بعد از سال‌ها زندگی آرام در فلوریدا، «شکنجه‌گر اصلی» شاه ایران حالا باید محاکمه شود

در محله اعیانی ویندرمیر فلوریدا، همسایه‌ها او و همسرش را با نام «پیتر» و «نانسی» می‌شناسند؛ زوجی بازنشسته و خوش‌برخورد که اغلب در پیاده‌روی‌های صبحگاهی دیده می‌شوند و از دیدار با دو دختر موفق‌شان لذت می‌برند؛ یکی از آنها استاد برجسته در هاروارد است.

اما پشت دیوارهای بلند ویلای لوکس ۳.۶ میلیون دلاری کنار دریاچه، واقعیتی تاریک پنهان است: «پیتر» در حقیقت پرویز ثابتی است؛ مقام بلندپایه ساواک و فردی که بسیاری او را «شکنجه‌گر اصلی» رژیم شاه می‌دانند. او اکنون در فلوریدا با شکایتی روبه‌روست که خواستار پرداخت غرامتی ۲۲۵ میلیون دلاری بابت جنایت‌ها و شکنجه‌های انجام‌شده در زندان‌های تهران و دیگر نقاط ایران است.

ماه گذشته یک قاضی دادگاه فدرال حکم داد که پرویز ثابتی ۸۹ ساله، که از زمان فرارش از ایران در سال پنجاه و شش شمسی زندگی‌ای ناشناس و موفق برای خود و خانواده‌اش ساخته بود، باید در دادگاهی حاضر شود که سه شاکی آن را به جریان انداخته‌اند؛ افرادی که خود را زندانیان سیاسی سابق معرفی می‌کنند.

در اسناد دادگاه، این شاکیان گفته‌اند که آنان از جمله هزاران نفری بودند که به‌عنوان مخالفان شاه توسط ساواک، سازمان بدنام و بی‌رحم امنیت داخلی و اطلاعاتی ایران، دستگیر شدند و به دستور مستقیم ثابتی تحت شکنجه‌هایی چون تجاوز، شوک الکتریکی، غرق مصنوعی و کشیدن ناخن قرار گرفتند.

به گفته آن‌ها، یکی از ابزارهای بالاخص وحشیانه «آپولو» نام داشت؛ صندلی برقی‌ای که نامش از برنامه فضایی اولیه آمریکا گرفته شده بود و کلاه‌خودی فلزی داشت که فریاد قربانیان را تقویت می‌کرد و به گوش خودشان بازمی‌گرداند.

ثابتی تاکنون واکنشی به شکایت نشان نداده و پیش‌تر همواره شکنجه زندانیان توسط ساواک را انکار کرده است.

هرچند محل زندگی ثابتی در ۴۵ سال گذشته ناشناخته بود، اما جایگاه او در دولت ایران و نقش او به‌عنوان معمار خشونت‌ها در مقام رئیس اداره امنیت داخلی ساواک پنهان نمانده بود.

طبق دادخواست، او در گزارشی محرمانه که سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در سال ۱۹۷۸ تهیه کرده و تا سال ۲۰۱۸ منتشر نشده بود، به‌عنوان یکی از وفادارترین متحدان شاه معرفی شده است. در همان گزارش، او «همگان او را به‌عنوان یکی از قدرتمندترین و هراس‌انگیزترین مردان رژیم شاه شناخته می‌شد؛ فردی که اختیار بازداشت، بازجویی و محاکمه مخالفان در سراسر کشور را داشت».

برآوردها از شمار قربانیان ساواک از زمان تأسیس در ۱۹۵۷ تا انحلال در ۱۹۷۹ متفاوت است، اما هزاران نفر زندانی و شکنجه شدند و صدها نفر جان باختند.

سه شاکی، مردانی ایرانی ساکن کالیفرنیا بین ۶۸ تا ۸۵ ساله، می‌گویند در تهران توسط ساواک ربوده، شکنجه و به اعترافات دروغین وادار شده‌اند و مدتی را در زندان گذرانده‌اند. تلاش وکلای ثابتی برای رد دعوا به دلیل «گذشت زمان قانونی» با رأی گرگوری پِرسنل، قاضی دادگاه فدرال در منطقه مرکزی فلوریدا، رد شد و احتمال دارد دادگاه اوایل سال آینده برگزار شود.

بر اساس دادخواست، ثابتی «چهار دهه‌ی گذشته را دور از چشم عموم گذرانده و محل اقامت و هویت خود را پنهان کرده است». او و همسرش، نسرین ۷۵ ساله، احتمالاً همچنان ناشناس می‌ماندند اگر یکی از دخترانش در فوریه ۲۰۲۳ در توییتر تصویری از او در یک تجمع در لس‌آنجلس منتشر نمی‌کرد؛ تصویری که او را در حال محکوم کردن حکومت اسلامی ایران نشان می‌داد و به‌طور ناخواسته هویت او را «افشا» کرد.

حتی اگر این افشاگری تصادفی بوده باشد، برخی بر این باورند که این توییت در واقع بخشی از تلاش گسترده‌تر گروه‌های ایرانی در دیاسپورای آمریکا بوده است؛ تلاشی برای کم‌رنگ کردن یا حتی «پاک‌کردن» گذشتۀ ننگینِ حکومت سرنگون‌شدۀ شاه و در عین حال جلب حمایت و فراهم کردن زمینه برای تشکیل یک حکومت جدید و طرفدار غرب در ایران.

