شیوع تب دنگی در هرمزگان؛ زنگ خطر اپیدمی و ضرورت بسیج فوری برای قطع زنجیره انتقال

رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان درباره روند صعودی ابتلا به بیماری تب دنگی در استان اعلام کرد که آمار مبتلایان رو به افزایش است. بر این اساس چرخه انتقال این بیماری در بندرعباس فعال شده و این بیماری به «مرحله خطرناکی» رسیده است. به گزارش خبرگزاری امنیتی تسنیم پژمان شاهرخی گفت:

بیماری ویروسی تب دنگی توسط ویروس دنگی (DENV) ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند طیف وسیعی از علائم را از یک تب خفیف تا یک بیماری شدید و بالقوه کشنده به نام تب هموراژیک دنگی (DHF) ایجاد کند. علائم معمولاً شامل تب ناگهانی بالا، سردرد شدید، درد در پشت چشم، دردهای عضلانی و مفصلی، خستگی، تهوع و بثورات پوستی (تغییرات قابل مشاهده روی پوست -  (Skin Rash است. از آنجایی که هیچ درمان ضدویروس خاصی برای آن وجود ندارد، درمان عمدتاً شامل مدیریت علائم و مراقبت‌های حمایتی است.

چرخه انتقال فعال در بندرعباس: تهدیدی رو به گسترش

راه اصلی انتقال تب دنگی از طریق گزش پشه‌های آلوده، به‌ویژه گونه‌های آئدس اجیپتی (Aedes aegypti) و تا حد کمتری آئدس آلبوپیکتوس (Aedes albopictus) است. هنگامی که یک پشه ماده، فرد آلوده به ویروس را نیش بزند، ویروس وارد بدن پشه می‌شود. پس از یک دوره تکثیر، پشه می‌تواند ویروس را هنگام گزش افراد سالم به آن‌ها منتقل کند. این پشه‌ها عمدتاً در طول روز نیش می‌زنند و به‌طور معمول در اطراف مناطق مسکونی و در آب‌های راکد تخم‌گذاری می‌کنند. لازم به ذکر است که این بیماری مستقیماً از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود و انتقال تنها از طریق ناقل پشه صورت می‌گیرد.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در ادامه گفت‌وگو با تسنیم با اشاره به شناسایی ۲۹ بیمار مبتلا به تب دنگی در هرمزگان افزود:

دوره نهفتگی این بیماری معمولاً کمتر از دو هفته است. منظور از «نهفتگی علائم» هم این است که بسیاری از افراد مبتلا (آلوده شده) ممکن است اصلاً علائم واضحی نشان ندهند یا علائم آن‌ها آنقدر خفیف باشد که با یک سرماخوردگی ساده اشتباه گرفته شود. این افراد در آمارهای رسمی که بر اساس مراجعه به مراکز درمانی است، ثبت نمی‌شوند، اما ناقل ویروس هستند و می‌توانند اگر پشه نیششان بزند، بیماری را به دیگران منتقل کنند. باید توجه داشت که علائم اولیه تب دنگی (مانند تب و بدن درد) می‌تواند شبیه به سایر بیماری‌ها مانند آنفولانزا یا کووید-۱۹ باشد، که ممکن است منجر به تشخیص اشتباه و گزارش نشدن موارد ابتلا شود. به همین دلایل، تعداد واقعی مبتلایان (چه با علائم و چه بدون علائم) بسیار بیشتر از آمار رسمی شناسایی شده است.

شاهرخی در ادامه از شناسایی ویروس در پشه‌های مناطق مختلف بندرعباس خبر داد که این موضوع نشان‌دهنده فعال بودن چرخه انتقال بیماری در سطح شهر است و کنترل آن نیازمند اقدام فوری است.

پیشگیری؛ کلید مهار تب دنگی در نبود درمان اختصاصی

رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان مهم‌ترین راهکار برای مقابله با این بیماری را «پیشگیری و آموزش شهروندان» دانست و گفت:

مسأله بسیار پیچیده‌تر است و به مدیریت شهری ربط دارد. اقدام فوری به معنای بسیج سریع و همه‌جانبه منابع و اجرای فوری برنامه‌های کنترلی برای شکستن چرخه انتقال بیماری است. این اقدامات در دو حوزه اصلی انجام می‌شوند: کنترل ناقل (پشه آئدس) که شامل سمپاشی و مه‌پاشی (Fogging & Spraying) در مناطق آلوده می‌شود، به ویژه در زمان‌های فعال بودن پشه (غروب و طلوع آفتاب) و همچنین کاهش و حذف محل‌های تخم‌گذاری (Larval Control). این مهم مستلزم بسیج نیروهای بهداشتی و مشارکت جامعه برای پیدا کردن و نابودی آب‌های راکد در محیط‌های شهری، از جمله بررسی گلدان‌ها، لاستیک‌های مستعمل، حوضچه‌ها، کولرهای آبی، مخازن آب باز و هر شیئی است که بتواند آب را در خود نگه دارد. این کار از سمپاشی نیز مهم‌تر است، زیرا مانع تولیدمثل پشه می‌شود.

