آلودگی‌ هوا در شهرهای ایران و شیوع سرطان ریه

سازمان جهانی بهداشت مصرف تنباکو و الکل، رژیم غذایی ناسالم، نداشت فعالیت بدنی و آلودگی هوا را به عنوان عامل‌های بالا رفتن خطر ابتلا به سرطان معرفی می‌کند.

رکورد‌داران هوای آلوده

 در یک ماهی که از آغاز سال ۲۰۲۳ میلادی می‌گذرد،  فهرست آلوده‌ترین شهرهای جهان منتشر شده است. شهر دمام در عربستان سعودی با شاخص آلودگی هوای ۱۲۴ میکروگرم در متر مکعب آلوده‌ترین شهر بوده است. در همین فهرست خرمشهر در ایران با ۵۱ میکروگرم در متر مکعب مقام هفدهم در آلوده‌ترین شهرهای سال ۲۰۲۳ را داشته است.

این درحالی‌است که در این فهرست، زوریخ در سوییس  با ۰.۴۹  میکروگرم پاکیزه‌ترین شهر جهان در این فهرست است.

در سالی‌که گذشت (۲۰۲۲) در میان فهرست کشورهایی که آلوده‌ترین هوا را داشتند، ایران جایگاه سیزدهم را داشت. در این فهرست بنگلادش در مقام اول و کویت در مقام دوم بود.

سال ۲۰۲۲ در میان ۱۰۰ شهر با آلوده‌ترین هوا دست‌کم نام ۶ شهر ایران دیده می‌شد. گلمه از استان ایلام در جایگاه ۴۳، شوشتر در مقام ۴۹، بندرگناوه، اهواز و دزفول در رتبه‌های ۵۷ تا ۵۹ و شهر اندیمشک جایگاه ۷۱ را در این فهرست داشتند.

مشکل آلودگی هوا در شهرهای مختلف ایران در دوره‌های مختلف تجدید می‌شود، در محور توجه و خبرها قرار گرفته و تا دوره بعدی به فراموشی سپرده می‌شود.

در نیمه اول دی ماه امسال آلودگی شدید هوا در شهرهای ایران بار دیگر مسؤولان شهری و کشور را موقتاً به یاد این مشکل دیرینه انداخت.

علاوه بر تهران چندین شهر بزرگ دیگر ایران از جمله یزد، تبریز، شوشتر، اندیمشک، کرج، مسجد سلیمان، دزفول، سوسنگرد و اهواز در این ماه به شدت آلوده بودند.

گرد و غبار، شمار زیاد خودرو، بنزین بی‌کیفیت، خودروهای قدیمی، و مقررات‌زدایی از کنترل کیفیت خودروها (همچون لغو اجبار نصب فیلتر دوده برای اگزوز خودروها) از عوامل آلودگی هوا به شمار می‌آیند.

مرگ زودرس ایرانیان

آلودگی هوا در شهرهای ایران به‌ویژه شهرهای بزرگ و صنعتی موجب مرگ بسیاری از ایرانیان می‌شود.

بیماری‌های قلبی و ریوی ناشی از آلودگی هوا بزرگترین دلایل مرگ زودرس هستند. اما به‌جز بیماری‌های قلبی و ریوی عامل بسیاری از سرطان‌ها در ایران به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به آلودگی هوا باز می‌گردد.

احمد اسماعیل‌زاده مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، آلودگی هوا را زمینه‌ساز سرطان به خصوص سرطان ریه عنوان کرد و به خبرگزاری مهر گفت:

تعداد واقعی مبتلایان به سرطان در ایران

آمار آژانس بین المللی تحقیقات سرطان وابسته به سازمان بهداشت جهانی تعداد مبتلایان به سرطان در ایران را ۷۹ هزار و ۱۳۶ نفر ذکر می‌کند.  بیشترین این تعداد مبتلا به سرطان معده با نزدیک به ۱۳ هزار مورد و پس از آن سرطان ریه با بیش از ۹ هزار مبتلا است.

مسؤولان ایرانی آمار چندان دقیقی در مورد میزان ابتلا به سرطان منتشر نمی‌کنند. آخرین آمارها به سال‌های قبل باز‌می‌گردد. درمیان صحبت‌های مسوولان به صورت قطره چکانی اطلاعاتی در مورد ابتلا به سرطان ارائه می‌شود. از جمله این‌که سالانه حدود ده هزار و پانصد مورد سرطان «جدید» در ایران تشخیص داده می‌شوند و یا این که سرطان معده، پوست، روده بزرگ، سینه و تیروئید شایع‌ترین سرطان‌های ایران هستند.