رضا پهلوی، که گاهی از او به‌عنوان «ولیعهد» ایران و پسر شاه سابق، محمدرضا پهلوی، یاد می‌شود، در مصاحبه‌ای با گاردین در سال ۲۰۲۳ و در اوج اعتراضات ضدحکومتی در تهران گفت که با متحدانش برای تدوین منشوری مبتنی بر اصول دموکراتیک برای هر دولت جدید در ایران همکاری می‌کند. او از آن زمان خود را آماده جانشینی رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای، و تبدیل شدن به رئیس موقت کشور معرفی کرده است.

همزمان، بر اساس مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۳ در وب‌سایت «شورای ملی مقاومت ایران» ــ ائتلافی از فیگورهای سیاسی ایرانی که خود را پارلمانِ در تبعید معرفی می‌کنند، منتشر شده، ثابتی به‌عنوان «مشاور امنیتی» پهلوی فعالیت کرده است .تلاش‌های گاردین برای تماس با ثابتی بی‌نتیجه ماند؛ از جمله ایمیل‌ها و تماس‌ها با خانه‌اش و پیغام‌هایی که برای هر چهار وکیل او ــ که نامشان در اسناد دادگاه آمده بود ــ فرستاده شد تا نظر او را جویا شوند.

شکی نیست که ثابتی و خانواده‌اش از زمان ورود به آمریکا در سال ۱۹۷۸، و پس از فرار از تهران، آن هم تنها چند هفته پیش از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، زندگی مرفهی در این کشور داشته‌اند.

بر اساس اسناد لو رفته وزارت خارجه آمریکا، خانواده ثابتی توانسته بودند مبلغ قابل‌توجهی پول از ایران منتقل کنند، که یک منبع رقم آن را بیش از ۲۰ میلیون دلار عنوان کرده است. پس از ورود به آمریکا، آن‌ها نام‌های کوچک خود را غربی کردند و پرویز و نسرین به‌ترتیب نام‌های «پیتر» و «نانسی» را برای خود برگزیدند.

با استفاده از همین نام‌های مستعار، ثابتی شرکتی در زمینه توسعه املاک در مرکز فلوریدا تأسیس کرد که بعدها به یکی از شرکت‌های موفق این حوزه تبدیل شد. در پایگاه داده‌های کسب‌وکار ایالت فلوریدا، ثابتی، همسرش و دو دخترشان به‌عنوان مدیران چند شرکتِ همچنان فعال ثبت شده‌اند.

اسناد رسمی که گاردین به آن‌ها دسترسی یافته نشان می‌دهد خانواده ثابتی دست‌کم هشت ملک در شهرستان اورنج در اختیار دارند؛ از جمله یک خانه مجلل پنج‌خوابه و شش‌حمامه‌ای در ویندرمر که در اوت ۲۰۰۵ به قیمت ۳.۵ میلیون دلار خریداری شد.

وزارت خارجه و سازمان سیا به پرسش‌ها درباره وضعیت مهاجرتی خانواده ثابتی در آمریکا و مبنای پذیرش اولیه آن‌ها در سال ۱۹۷۸ پاسخی ندادند. با این حال، پرویز و نسرین ثابتی هر دو در فهرست رأی‌دهندگان فعال فلوریدا ثبت شده‌اند و اسناد نشان می‌دهد در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ رأی داده‌اند، به این معنا که هر دو شهروند آمریکا هستند.

یکی از همسایه‌ها به گاردین گفت زوج ثابتی، به‌ویژه نسرین، را اغلب در حال قدم‌زدن می‌بیند، اما به نظر می‌رسد این خانواده عمدتاً برای حریم خصوصی‌شان ارزش زیادی قائل‌اند. خانه آن‌ها تقریباً همیشه ساکت بود، جز در مواقعی که دخترانشان به دیدارشان می‌آمدند.

هیچ‌یک از دختران خانواده به درخواست گاردین اظهارنظر پاسخ ندادند.

جیمز اوت‌مایر، دادستان کل فلوریدا و جمهوری‌خواه، به این پرسش که آیا درباره فعالیت‌های ثابتی تحقیق جنایی آغاز خواهد کرد ــ همان‌طور که پیش‌تر برای برخی دیگر از افراد متهم به جرائم خارج از کشور در فلوریدا انجام داده بود ــ پاسخی نداد.

سارا کولون، وکیل شاکیان، از تصمیم قاضی پِرسِنل برای رد درخواست ثابتی جهت بایگانی پرونده و همچنین برای حفظ هویت موکلانش ــ که می‌گویند پس از طرح دعوی با تهدید جانی و ارعاب روبه‌رو شده‌اند ــ استقبال کرد.

او گفت:

«کلکتیو ایرانی برای عدالت و پاسخ‌گویی»، گروهی مدافع قربانیان شکنجه و خانواده‌هایشان، ابراز امیدواری کرد که پرونده ثابتی به پایان دادن به «چرخه خشونت» در ایران کمک کند؛ چرخه‌ای که در دوران حکومت شاه و همچنین در حکومت بنیادگرای اسلامی پس از آن تداوم یافته است.

یک سخنگوی این گروه در بیانیه‌ای گفت:

او ادامه داد: «ریشه‌های سیاست‌های سرکوبگرانه‌ای که امروز در جمهوری اسلامی ایران اجرا می‌شود، به روش‌های شکنجه‌ای بازمی‌گردد که توسط ثابتی و ساواک به‌کار گرفته می‌شد. این پرونده باید پاسخی روشن به آینده‌ای در ایران باشد که در آن ساواک دوباره برپا نشود یا برای نیروهای امنیتی فعلی که در شکنجه و سرکوب دست داشته‌اند، عفو عمومی صادر نگردد.»

«تنها از طریق عدالت و پاسخ‌گویی است که می‌توانیم بر خشونت و سرکوب وحشتناکی که دهه‌ها بر ایران حاکم بوده غلبه کنیم».