تأسیس: لیبرالیسم و دموکراتیسم

نظرها

• جوادی

  ۲۱ مهر ۱۴۰۲

  آیا تقسیم بندی سوسیالیزم به سوسیالیزم علمی و سوسیالیزم آرمانشهری درست است؟ آیا این پرسش بی معنی است؟ آیا این پرسش ارزش تامل را ندارد؟ می دانم مارکس متفکر بسیار برجسته ای بوده و انتظار متعارف این است که هر کس که می خواهد نظرات او را مورد انتقاد قرار دهد خودش باید متفکر برجسته ای باشد. بنابراین انتقاد یک آدم معمولی از برخی نظرات مارکس، به راحتی می تواند نادیده گرفته شود،

• دیلان

  ۱۵ فروردین ۱۴۰۲

  شما بر چه اساسی مدعی هستید که پس از انقلاب، سازمان فداییان یکی از بزرگترین پناهگاه‌های لیبرالیسم شد؟

• جوادی

  ۸ فروردین ۱۴۰۲

  روشن است صفت واقع بینانه را می توان هم درباره روش به کار برد و هم در مورد هدف. واقع بینانه بودن هدف یا قابل دسترسی بودن هدف به طور ساده یعنی تناسب امکانات و یا توانایی ها با هدف . مارکس سوسیالیست های پیش از خود را به خاطر واقع بینانه نبودن هدف شان مورد انتقاد قرار نمی دهد_ زیرا مانند آنها اعتقاد دارد که نظم کامل سوسیالیستی قابل تحقق است_ بلکه آنها را به خاطر عدم واقع بینی در روش رسیدن به جامعه ی سوسیالیستی مورد انتقاد قرار می دهد. بنابراین مارکس از تمایز بین واقع بینانه بودن هدف و واقع بینانه بودن روش آگاه بوده است. اما اشتباه مارکس در این موضوع این بوده است که او برای اشاره به واقع بینانه نبودن روش سوسیالیست های پیش از خود از واژه نامناسب سوسیالیزم آرمانشهری استفاده کرده، در حالیکه آرمانشهرگرایی اعتقاد یا گرایش به یک هدف( ایجاد جامعه کامل) است نه اعتقاد به یک روش خاص در جهت رسیدن به آن هدف.‌ اگر اشتباه مارکس در این مورد عمدی بوده باشد، این پرسش مطرح می شود که او چه منظوری از این کار داشته است.‌ آیا احتمالا بدین وسیله می خواسته از شر بار منفی اتوپیسم خلاص شود؟ البته من نمی دانم در آن دوره اتوپیسم دارای بار منفی بوده یا نه. متفکرانی مانند لوکاچ تاکید می کنند که مارکسیسم بیشتر یک روش است تا یک نظریه. حتی بپذیریم مارکسیسم یک روش است باید مشخص کنیم به دنبال چه هدف یا اهدافی است. مارکسیسم روشی برای فهم کلیت جهان و جامعه و تغییر آن در جهت نظم کامل سوسیالیستی است. بنابراین مارکسیسم حتی به مثابه روش هم آرمانشهرگرا است یعنی به دنبال تاسیس جامعه کامل سوسیالیستی است.

• جوادی

  ۷ فروردین ۱۴۰۲

  گونه شناسی ( تیپولوژی) سوسیالیزم به سوسیالیزم علمی و سوسیالیزم آرمانشهری باعث شده است که آرمانشهرگرایی مارکسیسم در هاله ای از ابهام فرو رود.‌ حقیقت این است که مارکسیسم بخشی از ادبیات آرمانشهرگرایی است و نه در تقابل با آن.‌ هر مکتبی که به تحقق نوعی جامعه کامل اعتقاد دارد یک مکتب آرمانشهر گرا به شمار می آید.‌ بدون پیش فرض تحقق پذیری ایده ی جامعه کامل، بحث از روش تحقق آن بی معنی است. آنچه یک شخص را آرمانشهرگرا می کند، اعتقاد به تحقق پذیری یک نظم اجتماعی کامل است نه اعتقاد به روش خاصی در جهت تحقق آن.‌ باز هم تاکید می کنم که آرمانشهر( اتوپیا) بر مقصد یا هدف دلالت می کند و نه بر روش خاص.‌ در حالیکه مارکس به عمد یا سهوا اتوپین را در معنای روش اصلاح طلبانه سوسیالیست های پیش از خود به کار می برد و با علم کردن روش خود تحت عنوان سوسیالیزم علمی ، آنها را تحقیر می کند.‌ مخالف آرمانشهر گرایی تحقق نظم اجتماعی کامل را به طور مطلق و به هر روشی ناممکن می داند. در حالیکه مارکس با گونه شناسی سوسیالیزم به سوسیالیزم علمی و سوسیالیزم آرمانشهری، تحقق جامعه کامل سوسیالیستی را به روش سوسیالیست های پیشین ناممکن می داند ولی بر اساس روش خودش که آن را سوسیالیزم علمی می نامد، ممکن می داند.‌ بنابراین اختلاف مارکس با سوسیالیست های پیشین در روش تحقق سوسیالیزم است و نه نفس تحقق پذیری آن. هم سوسیالیست های پیشین و هم مارکس به تحقق نوعی نظم اجتماعی کامل سوسیالیستی اعتقاد دارند و بنابراین همگی آنها آرمانشهرگرا ( اوتوپیست) به شمار می آیند.‌ از طرفی تاریخ سوسیالیزم به روشنی نشان داده که روش انقلابی مارکس در تحقق جامعه ی سوسیالیستی به اندازه روش سوسیالیست هایی که او اونها را به غلط اوتوپیست می نامید، ناموفق بوده است. البته نقد گونه شناسی سوسیالیزم توسط مارکس که در اینجل ارائه شد ، بر تجربه های تاریخی تکیه ندارد و بر توضیح دقیق معانی واژگان استوار است و از این لحاظ این نقد را می توان از جنس نقدهای دانست که در فلسفه زبان طرح می شوند.‌

