آغاز مذاکرات اصلی نشست اقلیمی سازمان ملل در برزیل (کاپ۳۰)

۱۰ سال پس از توافق تاریخی اقلیمی پاریس، نمایندگان تقریباً ۲۰۰ کشور قرار است از امروز دوشنبه ۱۹ آبان / ۱۰ نوامبر مذاکرات اصلی کنفرانس اقلیمی «کاپ۳۰» را در بلم (Belém) واقع در آمازون برزیل آغاز کند و هفته آینده به ارزیابی عملکرد کنفرانس بپردازد.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، در سخنرانی افتتاحیه خود بار دیگر بر فوریت عمل تأکید کرد و گفت:

در سال ۲۰۱۵ در پاریس، کشورها تصمیم گرفتند که افزایش دمای زمین را تا پایان سده کنونی به‌طور قابل توجهی زیر دو درجه و ترجیحاً در ۱,۵ درجه نگه دارند.

برای دستیابی به این هدف، آن‌ها هر پنج سال یک بار طرح‌های حفاظت از آب‌وهوا را ارائه می‌دهند که به‌طور مداوم بتوانند در این زمینه دقیق‌تر باشند.

در پایان ماه اکتبر سال جاری دبیرخانه اقلیمی سازمان ملل متحد اعلام کرد که با تعهداتی که پیش از نشست «کاپ۳۰» در بلم برزیل ارائه شده است، انتشار گازهای گلخانه‌ای به اقلیم تا سال ۲۰۳۵ حدود یک دهم کاهش خواهد یافت. جمع‌بندی آن‌ها چنین است: جهت‌گیری درست است، اما به‌سرعت بسیار بیشتری نیاز است. در غیر این صورت، افزایش چشمگیر دمای زمین ممکن است رخ دهد.

برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) مستقر در نایروبی به‌تازگی اعلام کرد که بدون اقدامات حفاظتی بیشتر، هدف ۱,۵ درجه به‌زودی نقض خواهد شد.

چالش‌ها و بارقه امید

تصمیمات پاریس اگرچه رشد انتشار گازها را مهار کرده است، اما نه به اندازه لازم. به‌گفته سازمان ملل، بدون همکاری بین‌المللی در سیاست‌های اقلیمی، جهان به سمت گرمایش پنج درجه‌ای پیش خواهد رفت. در حال حاضر، انتظار می‌رود گرمایش به حدود سه درجه برسد.

حتی با بیشترین تلاش‌ها، آستانه ۱,۵ درجه با پیامدهای جدی احتمالاً به‌طور موقت نقض خواهد شد. هنوز اهداف اقلیمی تک تک کشورها به اندازه کافی بلندپروازانه نیستند که بتوانند به‌اندازه لازم با گرمایش زمین مقابله کنند.

آن‌ها باید سریع‌تر از استفاده از سوخت‌های فسیلی خارج شوند و انرژی‌های تجدیدپذیر را بسیار قوی‌تر گسترش دهند. اما بارقه امیدی وجود دارد: به‌گفته سازمان ملل، داده‌های اخیر نشان می‌دهد که انرژی‌های خورشیدی، بادی و آبی از زغال سنگ به‌عنوان بزرگترین منبع انرژی در سراسر جهان پیشی گرفته‌اند.

در برزیل، کشورهای جنوب جهانی از کشورهای صنعتی انتظار تعهدات مشخصی دارند تا از سال آینده پول بسیار بیشتری برای اقدامات مربوطه در دسترس قرار دهند.

همکاری با سختی بیشتر

آن‌چه پیشرفت را دشوار می‌کند این است که وضعیت ژئوپلیتیکی از کنفرانس پاریس در سال ۲۰۱۵ به‌طور اساسی تغییر کرده است. همه‌گیری کرونا، حمله روسیه به اوکراین و جنگ خاورمیانه موضوع حفاظت از اقلیم را به حاشیه رانده است.

همکاری میان دو بزرگترین مقصر تغییرات اقلیمی، یعنی ایالات متحده آمریکا و چین، که توافق پاریس را ممکن ساخت، امروزه به‌سختی قابل تصور است. در مقابل، ایالات متحده تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ برای بار دیگر از این توافق خارج شده است. در برزیل، باید اطمینان حاصل شود که سایر کشورها با این وجود مسیر خود را حفظ کنند.

اتحادیه اروپا تعلل می‌کند

اما اتحادیه اروپا که دوست دارد نقش پیشگام در سیاست اقلیمی را برای خود قائل شود، الگوی خوبی ارائه نداده و وقت بسیاری صرف کرده است. در واقع، اتحادیه اروپا باید تعهد به‌روزشده خود را در ماه فوریه به سازمان ملل ارائه می‌داد. این سهم اروپایی در حفاظت بین‌المللی از آب‌وهوا تا سال ۲۰۳۵، از هدف داخلی اتحادیه اروپا برای سال ۲۰۴۰ نشأت می‌گیرد.

اما کشورهایی مانند فرانسه و لهستان، دستیابی به توافق در این‌باره را مسدود کرده‌اند. در نشست سران اتحادیه اروپا در پایان ماه اکتبر، تصمیم‌گیری در مورد تعهد در آخرین لحظات پیش از نشست «کاپ۳۰» به وزیران مسئول کشورهای عضو واگذار شد. آن‌ها سپس در یک جلسه شبانه در بروکسل، پیشنهاد توافق اصلی را تضعیف کردند و تنها در دقیقه آخر یک سهم برای بلم تصویب کردند. این امر شک و تردیدهایی را در مورد عزم اروپا ایجاد می‌کند.

