سالگرد بهار عربی؛ بازگشت تونس به استبداد
۱۵ سال از آغاز بهار عربی گذشت اما از شور و امید آن روزها در تونس چیزی باقی نمانده است. قیس سعید با مشت آهنین حکومت میکند. آیا اعتراضهای تازه نشان میدهد که روح سال ۲۰۱۰ هنوز زنده است؟
اشتفان اهلرت، برگردان: زمانه
معترضان در جریان یک تجمع گسترده با شعار «راهپیمایی علیه بیعدالتی» در شهر تونس، پایتخت تونس، یک سبد خالی خرید را بالا بردهاند و پرچم تونس را تکان میدهند ـ ۲۲ نوامبر ۲۰۲۵ ـ عکس از خبرگزاری فرانسه
وقتی قیام مردمی در تونس ۱۵ سال پیش آغاز شد، امیره محمد، روزنامهنگار جوان، تازه نخستین شغلش را شروع کرده بود و بیشتر وقتش را در تظاهرات خیابانی میگذراند؛ اعتراضهایی که در نهایت به سقوط دیکتاتور، زینالعابدین بنعلی، انجامید. او به یاد میآورد:
آن زمان امیدوار بودم چیزی تغییر کند. البته هیچکس فکر نمیکرد اینقدر سریع اتفاق بیفتد. هرچه دامنه اعتراضها گستردهتر میشد، امید هم بیشتر میشد که این وضعیت بهزودی تمام شود و دیکتاتوری از میان برود.
اما آنچه پس از سقوط حاکم مطلق گذشت، مسیری پرآشوب بود: بحران پشت بحران؛ حملات تروریستی؛ و اقتصادی که هرگز روی پای خود نایستاد. نتیجه، سرخوردگی گسترده در جامعه بود.
ایزابل وِرِنفِلز، کارشناس منطقه مغرب در بنیاد «علم و سیاست» برلین، میگوید از همان سال ۲۰۱۶ بخش بزرگی از مردم تونس اعتماد خود به دموکراسی را از دست داده بودند. بهگفته او، در گفتوگوهایش با شهروندان تونسی در آن زمان، بارها نوعی «نوستالژی بنعلی» به چشم میخورد؛ کسی که بسیاری حکومتش را با نگاهی به گذشته «امن» و «باثبات» ارزیابی میکردند.
کودتای از بالا
در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۹، یک استاد حقوق کمنامونشان به نام قیس سعید خود را بهعنوان ناجیِ فراجناحی معرفی کرد. او وعده پایان دادن به فساد و دعواهای حزبی و واگذاری قدرت بیشتر به مردم را داد و با اختلافی قاطع پیروز شد.
در اوج بحران کرونا، در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۱، «کودتای از بالا» رخ داد. سعید پارلمان را تعلیق کرد، نخستوزیر را برکنار ساخت و قدرت را بهطور کامل در دست گرفت. او در حالی که نیروهای امنیتی اطرافش بودند اعلام کرد که از این پس خود اداره امور کشور را برعهده میگیرد. در آن زمان، تونس طی ۱۰ سال ۱۱ دولت مختلف را تجربه کرده بود.
سعید وعده داده بود به آشوب سیاسی پایان دهد، قدرت بیشتری به مردم بدهد و اقتصاد را اصلاح کند. او با تدوین قانون اساسی جدید ـ که یک سال بعد به همهپرسی گذاشته شد ـ قدرت ریاستجمهوری خود را تثبیت کرد.
قدرتی تقریباً بیمهار
امروز دیگر نهادی در تونس وجود ندارد که بتواند در برابر بازسازی ساختار قدرت از سوی سعید بایستد؛ چراکه این کشور اساساً دادگاه قانون اساسی ندارد. منتقدان میگویند دستگاه قضائی نیز به ابزاری مطیع در دست رئیسجمهور تبدیل شده تا اپوزیسیون و جامعه مدنی را ساکت کند.
تنها در اواخر نوامبر امسال، بار دیگر احکام زندان تا ۴۵ سال برای وکلا، سیاستمداران و بازرگانها صادر شد؛ با این اتهام که آنها در تدارک کودتا بودهاند. منتقدان ـ نه فقط در این پرونده ـ از «نمایش قضائی» و «دادگاه نمایشی» سخن میگویند.
با این حال، افراد کمی در تونس جرأت دارند نظرشان را آشکارا بیان کنند. تونس اکنون در رتبهبندی آزادی مطبوعات سازمان «گزارشگران بدون مرز» در جایگاه ۱۲۹ از ۱۸۰ کشور قرار دارد — سقوطی ۳۶ پلهای تنها طی سه سال.
مونیا ابراهیم میگوید احساسی دوباره در حال گسترش است که تصور میشد با سقوط بنعلی برای همیشه از بین رفته باشد. او همسر عبدالحمید جلسی، یکی از محکومان پرونده موسوم به «کودتا» در تونس است. ابراهیم میگوید پس از انقلاب ۲۰۱۰ فکر میکرد دوران استبداد به پایان رسیده و حتی پیروزی سعید در سال ۲۰۱۹ را در خیابان جشن گرفته بود. او میگوید:
الان داریم صحبت میکنیم و بعدش من میروم و مدام به راست و چپ نگاه میکنم که ببینم کسی دنبالم میآید یا نه. ترس از اینکه بعد از یک تظاهرات پلیس منتظر باشد، یا بعد از یک حضور تلویزیونی کسی در خانه را بزند ـ چرا باید دوباره اینها را تجربه کنیم؟
آیا جایگزین، فقط هرجومرج است؟
با این حال، هنوز هم بسیاری از مردم از اقدامات سختگیرانه قیس سعید دفاع میکنند و امیدوارند او بتواند تونس را به جلو ببرد. یکی از آنها محمود بنمبروک، سیاستمدار و رئیس حزب «راه ۲۵ ژوئیه» است؛ حزبی که نامش به روز کودتای سعید و همهپرسی قانون اساسی یک سال بعد اشاره دارد.
بنمبروک میگوید تونس «تحمل یک هرجومرج تازه را ندارد» و میپرسد: «جایگزین سعید چه کسی است؟ هیچکس به پاکدستی او نیست. اگر فرد دیگری بیاید مثلاً عصای جادویی دارد؟»
اما ایزابل وِرِنفِلز ارزیابی بسیار روشنی از وضعیت تونس ارائه میدهد. او میگوید:
این هیچ ربطی به دموکراسی ندارد. تفکیک قوا وجود ندارد و پارلمان معمولاً همان کاری را میکند که رئیسجمهور میخواهد. بهنظر من، این کاملاً یک نظام اقتدارگراست.
اعتراضهای تازه
با اینهمه، اعتراضها بار دیگر در حال افزایش است: ناآرامیهای اجتماعی در مناطق روستایی و مقاومت سیاسی در تونس، پایتخت این کشور. قمر بندانه، تاریخنگار تونسی، معتقد است میراث خیزش دموکراتیک هنوز کاملاً از بین نرفته است:
نمیدانم اسمش را شورش بگذاریم یا نه. اما نشان میدهد مردم دیگر نمیترسند و حقوقشان را مطالبه میکنند. فرهنگ سیاسیای که از تجربه انقلاب ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ به جا مانده، کاملاً نمُرده است. فقط زمان میخواهد تا این بذرها دوباره جوانه بزنند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
اشتفان اهلرت، از شبکه تلویزیونی ARD آلمان
نظرها
نظری وجود ندارد.