده است. سه رتبه نخست گروه زبان هم در مدارس سازمان استعدادهای درخشان درس خوانده‌اند. نوع مدرسه رتبه‌های چهارم و پنجم هنوز اعلام نشده است.

جدول زیر سهم مدرسه‌های مختلف از ده رتبه برتر کنکور ۱۴۰۴ را نشان می‌دهد.

سهم کم زنان در رتبه‌های برتر ریاضی

۱۸ تن از ۴۰ رتبه برتر گروه‌های پنج‌گانه زن هستند و ۲۲ تن دیگر مرد. این به معنای افزایش پنج نفری، یعنی بیش از ۱۳ درصدی سهم زنان از رتبه‌های برتر کنکور در مقایسه با آزمون سراسری ۱۴۰۳ است. بخش بزرگی از این رشد البته متاثر از گروه هنر است که هر پنج رتبه نخست آن را زنان به دست آوردند. در گروه زبان هم سه نفر از پنج رتبه نخست زن هستند.

نیمی از ده رتبه نخست گروه انسانی را زنان به دست آوردند. در گروه علوم تجربی چهار رتبه برتر را زنان صاحب شدند اما در گروه علوم ریاضی و فنی فقط یک زن توانست در میان ۱۰ رتبه برتر قرار بگیرد.

بر این اساس ۵۵ درصد رتبه‌های برتر گروه‌های پنج‌گانه را مردان صاحب شدند و ۴۵ درصد باقیمانده را زنان. تفکیک پذیرفته‌شدگان بر اساس گروه‌های پنج‌گانه اما نشان می‌دهد در دو گروه تجربی و ریاضی که بازار کار مناسب‌تری دارند، سهم زنان پنج کرسی از ۲۰ کرسی ممکن است؛ یعنی فقط یک چهارم ظرفیت ۲۰ نفر برتر و سه برابر کمتر از مردان. در علوم ریاضی و فنی این نسبت بزرگتر می‌شود.

جدول زیر رتبه‌های برتر را بر اساس دو گروه جنسیتی مرد/ زن نشان می‌دهد. به دلیل اینکه ایران تنها این دو جنسیت را به رسمیت می‌شناسد، دیگر جنسیت‌ها مجبور هستند یکی از این دو گزاره را انتخاب کنند و به همین دلیل نمی‌توان سهم آنها را در آزمون سراسری سنجید.

جغرافیای رتبه‌های برتر

یک چهارم ۴۰ رتبه برتر ساکن پایتخت هستند. پس از تهران، مشهد که به پایتخت مذهبی ایران شهره است و از مناطق برخوردار و ثروتمند به شمار می‌رود، با ۱۷ درصد سهم زیادی در رتبه‌های برتر دارد. ۱۲ نفر از ۴۰ رتبه برتر در یکی از شهرهای استان تهران ساکن‌ند. اسلامشهر با دو سهمیه از ۴۰ رتبه برتر در گروه علوم انسانی و قرچک یا یک سهمیه در گروه زبان خارجی از شهرهای تابعه تهران هستند که توانستند به رتبه‌های برتر دست یابند.

توزیع جغرافیایی رتبه‌های برتر بر اساس گروه‌های پنج‌گانه هم نشان می‌دهد در گروه ریاضی و فنی سه کرسی از ده کرسی برتر را دانش‌آموزان تهرانی به دست آورده‌اند. سه دانش‌آموز اهوازی هم در میان ده نفر اول گروه ریاضی هستند. مشهد با دو نفر و کرج و شیراز هر یک با یک نفر از دیگر مناطقی هستند که در میان ده رتبه نخست گروه ریاضی قرار گرفته‌اند.

پراکندگی جغرافیایی ده رتبه نخست علوم تجربی گسترده‌تر است. مشهد با سه نفر، بیشترین سهم را در این گروه دارد. هفت برگزیده برتر دیگر از قم، تهران، خدابنده (استان زنجان)، بندرعباس (استان هرمزگان)، کرج، تبریز و ارومیه هستند.