مدیریت بیمار و آگاه‌سازی عمومی را هم نباید فراموش کرد. تشخیص و ایزوله کردن بیماران با افزایش ظرفیت آزمایشگاه‌ها برای تشخیص سریع موارد جدید و آموزش به بیماران برای جلوگیری از گزش مجدد توسط پشه در دوران بیماری و همچنین اطلاع‌رسانی همگانی از طریق کمپین‌های فوری برای آموزش مردم در مورد علائم بیماری، راه‌های پیشگیری (استفاده از پشه‌بند، دفع‌کننده‌ها، پوشیدن لباس‌های بلند) و دعوت از آنان برای مشارکت فعال در پاکسازی محیط زندگی خود. هدف از این اقدامات هم، کاهش سریع جمعیت پشه‌های ناقل و جلوگیری از تبدیل شدن یک مورد به یک اپیدمی بزرگ است.

همکاری بین‌سازمانی و نقش شهروندان در قطع زنجیره انتقال

مدیریت و کنترل همه‌گیری تب دنگی یک مأموریت بین‌سازمانی و مشترک است که نیازمند همکاری کامل تمام نهادها است. در این تلاش، مقامات بهداشتی (دانشگاه علوم پزشکی) می‌بایست نقش رهبری فنی، نظارت اپیدمیولوژیک، تشخیص آزمایشگاهی، تعیین پروتکل‌های درمانی و هدایت عملیات میدانی کنترل بیماری را به عهده داشته باشند. در مقابل، شهرداری به‌عنوان بازوی اجرایی قدرتمند، مسئولیت عملیات گسترده سمپاشی، جمع‌آوری پسماندها و لاستیک‌های مستعمل، پاکسازی کانال‌ها و عرصه‌های عمومی و بسیج امکانات شهری برای حذف فیزیکی محل‌های تخم‌گذاری پشه را انجام می‌دهد. بدون هماهنگی و اقدام همزمان این دو نهاد، کنترل مؤثر بیماری تقریباً غیرممکن است.

بودجه مورد نیاز به‌شدت تحت تأثیر مقیاس و مدت زمان عملیات قرار دارد و ممکن است از چند ده تا صدها میلیارد تومان متغیر باشد. این هزینه شامل تأمین انبوه حشره‌کش‌ها و تجهیزات سمپاشی، اجرای کمپین‌های رسانه‌ای فراگیر، استخدام و اعزام نیروهای اضافی برای پایش و نظارت، و تقویت زیرساخت‌های آزمایشگاهی و درمانی می‌شود. بودجه این مأموریت معمولاً از طریق تزریق مالی فوری استانداری و دولت مرکزی، و نیز تخصیص منابع داخلی دانشگاه علوم پزشکی و شهرداری‌های استان تأمین می‌شود. سال گذشته که این بیماری در استان هرمزگان همه‌گیر شده بود، وزارت بهداشت درخواست هزار میلیارد تومان بودجه کرده بود. اگر آن زمان این مبلغ تخصیص می‌یافت، ممکن بود اکنون یک بار دیگر این بیماری درسط استان به شکل انفجاری شیوع پیدا نکند.

رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان با تأکید بر اینکه زنجیره خطر باید قبل از شکل‌گیری الگوی انتقال قطع شود، در ادامه گفت‌وگو با تسنیم گفت:

شاهرخی یادآوری کرد که مقابله با این بیماری نیازمند همکاری و همراهی همه مردم و دستگاه‌های اجرایی است و درمان بیماران هم حدود دو هفته به طول می‌انجامد.

خطر گسترش به سایر استان‌ها

بیشترین موارد پشه آئدس مهاجم در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، مازندران، گرگان، تهران، قم، خراسان، چهارمحال و بختیاری و گیلان دیده شده است. البته در برخی استان‌ها هنوز این پشه صید نشده اما مقامات بهداشتی معتقدند که در این استان‌ها هم حتما پشه آئدس هست و مستقر شده است. علاوه بر این در همه‌گیری سال گذشته مشاهده شد که‌ منطقه جیرفت در جنوب استان کرمان، قسمت‌های شمالی استان اردبیل در منطقه بیله سوار و دشت مغان، قسمت‌هایی از شرق آذربایجان شرقی و قسمت‌هایی از استان فارس هم ممکن است آلوده باشد.

تب دنگی به‌طور گسترده در بیش از ۱۲۹ کشور، به‌ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری آسیای جنوب شرقی (مانند تایلند، ویتنام، اندونزی)، آمریکای لاتین و کارائیب (برزیل، مکزیک، کلمبیا)، آفریقا و جزایر اقیانوس آرام شیوع دارد. در میان این کشورها، سنگاپور به‌عنوان یک نمونه موفق شناخته می‌شود؛ این کشور با اجرای یک برنامه ملی یکپارچه، مبتنی بر نظارت دقیق و هوشمند بر پشه‌ها، قوانین سختگیرانه بهداشت محیط (مانند جریمه برای نگهداری آب راکد)، کنترل هدفمند کانون‌های انتشار و آموزش مستمر شهروندان، توانسته است شیوع بیماری را به‌طور چشمگیری کنترل کند و آن را به یک الگوی جهانی در مدیریت تب دنگی تبدیل کند.

منابع خارجی: