ماشه چکانده شد: بازگشت تحریم‌های چندگانه علیه ایران

اجرای مجدد شش قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل متحد که پیش‌تر در سایه توافق هسته‌ای (برجام) لغو شده بودند، از صبح امروز یکشنبه ششم مهر/۲۸ سپتامبر آغاز شد. این تحول که در پی فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» توسط کشورهای اروپایی و آمریکا رخ داد، مستقیماً بر سیاست‌های داخلی ایران سایه افکنده و مجلس شورای اسلامی را وادار کرد تا در جلسه‌ای غیرعلنی به بررسی پیامدهای آن، به‌ویژه بر معیشت شهروندان ایرانی، بپردازد.

محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس ایران، پس از پایان جلسه غیرعلنی امروز، با اذعان به جدیت وضعیت، از اتخاذ «تصمیمات مهمی» برای مقابله با چالش‌های پیش‌رو خبر داد. هرچند او از ارائه جزئیات تصمیمات خودداری کرد، اما تاکیدش بر محوریت مباحث، دامنه نگرانی‌ها را مشخص ساخت. به گفته قالیباف، «موضوعات مهمی در مورد معیشت مردم، کالابرگ، مسائل اقتصادی و چالش‌های جدی مردم مطرح و بحث مفصلی شد.» این گفته‌ها احتمالا نشانگر آن است که در میان مقام‌های عالی رتبه کشور، مساله فشار اقتصادی و چالش‌ها و تهدیدهای آن برای حکومت مورد توجه قرار گرفته، چرا که پیش‌تر نیز رئیس مجلس مستقیماً از دولت خواسته بود تا طرح کالابرگ الکترونیک را با سرعت اجرایی کند.

قالیباف در بخش علنی جلسه امروز هم گفت که «ایران، اجرای اسنپ‌بک و بازگشت قطعنامه‌های تحریمی را غیرقانونی می‌داند.» او هم‌چنین گفت که ایران خود را ملزم به رعایت آنچه که او «قطعنامه‌های غیرقانونی» خواند نمی‌دادند.

همزمان، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت ایران، نیز در اظهاراتی تلویحی، به مشکلات بودجه‌ای و مالی پس از فعال شدن مکانیسم ماشه اشاره کرد و بر لزوم مدیریت منابع و کوچک‌سازی دولت تاکید نمود. او گفت: «مدت‌هاست بر کوچک‌سازی دولت و ادغام برخی ردیف‌ها (در بودجه) هم تاکید شده است و دولت باید هزینه‌ها را متناسب با درآمد تنظیم کند.» این موضع‌گیری نشان می‌دهد که دولت نیز برآورد کرده است که درآمدهای ارزی و ریالی کشور پس از بازگشت تحریم‌های جامع سازمان ملل، به شدت کاهش خواهد یافت و نیاز به تعدیل جدی در ساختار و هزینه‌های دولتی وجود دارد. تحولات اخیر در حالیست که نگرانی‌ها در ایران درباره پیامدهای منفی بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه تأثیر آن بر زندگی روزمره مردم، کماکان ادامه دارد.

تحریم‌هایی که از امروز مجدداً فعال شده‌اند، شامل شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل (۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵ و ۱۹۲۹) هستند که بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ (۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰) صادر شده بودند و محدودیت‌های گسترده‌ای را علیه جمهوری اسلامی اعمال کردند. این قطعنامه‌ها، طیفی از محدودیت‌های جامع را در بر می‌گیرند که ایران را به فاز «انزوای مالی و اقتصادی» در سطح جهانی بازمی‌گرداند:

این بازگشت ناگهانی به وضعیتی که در سال‌های قبل از برجام وجود داشت، پس از شکست قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه برای تمدید مهلت بازگشت تحریم‌ها در شورای امنیت، قطعی شده است.

شب گذشته فرانسه، بریتانیا و آلمان در بیانیه‌ای مشترک، ضمن استقبال از فعال‌سازی مکانیسم ماشه، هدف «فوری» خود را تمرکز بر «بازگرداندن سریع محدودیت‌های اعمال‌شده توسط قطعنامه‌های سازمان ملل متحد» اعلام کرده‌اند. آن‌ها دلیل فعال‌سازی مکانیسم ماشه را «نقض‌های مکرر تعهدات هسته‌ای» از سوی تهران دانستند که هدف اولیه مذاکرات سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ (جلوگیری از دستیابی به سلاح هسته‌ای) را تضعیف کرده است. در عین حال، وزرای خارجه این سه کشور از ایران خواسته‌اند تنش‌ها را تشدید نکند و در عوض، مذاکرات را ادامه دهد.

وزارت خارجه آمریکا نیز در بیانیه‌ای، دلیل اجرای مجدد تحریم‌ها را «عدم پایبندی قابل توجه و مستمر ایران به تعهدات هسته‌ای» خوانده است. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، اظهار داشت که تصمیم شورای امنیت برای بازگرداندن این تحریم‌ها، حاوی این پیام است که «جامعه جهانی در برابر تهدیدات و اقدامات ناقص سکوت نخواهد کرد، و تهران باید پاسخگو باشد.» نکته قابل توجه در این بیانیه آن است که ایالات متحده، با وجود اعمال تحریم‌ها، بر راه حل دیپلماتیک تأکید کرده و گفته است: «دیپلماسی همچنان یک گزینه است و توافق، بهترین نتیجه ممکن برای مردم ایران و جهان خواهد بود.»

در مقابل، ایران این اقدام را از نظر حقوقی و اخلاقی مردود دانسته است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در شبکه اجتماعی ایکس، تلاش برای بازگرداندن دوباره تحریم‌های بین‌المللی را اقدامی «باطل و بی‌اعتبار» خوانده و گفته است: «تحریم‌های پایان یافته نمی‌توانند احیا شوند.»

عراقچی با بازنشر ویدیو سخنرانی خود در سازمان ملل نوشته است:

وزارت خارجه ایران نیز در بیانیه‌ای رسمی، اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل را از نظر حقوقی «بی‌مبنا و غیرقابل توجیه» و به لحاظ اخلاقی و منطقی «مردود» دانسته است. این بیانیه، ضمن متهم کردن طرف‌های اروپایی برجام به «نقض فاحش و مستمر نص و روح برجام»، با لحنی قاطع هشدار داد: «هر تحرکی برای آسیب رساندن به منافع و حقوق ملت ایران با پاسخ مقتضی و قاطع مواجه خواهد شد.»

در این بیانیه آمده است:

کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم امروز در پیامی در شبکه ایکس نوشت که «سازمان ملل اوایل یکشنبه (امروز) تحریم‌های ایران را به‌دلیل برنامه هسته‌ای این کشور دوباره اعمال کرد و اتحادیه اروپا هم از آن پیروی خواهد کرد». او همچنین گفت «این نباید پایان دیپلماسی با ایران باشد» و افزود «یک راه‌حل پایدار برای مسئله هسته‌ای ایران تنها از طریق مذاکره حاصل می‌شود».

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، روز سه‌شنبه اول مهر/ ۲۳ سپتامبر در یک سخنرانی تلویزیونی مذاکره با آمریکا را نیز بی‌ثمر دانست و گفت: «آمریکا می‌خواهد ایران موشک نداشته باشد، از جمله موشک‌های میان‌برد. اما خواسته‌های آمریکا انتها نخواهد داشت.» او وعده‌های واشنگتن در چارچوب مذاکره را نیز «دروغ» خواند. او درباره توافق برجام گفت:

در واکنش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، ۵ مهر ۱۴۰۴ دادستانی تهران اعلام کرد با «برهم‌زنندگان امنیت روانی جامعه» برخورد خواهد کرد. این نهاد قضایی از تشکیل پرونده علیه کسانی خبر داد که در فضای مجازی به انتشار مطالبی بپردازند که به گفته آن‌ها آرامش عمومی را مختل می‌کند. در بیانیه دادستانی هدف از این اقدام «لزوم حفظ آرامش مردم و امنیت روانی جامعه» عنوان شده است.