برکناری معاون وزیر ارشاد: عقب‌نشینی دولت یا گامی به سوی فروبستگی فرهنگی؟

 به گزارش روابط‌عمومی وزارت ارشاد اسلامی، سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد اسلامی ضمن تقدیر از تلاش‌های شبانه‌روزی نادره رضایی به عنوان معاون امور هنری وزیر، طی حکمی، محمدمهدی احمدی را با حفظ سمت، به عنوان سرپرست جدید این معاونت منصوب کرد.

 محمدمهدی احمدی مشاور عالی وزیر و رئیس حوزه ریاست وزارت فرهنگ را برعهده دارد و قرار است تا تعیین معاون بعدی، به عنوان سرپرست معاونت هنری، امور مربوط به این معاونت را رسیدگی کند.

وزیر ارشاد اسلامی در حکم خود، از تلاش‌های فراوان نادره رضایی در مدت زمان مسئولیت تشکر و تاکید کرد که فرایندهای آغاز شده در معاونت امور هنری در طول ماه‌های گذشته، با دقت توسط سرپرست این معاونت ادامه پیدا می‌کند.

برکناری نادره رضایی را می‌توان عقب‌نشینی دولت در برابر فشارهای جبهه پایداری تفسیر کرد. این رویداد نشان می‌دهد که با وجود شعارهای دولت درباره «وفاق» و «گشایش فرهنگی»، نهادهای قدرتمند (از جمله مجلس، قوه قضائیه و نهادهای امنیتی) همچنان توانایی وتو کردن تصمیم‌های فرهنگی را دارند. آینده فضای فرهنگی ایران به تعادل قوا میان این نهادها بستگی دارد. اگر جبهه پایداری بتواند سلطه خود را تثبیت کند، به احتمال زیاد شاهد محدودیت‌های بیشتری در عرصه‌های فرهنگی مانند موسیقی، سینما و هنرهای تجسمی خواهیم بود. اما اگر دولت بتواند ائتلافی گسترده‌تر شکل دهد، ممکن است این روند متوقف یا حتی معکوس شود.

نادره رضایی، متولد سال ۱۳۶۰ در تهران، دارای دکترای جامعه‌شناسی و مدیریت کسب‌وکار و فوق‌لیسانس علوم اجتماعی و مدیریت اجتماعی است. او که سابقه طولانی مدیریتی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی دارد، در آبان ۱۴۰۳ به‌عنوان معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد. رضایی پیش‌تر مدیرمسئول مجله «کتاب امروز» و مدیر انتشارات «دنیای اقتصاد» بوده و در فعالیت‌های سیاسی نیز حضور داشته است، از جمله عضویت در کارگروه فرهنگی دولت چهاردهم و مشاوره اجتماعی به رئیس جمعیت هلال احمر.

چه عواملی باعث برکناری رضایی شد؟

پس از انتصاب نادره رضایی، اولین حاشیه با انتشار خبری توسط بهمن بابازاده، خبرنگار حوزه موسیقی، درباره لایک کردن ویدئوی کنسرت فرضی پرستو احمدی در توییتر شکل گرفت. این خبر واکنش تند رسانه‌های اصولگرا را به دنبال داشت؛ رجانیوز نوشت که با بازگشت اصلاح‌طلبان به دولت، هنجارشکنان قوانین جمهوری اسلامی را زیر پا خواهند گذاشت. روزنامه کیهان نیز با اشاره به حواشی پیشین رضایی، از جمله امضای نامه‌ای به اوباما (در یک دهه قبل با درخواست لغو تحریم‌ها) و انتصاب تحریم‌کنندگان جشنواره تجسمی فجر، این اقدام را سخیف خواند. اما وزارت ارشاد اسلامی با تکذیب این خبر اعلام کرد که رضایی صرفاً برای آگاهی از موضوعات روز، ویدئوی مذکور را مشاهده کرده و نه آن را لایک کرده و نه صفحه خواننده را دنبال کرده است، و اخبار منتشرشده در این باره خلاف واقع است.

با انتشار فیش حقوقی نادره رضایی توسط فتح‌الله توسلی، نماینده مجلس، موج جدیدی از انتقادات علیه او شکل گرفت و رسانه‌ها با انتشار تصویر فیش، حقوق ۹۷ میلیون تومانی‌اش را نجومی خواندند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ اعلام کرد که افزایش ۲۰ درصدی حقوق کارمندان دولت، طبق مصوبه هیئت وزیران در اواخر فروردین یا اردیبهشت اعمال شده و حقوق خردادماه شامل معوقات دو ماه قبل و افزایش مذکور است. همچنین، این وزارتخانه مانند سایر دستگاه‌های دولتی، در خردادماه عیدی مناسبتی عید غدیر و قربان پرداخت کرده است. بر این اساس، مبلغ فیش حقوقی رضایی با احتساب معوقات سه‌ماهه، افزایش ۲۰ درصدی و عیدی، صحیح بوده و حقوق ماه‌های بعدی متفاوت خواهد بود.

