دیدار ویتکاف و پوتین؛ پشت درهای بسته چه می‌گذرد؟

در حال حاضر اطلاعات کمی درباره پیشرفت گفت‌وگوها در دست است. نمایندگان آمریکا و اوکراین آخر هفته در میامی دیدار کردند تا درباره اصلاحات طرح اولیه ۲۸ ماده‌ای دولت دونالد ترامپ مشورت کنند؛ طرحی که تا حد زیادی مطابق با منافع روسیه بود.

پس از افشای این طرح در ماه نوامبر، قدرت‌های اروپایی، اتحادیه اروپا و اوکراین بر ایجاد تغییرات پافشاری کردند. در پی آن مذاکراتی در ژنو انجام شد که ظاهراً به نسخه اصلاح‌شده‌ای منجر شد و گفت‌وگوها در میامی ادامه یافت.

مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، مذاکرات میامی را «بسیار پُربار» توصیف کرد. او گفت هدف نه‌تنها رسیدن به صلح، بلکه کمک به اوکراین است تا «برای همیشه در امنیت باشد، به‌گونه‌ای که دیگر هرگز از تهاجم نهراسد».

نقاط حساس در مذاکرات کدامند؟

اوکراین خواهان یک آتش‌بس بی‌قید و شرط است و می‌خواهد پس از آن درباره همه موارد دیگر مذاکره کند. اما روسیه می‌خواهد ابتدا خواسته‌هایش برآورده شود و سپس با آتش‌بس موافقت کند.

نکته محوری برای روس‌ها این است که بر واگذاری مناطقی از اوکراین اصرار دارند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، می‌خواهد اوکراین به‌طور کامل از دونباس، یعنی مناطق لوهانسک و دونتسک صرف‌نظر کند و همچنین از بخش‌هایی که هنوز تحت کنترل دارد عقب‌نشینی کند. اوکراین تاکنون این موضوع را رد کرده است.

مسکو همچنین مدعی مناطق خرسون و زاپوریژیا است. اما از تابستان گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد پوتین شاید مایل باشد خط مقدم جبهه در این مناطق ثابت شود؛ یعنی بخش‌هایی از این مناطق در کنترل اوکراین باقی بماند. در طرح اولیه ۲۸ ماده‌ای آمریکا نیز چنین پیش‌بینی شده بود.

روسیه همچنین خواهان غیرنظامی‌سازی و وضعیت بی‌طرف اوکراین است؛ به‌ویژه نمی‌خواهد اوکراین به ناتو بپیوندد. هم‌زمان خواستار توقف ارسال سلاح‌های غربی به اوکراین و لغو تحریم‌هاست.

از دیدگاه اوکراین، واگذاری رسمی و حقوقی مناطق قابل قبول نیست. این‌که اوکراین تا چه حد مجبور شود به‌صورت عملی برخی خواسته‌ها را بپذیرد، در حال حاضر فقط حدس و گمان است.

افزون بر این، هرگونه امتیاز درباره مناطق به این بستگی دارد که اوکراین چه تضمین‌های امنیتی دریافت کند و در صورت تهدید چه کسی مسئول دفاع از آن خواهد بود. از نظر رسمی، اوکراین از هدف بلندمدت عضویت در ناتو چشم‌پوشی نخواهد کرد، اما دست‌یابی به عضویت در این پیمان نظامی در آینده نزدیک واقع‌بینانه نیست.

نگرانی‌های اوکراینی‌ها و اروپایی‌ها چیست؟

اوکراینی‌ها ماه‌هاست نگران‌اند که آمریکا بدون توجه به نظر آن‌ها، توافقی به ضررشان انجام دهد. تمایل ترامپ برای پایان‌دادن سریع جنگ ـ از جمله برای از سرگیری روابط تجاری با روسیه ـ در ماه‌های اخیر بارها آشکار شده است.

از آن‌جا که خواسته‌های اوکراین و روسیه در مسائل کلیدی بسیار ناسازگار به نظر می‌رسند، اوکراینی‌ها بیم آن دارند که آمریکا در صورت نپذیرفتن یک «صلح تحمیلی» مطابق خواسته‌های مسکو، حمایت نظامی خود را از آن‌ها قطع کند. علاوه بر تسلیحات آمریکایی، اطلاعات جاسوسی غرب برای دفاع اوکراین بسیار حیاتی است.

اروپایی‌ها نگران این هستند که روسیه از توافق بسیار مطلوب برای مسکو چه نتیجه‌ای می‌گیرد و پیامدهای آن برای روابط ترنس‌آتلانتیک (پیمان تجارت آزاد بین اتحادیه اروپا و آمریکا) چیست. بیم آن می‌رود که روسیه پس از دوره‌ای بازیابی قدرت نظامی، با بهانه‌ای جدید دوباره به اوکراین حمله کرده و به‌تدریج کشورهای اتحادیه اروپا را بی‌ثبات کند، یا حتی آن‌ها را مثلاً در منطقه بالتیک مورد حمله قرار دهد.

اروپایی‌ها همچنین بیم دارند که آمریکا در آینده اهمیت کمتری برای ناتو قائل شود و دیگر نتوان به تعهد دفاع مشترک تکیه کرد. طرح ۲۸ ماده‌ای که آمریکا و روسیه در ماه‌های گذشته به‌طور پنهانی درباره آن مذاکره کرده بودند، برای برخی حکم نوعی «سند طلاق» را داشت که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ارائه شده بود.

چقدر واقع‌گرایانه است که به‌زودی توافقی حاصل شود؟

فعلاً تمام طرفین مذاکرات تلاش می‌کنند خوش‌بینانه جلوه کنند. این‌که پس از گفت‌وگوهای استیو ویتکاف در مسکو چقدر از این خوش‌بینی باقی بماند، روشن نیست. اما میان تحلیل‌گران سیاسی تردیدهای جدی وجود دارد. پوتین در پایان هفته گذشته بار دیگر حداکثر خواسته‌های ارضی خود را غیرقابل مذاکره اعلام کرد.

هم‌زمان تصور این‌که اروپایی‌ها ادعاهای روسیه بر کریمه، مناطق لوهانسک و دونتسک و همچنین بخش‌های اشغال‌شده زاپوریژیا و خرسون را رسماً بپذیرند، بسیار بعید به نظر می‌رسد.

یانیس کلوجه از مؤسسه پژوهشی امور بین‌الملل و امنیت (SWP) برلین در شبکه اجتماعی ایکس نوشت «هیچ‌چیز» از مواردی که اکنون بر سر آن مذاکره می‌شود «به صلح یا توافق نخواهد انجامید».

تاتیانا استانوا، کارشناس روسیه، نیز مشکل را در شخصیت خود ویتکاف می‌بیند. به‌گفته او، ویتکاف به‌عنوان مذاکره‌کننده بسیار ضعیف است و توان دستیابی به نتایج واقعی را ندارد. افزون بر این، از نگاه روسیه همه مذاکرات از این جهت ناقص‌اند که هنوز هیچ سند نهایی و الزام‌آور روی میز وجود ندارد. هم‌زمان پوتین بیش از هر زمان دیگری مطمئن است که می‌تواند اهدافش را در میدان جنگ محقق کند.