رضا ملک‌زاده، معاون پیشین تحقیقات وزارت بهداشت، با استناد به نتایج یک «مطالعه جهانی » که در سال ۲۰۱۶ صورت گرفته بود اعلام کرد تعداد ۵۴ هزار ایرانی در همان سال بر اثر سرطان فوت کرده‌اند که این میزان مرگ، ۱۴.۹درصد از کل مرگ‌ها (۳۶۰ هزار مرگ) در این سال را تشکیل می داده.

این که چه تعدادی از این سرطان‌ها به واسطه آلودگی هوا ایجاد شده یا آلودگی هوا تشدید کننده آن هستند، روشن نیست یا دست‌کم مسوولان بهداشتی ایران تمایلی به انتشار این اطلاعات ندارند.

آمار مسوولان در مورد قربانیان آلودگی هوا در ایران (چه بر اثر ابتلا به سرطان یا دیگر بیماری‌ها از جمله بیماری‌های قلبی) متناقض است. بنا به گفته برخی مقام‌های دولتی سالانه ۲۶ هزار نفر در ایران به علت عوارض ناشی از آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند، اما محمدصادق حسنوند رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران فروردین سال  ۱۴۰۰ اعلام کرده بود که سالانه ۴۰ هزار ایرانی به دلیل آلودگی هوا دچار مرگ زودرس می‌شوند. پیش از او کاظم ندافی، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران گفته بود سالانه ۷۵ هزار مرگ بر اثر آلودگی هوا در کشور رخ می‌دهد.

آلودگی هوا و سرطان

مطالعات متعددی نشان می‌دهد که آلودگی هوا با افزایش خطر مرگ و ابتلا به چندین نوع سرطان از جمله سرطان‌های پستان، کبد، ریه و پانکراس ربط دارد.

شایع‌ترین سرطان مرتبط با آلودگی هوا، سرطان ریه است. آلودگی سبب تغییرات ساختاری و ژنتیکی در بافت‌های بدن و تبدیل به عامل سرطان‌زایی در بافت‌های دیگر نیز می‌شود.

سرطان ریه-دومین سرطان شایع درایران- دراستان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کرمان و بوشهر بیش از سایر استان‌ها مشاهده می‌شود.

هر چند مطالعات نسبتا محدودی درمورد سرطان ریه در ایران صورت گرفته اما نتایج مطالعه‌ای که سال ۱۳۹۴ توسط دانشکده علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی صورت گرفت، نشان می‌داد سرطان ریه در آینده‌ای نزدیک کشنده‌ترین و شایع‌ترین سرطان ایران خواهد بود. این پژوهش نسبت به شرایط بحرانی‌تر و پیچیده‌تر هشدار داده بود.

روز جهانی سرطان

چهارم فوریه‌ی هر سال روز جهانی سرطان است.

بیش از ۲۰۰ نوع سرطان شناسایی شده که برخی از آنها به ندرت دیده می‌شوند، اما شایع‌ترین انواع سرطان در جهان، سرطان پستان، ریه و پروستات هستند. مهمترین علائمی که با مشاهده آنها بلافاصه باید به پزشک مراجعه کرد، غده‌ای که ناگهان بر روی بدن پدید آید، خونریزی غیر معمول، و تغییر در کارکرد روده هستند.

دانشمندان بر روی این نکته که ریسک ابتلا به سرطان مخلوطی از عوامل ژنتیکی، شیوه زندگی و محیط زیست و تا حدی شانس است اتفاق نظر دارند. اما این‌که هر کدام تا چه حد مهم هستند، مورد اختلاف است.

خطر سرطان را می‌توان با رعایت موارد زیر کاهش داد:

 مصرف نکردنِ تنباکو (سیگار، پیپ، قلیان)، حفظ وزن متناسب، رژیم غذایی سالم (شامل میوه و سبزیجات)، انجام فعالیت‌های بدنی به طور دائم، اجتناب از نوشیدن بیش از اندازه الکل، واکسینه شدن علیه اچ‌پی‌وی و هپاتیت ب (اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که واکسن برایشان توصیه شده)، و اجتناب از قرار گرفتن در معرض هوای آلوده تا حد امکان.

 حدود یک سوم مرگ‌های ناشی از سرطان به مصرف تنباکو، شاخص توده بدنی بالا (چاقی بیش از اندازه)، استفاده از الکل، مصرف ناکافی میوه و سبزیجات، و عدم تحرک و فعالیت بدنی مربوط می‌شوند.