فستیوال موسیقی «کوچه» که از سال ۱۳۹۶ به‌عنوان رویدادی فرهنگی-هنری در بافت تاریخی بوشهر برگزار می‌شد، در اردیبهشت ۱۴۰۴ با مشکلات جدی مواجه و در نهایت لغو شد. این رویداد به ابزاری برای فشار بر وزارت ارشاد اسلامی و نادره رضایی تبدیل شد. امام جمعه دشتستان محتوای این فستیوال را خلاف شرع خواند و خواستار لغو آن شد. با وجود صدور مجوزهای لازم، انفجار بندر شهیدرجایی اجرای این فستیوال را متوقف کرد. همچنین، حواشی فیلم «پیرپسر» بار دیگر نام رضایی و فستیوال کوچه را در رسانه‌ها مطرح کرد. نمایندگان مجلس با اشاره به زندانی بودن برادر و خواهر معاون فرهنگی وزارتخانه به اتهام همکاری در اغتشاشات، اظهار داشتند که وزیر ارشاد در برگزاری این فستیوال نقش داشته و باید پاسخگوی تبعات آن باشد.

حواشی پیرامون نادره رضایی منجر به دریافت کارت زرد سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد اسلامی، از مجلس شورای اسلامی شد. این ماجرا به اینجا ختم نشد و علی خضریان، نماینده مجلس، اعلام کرد که بیش از ۱۷۰ نماینده در نامه‌ای به وزیر، از عملکرد ضعیف معاونت هنری انتقاد کرده‌اند. در این نامه، نمایندگان با اشاره مستقیم به نادره رضایی، از صالحی خواستند تا برای اصلاح روندهای نادرست در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام کند.

حاشیه بعدی برای نادره رضایی با اعلام برگزاری کنسرت رایگان همایون شجریان در میدان آزادی و سپس لغو آن شکل گرفت. پس از اعلام اخذ مجوز برای این کنسرت، واکنش‌های موافق و مخالف از سوی چهره‌های سیاسی بالا گرفت، اما این برنامه به سرعت لغو شد. نادره رضایی در پیامی ویدئویی ضمن عذرخواهی از مردم، لغو کنسرت را شکستی جمعی خواند و گفت: «متأسفانه همه در این ماجرا باختیم.» این اظهارات واکنش‌های تندی را برانگیخت. رجانیوز با انتقاد از بی‌تجربگی و ناکارآمدی رضایی، او را مسئول لغو کنسرت دانست و نوشت که برگزاری چنین رویدادی نیازمند ماه‌ها برنامه‌ریزی و هماهنگی بین‌نهادی بود، اما رضایی بدون هماهنگی با نهادهایی مانند شهرداری تهران اقدام کرده است. این رسانه همچنین با اشاره به امضای رضایی در نامه ۴۶۶ فعال سیاسی، این اتفاق را نشانه‌ای از مدیریت ضعیف او خواند. از سوی دیگر، مجتبی زارعی، نماینده مجلس، با تقدیر از علیرضا زاکانی، شهردار تهران، برای لغو کنسرت، نوشت که زاکانی مانع حراج آبروی دولت و ملت شد و با کنایه به رضایی افزود: «آیا معاون هنری وزارت ارشاد مسئول امنیت میدان آزادی است؟ اگر بمب‌گذاری رخ می‌داد، مسئولیت با او بود؟»

آیا به سمت فروبستگی فرهنگی می رویم؟

لغو کنسرت همایون شجریان در میدان آزادی (به‌عنوان فضایی عمومی) و پیشنهاد جایگزینی آن با ورزشگاه آزادی (فضایی کنترل‌شده) نشان‌دهنده تمایل نهادهای قدرت به محدود کردن عرصه‌های فرهنگی به فضاهای «رسمی» و قابل نظارت است. بماند که آن پیشنهاد هم در حد حرف ماند.

علاوه بر این برکناری نادره رضایی بیانگر این است که افرادی که مورد تأیید جبهه پایداری نباشند، حتی با حمایت دولت نمی‌توانند جایگاه خود را حفظ کنند.

 و با این حال دولت پزشکیان ظاهراً همچنان تلاش می‌کند میانه‌روی را حفظ کند. انتصاب محمدمهدی احمدی (مشاور عالی وزیر) به‌عنوان سرپرست جدید معاونت ممکن است نشانه‌ای از تمایل به ادامه روندهای پیشین (با شدت کمتر) باشد.

و البته نقش مردم را هم نباید فراموش کرد: واکنش‌های گسترده به لغو کنسرت شجریان (از جمله از سوی چهره‌های اصلاح‌طلب و هنرمندان) نشان می‌دهد که تقاضای اجتماعی برای فضای باز فرهنگی همچنان پابرجاست.