تنش میان پاکستان و افغانستان و نقش «تحریک طالبان» در آن

در روز ۱۵ اکتبر (۲۳ مهر) پس از چند درگیری شدید، آتش‌بسی ۴۸ ساعته میان پاکستان و افغانستان برقرار شد که ممکن است شکسته شود یا با وساطت کشورهای دیگر و زیر فشار مسائلی که هر دو کشور به لحاظ سیاسی و اقتصادی با آنها درگیر هستند، ادامه یابد.

ارتش پاکستان مدعی است که در درگیری‌های اخیر در امتداد مرز با افغانستان، ۲۳ سرباز پاکستانی کشته شده‌اند و آنها در مقابل بیش از ۲۰۰ نفر از جنگجویان طالب را که شامل اعضای تحریک طالبان پاکستان و شاخه خراسان داعش نیز می‌شوند کشته‌اند. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در افغانستان، اعلام کرده که در عملیات نیروهای طالبان، ۵۸ سرباز پاکستانی کشته و ۳۰ تن زخمی شده‌اند و ۲۵ پاسگاه مرزی پاکستان به تصرف طالبان درآمده است. هیچ کدام از این ادعا قابل اعتماد نیستند. آنچه مسلم است، تنش بالا گرفته در مرز پاکستان و افغانستان است. درگیری ممکن است شدت گیرد و به جنگی پردامنه تبدیل شود.

روابطی که از گرمی به تنش گرایید

بدون کمک پاکستان، قدرت‌گیری طالبان در افغانستان ممکن نبود. اندکی بیش از ۴ سال پیش که طالبان کابل را تصرف کردند، گمان می‌شد ارتش پاکستان که ستون اصلی قدرت در این کشور است، به آرزوی دیرینه خود دست یافته و دولتی دست‌نشانده را در افغانستان بر سر کار آورده است. اما اکنون دیگر کسی از طالبان به‌عنوان عوامل پاکستان نام نمی‌برد.

پاکستان با اطلاع و کمک آمریکا تا زمان قدرت‌گیری طالبان، میان سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ آنان را بسیج می‌کرد و آموزش می‌داد. طالبان به‌راحتی در درون پاکستان مشغول تدارک حمله به دولت جمهوری در کابل بودند. طالبان افغان در مناطق مرزی بی هیچ مانعی فعالیت داشتند و از جمله با گروه‌های همکیش خود در میان پشتون‌های پاکستان ارتباط محکمی برقرار کرده بودند.

پاکستان از سال ۲۰۲۱، همزمان با بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، با موجی از حملات بی‌سابقه علیه نیروهای امنیتی خود مواجه شده است. مقامات اسلام‌آباد می‌گویند در ۹ ماهه سال جاری (۲۰۲۵)، بیش از  ۲۴۰۰ نفر در کشور بر اثر حملاتی کشته شده‌اند که منشأ بیشتر آنان گروهی موسوم به «تحریک طالبان پاکستان» (TEHRIK-E TALIBAN PAKISTAN; TTP) است.

تحریک طالبان پاکستان

این گروه که معمولاً با نام «طالبان پاکستان» شناخته می‌شود، یک سازمان فراگیر از گروه‌های شبه‌نظامی اسلام‌گرا و جهادی است که در امتداد مرز افغانستان و پاکستان، به ویژه در مناطق قبیله‌ای شمال غربی پاکستان فعالیت می‌کند.

بیت‌الله محسود، رهبر نامدار این گروه بود. او عمدتاً در استان وزیرستان پاکستان، حضور و فعالیت داشت. می‌گویند بر حدود ۲۵ هزار نفر فرمانروایی می‌کرده است. او در اوت ۲۰۰۹ با حمله از طریق یک هواپیمای بی‌سرنشین کشته شد. حمله از سوی آمریکاییان صورت گرفته است. رهبر کنونی طالبان پاکستان، نورولی محسود است. او هم برخاسته از ایالت وزیرستان است، در مدرسه دینی آموزش دیده و سابقه جنگ در افغانستان دارد.

مرام طالبان پاکستان‌‌، شبه طالبان افغانستان است. نفوذ آنان در میان مردم پشتون است‌. هدف اعلام شده آن سرنگونی دولت پاکستان و حکمرانی بر کشور برپایه شریعت اسلامی است. ترور افراد، بمب‌گذاری، و حمله به پایگاه‌های نظامی شیوه‌های اصلی فعالیت نظامی «تحریک طالبان» است.

گروه طالبان پاکستان، با گروه‌های جهادی منطقه، از جمله داعش، در ارتباط تنگاتنگ است.

تشدید مشکلات در دو کشور

رهبران اصلی «تحریک طالبان پاکستان» در افغانستان مستقر هستند، و از این رو طبیعی می‌نماید که اسلام‌آباد حملات این گروه را به تحریک از بیرون نسبت دهد.

اما زمینه مشکلات داخلی است. به ساختار قبیله‌ای و سال‌ها کار خود نیروهای امنیتی پاکستان برای شکل دادن به طالبان افغانستان برمی‌گردد. بخشی از تلاش‌ آنها عملا در خدمت شکل‌گیری طالبان پاکستان تمام شده است.

پاکستان امیدوار بود که رهبران TTP با استقرار دولت طالبان در کابل، افغانستان را ترک کنند. در عمل نیز برخی از جنگجویان طالب پاکستانی به خانه‌های خود بازگشتند، اما این امر به کاهش خشونت منجر نشد؛ حتا برعکس شد. طالبان بازگشته به کشور، شروع به تقویت صفوف هواداران خود کردند.

برای پاکستان، مقابله با یک شورش مرگبار و مداوم در داخل کشور به یک بحران امنیت ملی تبدیل شده است. این در حالی است کشور با چندین بحران متقاطع دیگر دست و پنجه نرم می‌کند: اقتصاد ضعیف، درگیری با هندوستان که اخیرا می‌رفت که به یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شود،  و همچنین نارضایتی سیاسی داخلی فزاینده و بلایای طبیعی.

رهبران طالبان در افغانستان اصرار دارند که TTP یک چالش داخلی پاکستان است که اسلام‌آباد نباید آن را به بیرون نسبت دهد. سه سال پیش دولت طالبان افغانستان به میانجی‌گیری میان رهبران TTP و ارتش پاکستان پرداخت. پس از نشانه‌های اولیه پیشرفت، که با یک آتش‌بس موقت تقویت شد، دوباره درگیری آغاز شد، درگیری‌ای که اخیرا به برقراری حالت جنگی در مرز دو کشور منجر گردید. کار به جایی رسید که نیروی هوایی پاکستان به اهدافی در کابل حمله کرد.

پاکستان درگیر با مشکلات مختلف پیچید‌ه‌ای است. وضع در افغانستان وخیم‌تر است. کشور منزوی است، فقر بیداد می‌کند؛ و برای انبوه مردمی که از ایران و افغانستان اخراج شده‌اند، کار و مسکن و امکانات بهداشت و درمان وجود ندارد.

پاکستان علاوه بر فشار نظامی، اینک با شدت بیشتری به اخراج افغانستانی‌های مقیم این کشور رو آورده است.