• جوادی

  ۵ فروردین ۱۴۰۲

  آیا تقسیم بندی سوسیالیزم به سوسیالیزم علمی و سوسیالیزم آرمانشهری درست است؟ سوسیالیست های آرمانشهری برچسبی است که اولین بار کارل مارکس درباره سوسیالیست های پیش از خود به کار برده است.‌ به طور ساده می توان گفت که مارکس برای آنهایی که به تحقق تحول جامعه در جهت سوسیالیزم و از بالا یعنی با تکیه بر خرد و شعور اخلاقی طبقه تحصیل کرده اعتقاد داشتند، واژه سوسیالیست های آرمانشهری را به کار برده است. این نظریه را انگلس در کتاب سوسیالیزم علمی و سوسیالیزم آرمانشهری پرورانده است. برای اینکه اعتبار این تقسیم بندی را مورد سنجش قرار دهیم، لازم است مفهوم آرمانشهرگرایی را تعریف کنیم.‌ آرمانشهرگرایی عبارت است از خیال پردازی درباره یک نظم اجتماعی کامل و اعتقاد به تحقق پذیری آن.‌ روشن است آرمانشهر بر یک مقصد یا هدف دلالت دارد و نه بر یک روش.‌ قابل تحقق بودن یا نبودن آرمانشهر یک‌چیز است و روش دستیابی به آن چیز دیگر است و این دو نباید خلط شوند.‌ هم مارکس و هم سوسیالیست های پیش از او به تحقق نوعی آرمانشهر سوسیالیستی اعتقاد دارند.‌ مثلا مارکس به تحقق جامعه ی بی طبقه ( نوعی جامعه کامل) اعتقاد دارد، بنابراین بر اساس تعریف متعارف آرمانشهرگرایی می توان او را آرمانشهر گرا دانست. مارکس نظریه سوسیالیستی خودش را سوسیالیزم علمی می نامد. روشن است که پسوند علمی در واژه سوسیالیزم علمی بر روش علمی دلالت دارد و نه بر تحقق پذیری سوسیالیزم و تحقق پذیری سوسیالیزم از پیش فرض شده است. بنابراین واژه مناسب در برابر سوسیالیزم علمی، واژه ی سوسیالیزم غیر علمی می تواند باشد و نه واژه سوسیالیزم آرمانشهری زیرا واژه آرمانشهر بر مقصد دلالت می کند و نه بر روش.‌ به بیان دیگر وقتی تقسیم بندی از لحاظ روش باشد؛ باید از واژه ای استفاده کرد که بیانگر روش باشد و نه مقصد.‌ به عقیده مارکسیست ها سوسیالیزم با عمل انقلابی در جامعه ی موجود _و نه با بیرون رفتن از آن به " روش" بنیان گذاران آرمانشهرها _ و تغییر نظام آن بر حسب قانون های ناگزیر تاریخ دست یافتنی است و نه با اندرزگویی. در همین دیدگاه بر روش انقلابی در تقابل با روش اندرزگویی بنیان گذران آرمانشهرها تاکید می شود.‌ روشن است سوسیالیست ها می توانند درباره روش تحقق آرمانشهر یا نظم اجتماعی ایده آل اختلاف نظر داشته باشند اما این موضوع یکی را آرمانشهر گرا و یا خیال پرداز و دیگری را علم گرا نمی کند.‌ مارکس می توانست روش خودش را علمی و روش سوسیالیست های پیش از خود را غیر علمی بداند اما درست نبود که با تحریف مفهوم آرمانشهرگرایی، آنها را آرمانشهرگرا و یا خیال پرداز بنامد.‌ با آنکه موضوع روشن است ولی برای جلوگیری از سوء تفاهم لازم است تاکید کنم که در این یادداشت درباره درستی و نادرستی سوسیالیزم و نیز تحقق پذیری و یا تحقق ناپذیری آن داوری نشده است و تنها درباره تقسیم بندی سوسیالیزم به سوسیالیزم علمی و سوسیالیزم آرمانشهری داوری شده و از آنجا که این تقسیم بندی از جنبه روش شناسی بوده است، پیشنهاد می کند که واژه سوسیالیزم آرمانشهری برای این‌منظور نامناسب بوده است و به جای آن مارکسیست های می توانند از واژه سوسیالیزم غیر علمی یا غیر مارکسیستی استفاده کنند زیرا آنچه مارکس را از سوسیالیست های پیشین متمایز می کند روش مارکس است نه تحقق پذیری یا تحقق ناپذیری آرمانشهر سوسیالیستی.‌

