ایران یکی از پنج مصرف‎کننده اصلی فاضلاب تصفیه‎نشده برای آبیاری مزارع

ایران در میان پنج کشوری است که از فاضلاب تصفیه نشده برای آبیاری محصولات کشاورزی خود استفاده می‌کند، کاری که می‌تواند خطرات زیادی برای سلامت و محیط زیست در بر داشته باشد.

تحقیقات تازه نشان می‌دهد که هند و چهار کشور دیگر -چین، پاکستان، مکزیک و ایران- از فاضلاب تصفیه‌نشده برای آبیاری زمین‌های کشاورزی خود استفاده می‌کنند و از این طریق سلامت میلیون‌ها تن را به خطر می‌اندازند.

طبق گزارشی که در مجله تحقیقات زیست محیطی (Environmental Research Letters) منتشر شده استفاده جهانی از فاضلاب تصفیه‌نشده شهرها برای آبیاری محصولات کشاورزی پایین‌دستی ۵۰ درصد بیشتر از آن چیزی است که سابقاً تصور می‌شده است.

این تحقیق از روش‌های مدل‌سازی پیشرفته برای بدست دادن برآوردی جامع از وسعت استفاده کشاورزان از فاضلاب شهری برای آبیاری زمین‌های کشاورزی مدد گرفته است، و محققان داده‌های حاصل‌ را به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تحلیل کرده‌اند.

بر طبق این تحقیق استفاده کشاورزان از فاضلاب برای آبیاری معمولا در نواحی‌ای رواج دارد که میزان قابل توجهی از فاضلاب و آب آلوده تولید می‌شود.

در وضعیت‌هایی از این دست و نیز وضعیت‌هایی که با کمبود آب سالم مواجه هستیم، فاضلاب به عنوان منبعی پایدار و  قابل اعتماد برای آبیاری زمین‌های کشاورزی به شمار می‌آید، به‌ویژه برای زمین‌های کشاورزی‌ای که محل کشت محصولات با ارزشی مثل سبزیجات قرار می‌گیرند و نیازمند مقادیر بیشتری از آب در مقایسه با سایر محصولات هستند.

جایی که فاضلاب در دسترس باشد، کشاورزان معمولاً آن را ترجیج می‌دهند، زیرا فاضلاب شهری حاوی مقادیر مغذی بسیاری خواهد بود و نیاز آنها به خرید کود را کم خواهد کرد.

بر اساس این گزارش «در برخی از نواحی کشاورزان برای استفاده از این پساب با یکدیگر نزاع می‌کنند. چرا که حتی اگر آب شیرین در دسترس باشد لازم نیست برای خرید کود بهایی بپردازند.»

این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که در اکثر موارد استفاده کشاورزان از این آب به دلیل فقدان گزینه‌های جایگزین است، چرا که انتخاب‌های دیگری ندارند.

آن تبو، مدیر این تحقیق از دانشگاه کالیفرنیا در برکلی می‌گوید: «باتوجه به افزایش آلودگی آب و کاهش دسترسی به منابع آب شیرین در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در عمل استفاده از فاضلاب شهری برای کشاورزی قابل فهم است.. تا زمانی که سرمایه‌گذاری در زمینه تصفیه فاضلاب با رشد جمعیت پیش نرود شمار بسیاری از مصرف‌کنندگان که محصولات خام را مصرف می‌کنند با خطرات مربوط به فقدان سلامت غذایی طرف خواهند بود.»

پساب شهری حاوی انواع ویروس‌ها و باکتری‌هاست، به نحوی که نباید از آن برای نوشیدن یا آبیاری محصولات کشاورزی استفاده کرد. این عوامل بیماری زا می‌توانند به شیوع وبا یا اسهال منجر شوند، و کودکان زیر ۵ سال بیش از هر کس دیگری در معرض خطرات ناشی از آن قرار می‌گیرند.

علاوه بر خطرات فاضلاب شهری برای سلامت، استفاده از آن برای آبیاری محصولات کشاورزی پیامدهای زیست‌محیطی نیز در پی دارد. اگر این پساب وارد دریاچه‌ها و رودخانه‌ها شود می‌تواند آب را آلوده کند و اثرات زیانباری برای اکوسیستم به همراه دارد. آب کثیف فاضلاب شهری دارای مقادیر بسیار اندک اکسیژن است، و اگر این آب به منابع طبیعی آبی در فصل‌های خشک اضافه شود، می‌تواند منجر به نابودی ماهی‌ها و سایر جانداران آبزی شود.

نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که ۶۵ درصد از زمین‌های کشاوزی آبیاری شده با فاضلاب شهری در محدوده ۴۰ کیلومتری پایین‌دست مناطق شهری قرار دارند و از این‌رو به شکلی مستمر در معرض پساب شهری قرار می‌گیرند.

از ۳۵.۹ میلیون هکتار آبیاری شده ۲۹.۳ میلیون هکتار آن در کشورهایی قرار دارند که فاضلاب شهری به درستی تصفیه نمی‌شود و در نتیجه ۸۸۵ میلیون از مصرف‌کنندگان شهری و نیز کشاورزان و تامین‌کنندگان مواد غذایی را در معرض خطرات جدی سلامت قرار می‌دهد.

این تحقیق نشان می‌دهد که چین، هند، پاکستان، مکزیک و ایران بیشترین میزان زمین کشاورزی آبیاری شده با آب آلوده را دارند. این تحقیقات تازه نتایج برآوردی را نقض می‌کند که در سال ۲۰۰۴ منتشر شد و طبق آن براساس  نمونه‌های انتخاب شده از ۷۰ کشور کل مساحت آبیاری شده با فاضلاب شهری را حداکثر ۲۰ میلیون هکتار برآورد کرده بود.

پی درشل از موسسه بین‌المللی آب (IWMI) می‌گوید: «رسیدن به درکی بهتر از این‌که کشاورزان در کجا، چرا و تا  چه میزان از فاضلاب شهری برای آبیاری استفاده می‌کنند گامی مهم برای طرح دقیق مساله خواهد بود. امیدواریم که این تحقیق جدید توجه سیاست گذاران و کارشناسان فاضلاب را به ضرورت تحقق هدف شماره ۶ از اهداف توسعه پایدار معطوف سازد، هدفی که مطابق آن باید مقدار فاضلاب تصفیه نشده نصف گردد و به جای آن آب سالم و تصفیه شده جایگزین گردد.»

منبع

در همین زمینه