معدن طلای تفتان: تهدیدی برای سلامت، معیشت و محیط زیست

فعالیت معدن طلای تفتان که از سال‌های گذشته با اکتشافات گسترده در محدوده «مادپتی» آغاز شده بود، امروز پس از ورود به مرحله استخراج صنعتی، به یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و اجتماعی منطقه تبدیل شده است. این معدن به‌دلیل دارا بودن ذخایر قابل‌توجه طلا، طی سال‌های اخیر توجه شرکت‌ها و پیمانکاران متعددی را به خود جلب کرده است. بر اساس گزارش‌های رسمی، ذخیره قطعی معدن در حدود ۲۶ میلیون تن کانسنگ طلا برآورد شده و مقام‌های دولتی نیز میزان طلای خالص قابل‌استخراج را حدود ۲۴ تا ۲۵ تن اعلام کرده‌اند؛ رقمی که با توجه به ارزش اقتصادی بالای طلا، سبب شتاب گرفتن فعالیت‌های معدنی در این منطقه شده است.

با وجود چنین ظرفیتی، تجربه مردم محلی نشان می‌دهد که هزینه‌های این فعالیت‌ها بسیار سنگین‌تر از منافع ادعایی آن است. طی سال‌های اخیر، تخلیه گسترده پسماندهای استخراجی در ارتفاعات، جابه‌جایی سنگ و خاک بدون مدیریت، و ایجاد جاده‌های صنعتی موجب تخریب شدید پوشش گیاهی، آلودگی منابع آب و فرسایش گسترده دامنه‌های تفتان شده است. چشمه‌ها و مسیرهای آبی که سال‌ها منبع حیات روستاهای پایین‌دست بودند، اکنون با کاهش کیفیت و آلودگی روبه‌رو بوده و باغ‌ها، مزارع و مراتع بسیاری آسیب دیده‌اند.

یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها، ورود فلزات سنگین موجود در پسماندهای معدنی به آب‌های زیرزمینی و محصولات کشاورزی است. ساکنان می‌گویند طعم و کیفیت آب برخی چشمه‌ها تغییر کرده و انتشار ریزگردهای سمی ناشی از فعالیت‌های معدنی، مشکلات تنفسی و حساسیت‌های تنفسی را افزایش داده است. این روند در صورت ادامه، می‌تواند نسل‌های آینده را با پیامدهای جدی شامل بیماری‌های مزمن و حتی سرطان مواجه کند.

در سال‌های گذشته اعتراضات گسترده‌ای توسط مردم منطقه شکل گرفته است. اهالی روستاهای «کلاهوره، بیداستر، نرون‌کوته، تیلوی، تنگ لکور و سرسیاه تیلوی» بارها تجمع کرده و خواستار توقف عملیات، بررسی مستقل زیست‌محیطی و پاسخگویی مسئولان شده‌اند. زنان بلوچ نیز نقش مهمی در این اعتراضات داشته‌اند و نسبت به نابودی منابع آبی و خطراتی که سلامت خانواده‌ها را تهدید می‌کند، هشدار داده‌اند.

با وجود وعده‌های مسئولان مبنی بر ایجاد اشتغال، مردم محلی معتقدند سهم واقعی آنها از این معدن بسیار ناچیز بوده و بخش عمده سود فعالیت‌ها نصیب پیمانکاران و شبکه‌های وابسته می‌شود. در مقابل، آسیب‌های مستقیم زیست‌محیطی و معیشتی، از نابودی باغ‌ها تا کاهش دامداری، بر دوش همان مردمی است که کمترین بهره را از منابع طبیعی سرزمین خود می‌برند.

در تازه‌ترین مورد، روز یکشنبه ۲ آذرماه ۱۴۰۴، حجم عظیمی از پسماندهای صنعتی در دامنه مادپتی تخلیه شد. این مواد آلاینده مستقیماً وارد مسیر چشمه‌ها و رودخانه‌های پایین‌دست شده و ساکنان هشدار داده‌اند که ادامه چنین تخلفاتی، قله مادپتی را از «سرچشمه حیات» به «کانون مرگ خاموش» تبدیل خواهد کرد.

مردم منطقه از دادستان خاش، فرماندار تفتان و دستگاه‌های محیط‌ زیست و منابع طبیعی خواسته‌اند فوراً وارد عمل شوند، جلوی تخلیه‌های غیرقانونی را بگیرند و با انجام آزمایش‌های مستقل، سلامت آب و خاک منطقه را ارزیابی کنند. به باور آنان، اگر اکنون اقدامی جدی انجام نشود، پیامدهای تخریبی این فعالیت‌ها نه‌تنها امروز، بلکه آینده کل این منطقه را در معرض خطر قرار خواهد داد.

معدن تفتان امروز به نمادی از توسعه بدون نظارت و تضییع حقوق مردم محلی تبدیل شده است؛ تجربه‌ای که نشان می‌دهد بدون شفافیت، پاسخگویی و رعایت اصول زیست‌محیطی، هیچ پروژه‌ای با ذخایر ارزشمند مانند طلا نمی‌تواند به توسعه پایدار منجر شود. تنها با توقف تخریب، جبران خسارت و مشارکت واقعی مردم در تصمیم‌گیری‌هاست که می‌توان امید داشت تفتان و محیط‌ زیست شکننده آن از آسیب‌های جبران‌ناپذیر رهایی یابد.