با این حال، در نشست سران برزیل، پس از کناره‌گیری ایالات متحده آمریکا از این نشست، نقش مهمی بر عهده اتحادیه اروپا و همچنین چین، بزرگترین مقصر اقلیمی جهان است. پکن، برخلاف اتحادیه اروپا که تعلل می‌کند، هدف اقلیمی خود را در پایان سپتامبر ارائه داد و به این ترتیب ادعای رهبری خود را مستند کرد، اگرچه کارشناسان محتوای تعهد چین را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

اتحادیه اروپا به شریک دشوار خود، چین، پیشنهاد همکاری و «بلندپروازی» را برای دستیابی یک نتیجه موفق در بلم داده‌اند.

وضعیت بدون ایالات متحده چگونه خواهد بود؟

در ماه‌های اخیر، ایالات متحده توافق‌های مهم مورد انتظار در سایر عرصه‌های سیاست محیط زیست سازمان ملل را به‌شدت مسدود کرد، از جمله توافق پلاستیک سازمان ملل و عوارض کربن بر انتشار گازهای گلخانه‌ای حمل‌ونقل دریایی.

اما کارشناسان انتظار دارند که ایالات متحده نتواند این قدرت را در کنفرانس اقلیمی اعمال کند، تا حدی به این دلیل که سایر کشورهای مهم در این‌جا حضور بسیار قوی‌تری دارند. دولت آمریکا هیچ نماینده‌ای اعزام نکرده است و بنابراین نمی‌تواند در محل مداخله کند.

دیوید رایفیش از سازمان محیط زیستی «جرمن‌واچ» (Germanwatch) خوش‌بین است. او می‌گوید:

اما ائتلافی از شخصیت‌های برجسته آمریکایی، از جمله فرمانداران، شهرداران و مدیران عامل شرکت‌ها، حضور خود را از داخل ایالات متحده اعلام کرده‌اند. آن‌ها می‌خواهند نشان دهند که قصد دارند حفاظت از اقلیم را در سطح خود ادامه دهند.

به‌عنوان مثال، شلدون وایت‌هاوس، سناتور دموکرات، پیش از نشست «کاپ۳۰» اعلام کرد که ایالت‌های فدرال می‌توانند استانداردهای صنعتی خود را برای حفاظت از اقلیم تعیین کنند. وایت‌هاوس امیدوار است از آن‌جایی که شرکت‌ها برای بازار ایالات متحده محصولات با دو استاندارد متفاوت تولید نخواهند کرد، استاندارد بالاتر غالب شود.

گاوین نیوسام، فرماندار کالیفرنیا، نیز قرار است در این نشست شرکت کند. انتظار می‌رود ایالت او که از نظر اقتصادی قوی‌ترین ایالت در ایالات متحده است، به یک طرح بزرگ جهانی برای گسترش شبکه برق جهت انرژی‌های تجدیدپذیر بپیوندد.

موارد اختلاف: پول، مسئولیت، سرعت

با این وجود، «کاپ۳۰» از نظر محتوایی در آستانه مذاکرات دشواری قرار دارد. مواضع در مورد تأمین مالی جهانی حفاظت از اقلیم و نقشه راه احتمالی برای خروج از انرژی‌های فسیلی تا حدودی بسیار متفاوت است. همچنین، موضوع گذار عادلانه اجتماعی در کانون توجه قرار دارد.

 چین بر همکاری تأکید می‌کند

در حالی که  ترامپ تغییرات اقلیمی را انکار می‌کند، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در ماه سپتامبر در نیویورک تأکید کرد که «گذار سبز» روند زمانه ماست. شی اظهار داشت در حالی‌که برخی کشورها علیه «کاپ۳۰» اقدام می‌کنند، جامعه بین‌المللی باید همچنان بر هدف درست متمرکز بماند و «بر تدوین و اجرای اهداف اقلیمی پافشاری کند تا انرژی مثبت بیشتری به همکاری در زمینه سیاست جهانی اقلیمی ببخشد».

رد قاطع انرژی‌های فسیلی

لوییز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور برزیل و میزبان اجلاس، پیش از آغاز مذاکرات، از نشست سران دولت‌ها و کشورها برای ارسال پیامی قاطع و غافلگیرکننده استفاده کرد. او خواستار رهایی از وابستگی به سوخت‌های فسیلی شد جمله‌ای که برای برزیل امری بدیهی نیست، زیرا این کشور همچنان نفت استخراج و صادر می‌کند. لولا به‌طور نمایشی با یک خودروی برقی چینی در مقابل مرکز کنفرانس حضور یافت.

در اجلاس اقلیمی سازمان ملل در بلم، رئیس‌جمهور برزیل صندوق جنگل‌های گرمسیری را معرفی کرد. قرار است از درآمد حاصل از آن، حفاظت از جنگل‌های گرمسیری ترویج شود.

با تمام این تفاصیل، پاریس ۱۰ سال پیش نشان داد که اگر جامعه بین‌المللی همکاری کند و متحد باشد، حفاظت از اقلیم می‌تواند امکان‌پذیر باشد.