نیمی از ده رتبه برتر گروه انسانی از استان تهران ـ سه نفر شهر تهران و دو نفر اسلامشهر ـ هستند. استان خراسان رضوی دو کرسی رتبه‌های برتر این گروه را به دست آورده است؛ یک نفر از مشهد و یک نفر از نیشابور. دو رتبه برتر دیگر هم به استان مازندران (ساری) رسیده است و یک کرسی نیز به دانش‌آموز کاشانی (استان اصفهان).

از ده رتبه برتر دو گروه هنر و زبان خارجی ــ هر گروه پنج نفر اول ــ سه نفر در گروه زبان از استان تهران در آزمون سراسری شرکت کردند. سهم دانش‌آموزان بوشهری و کرجی از پنج رتبه نخست گروه زبان هر کدام یک کرسی بود. در گروه هنر که هر پنج رتبه برتر را زنان به دست آوردند، هر یک از استان‌های آذربایجان شرقی (مراغه)، آذربایجان غربی (ارومیه)، کرمانشاه، گیلان (رشت) و اصفهان یک سهمیه داشتند.

سیستان و بلوچستان، کردستان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، ایلام، اردبیل، گلستان، کرمان از رتبه‌های برتر سهمی ندارند. برای دانش‌آموزان قزوین، سمنان، مرکزی، یزد و خراسان شمالی و جنوبی هم وضعیت همین گونه است.

بنگاه «قلمچی» برنده اصلی کنکور

کاهش سهم دانش‌آموزان مدرسه‌های دولتی و دهک‌های کم‌درآمد از پذیرفته‌شدگان آزمون سراسری دانشگاه‌های دولتی موضوع تازه‌ای نیست. چند سال پیاپی است که «اندیشکده»‌ها و نهادهای پژوهشی وابسته به حکومت در باره طبقاتی شدن آموزش عالی هشدار می‌دهند و خواستار بازنگری در شیوه برگزاری آزمون سراسری و مقابله با «مافیای کنکور» هستند.

تلاش مخالفان شیوه کنونی پذیرش دانشجو دانشگاه‌های دولتی در سالیان اخیر توانسته است تغییر اندکی ایجاد کند؛ «تاثیر سوابق تحصیلی» به این معنا که معدل دروس اصلی امتحان نهایی سال پایانی بر رتبه فرد در آزمون سراسری اثر مثبت دارد. پیش از این قرار بود معدل سال یازدهم و دوازدهم در اعلام نتیجه نهایی بررسی شود اما به دلیل مخالفت سازمان سنجش، اجرای این مصوبه به سال ۱۴۰۵ موکول شد.

یکی از مخالفان اصلی حذف آزمون سراسری به شیوه کنونی بنگاه‌های کمک آموزشی هستند که از محل برگزاری کلاس‌های آماده‌سازی برای کنکور منفعت مادی کلانی نصیب‌شان می‌شود. نام آشناترین این بنگاه‌ها «کانون فرهنگی آموزشی قلمچی» است که بیشترین سهم را از رتبه‌های برتر دارد. هر ده رتبه برتر گروه علوم تجربی، شش نفر از ده رتبه برتر گروه ریاضی و پنج نفر از ده رتبه نخست علوم انسانی حداقل دو سال در آزمون‌های قلمچی شرکت کرده‌اند.

بر اساس اعلام «کانون فرهنگی آموزشی قلمچی» از سال ۱۳۹۳ به بعد هر سال ده رتبه برتر علوم تجربی به دانش‌آموزانی که در آزمون‌های این مرکز شرکت کردند، تعلق داشته است. دیگر بنگاه‌هایی که از کنکور سراسری سود می‌برند گاج، مبتکران و نمونه‌های کوچک‌تر هستند که سهمی به نسبت کمتر از قلمچی دارند.