• جوادی

  ۲۸ اسفند ۱۴۰۱

  چگونه می توان نفرت سلطنت طلبان از جمهوریخواهی را کاهش داد؟ کافی است به یک سلطنت طلب دوِآتشه که برای رضاشاه جایگاه والایی در تاریخ قائل است ، یادآوری شود که رضا شاه زمانی که نخست وزیر بود طرح جمهوری را پیشنهاد کرد که به خاطر مخالفت شدید روحانیون عقیم ماند.‌ متاسفانه نه سلطنت طلبان و نه طرفداران جمهوری اسلامی و نه جمهوریخواهان هیچ کدام تمایل ندارند مساله ی جمهوریخواهی اولیه رضا شاه را از حاشیه خارج کنند و مورد واکاوی قرار دهند.‌ جمهوریخواه ایرانی چون هویت خودش را بر تقابل سلطنت_ جمهوری و به ویژه کینه توزی با پهلوی و رضاشاه بنا نهاده است، برایش بسیار سخت است که حتی به این موضوع بیاندیشد که رضا شاه در مقطعی از جمهوریخواهی دم زده است. او با گفتن اینکه رضا شاه صداقتی در این کار نداشته است، خیال خود را آسوده خواهد کرد و نگرش منفی خود را با حدت و شدت نسبت به رضا شاه حفظ خواهد کرد.‌ به نظر می رسد جمهوریخواهان ایرانی نیز مانند جمهوری اسلامی از نظر هویتی به مفهوم دشمن و سپر بلا نیاز دارند. سلطنت طلبان نیز هویت سیاسی شان را بر تقابل جمهوری_ سلطنت بنا نهاده اند و نه بر تقابل استبداد_ دموکراسی. به همین خاطر فکر کردن به اینکه رضا شاه در مقطعی جمهوریخواه بوده است به ناهماهنگی شناختی در آنها منجر می شود. خیلی دوست دارم بدانم یک سلطنت طلب وقتی با موضوع جمهوری خواهی اولیه رضا شاه روبرو می شود، چه احساسی در او بر انگیخته می شود.‌ یک سلطنت طلب نمی تواند رضا شاه را در قضیه جمهوریخواهی به بی صداقتی متهم کند اما می تواند این قضیه را به بوته ی فراموشی بسپارد ، گویا هرگز وجود نداشته است. نه سلطنت طلیان و نه جمهوریخواهان هنوز به اندازه کافی نفهمیده اند که بازی جمهوری یا سلطنت یک بازی باخت_ باخت است و جمهوری اسلامی خیلی تلاش کرده تا این بازی همچنان ادامه یابد. جمهوری خواهان دوآتشه و سلطنت طلبان دو آتشه همواره سوخت این تقابل را فراهم آورده اند. من طرفدار جمهوری مشروطه هستم و برای من این داده تاریخی که رضا شاه در زمان نخست وزیری طرح جمهوری را پیشنهاد داده بود و صداقت نیز داشته، آزار دهنده نخواهد بود. چهار دهه است که جمهوریخواهان ایرانی بیش تر از اینکه با جمهوری اسلامی بجنگند و نگران نابودی ایران باشند، با سلطنت طلبی در یک جنگ سرد به سر می برند و نگران احیاء سلطنت هستند. هر حرف یا اقدام رضا پهلوی بی درنگ از سوی جمهوریخواهان دوآتشه مورد تهاجم قرار می گیرد و سخت تلاش می شود او را خنثی کنند. البته من رضا پهلوی را نیز در تداوم بازی باخت_ باخت جمهوری یا سلطنت مقصر می دانم.‌ ایشان گهگاهی به شکل ضعیف تلاش می کند که وسط بازی کند و یا به زبان مبهم ادعا کند که بیشتر به جمهوری مایل است. طرفداران ایشان می گویند که او فرا حزبی و فرا جناحی است. اگر او فرا حزبی یا فرا جناحی است پس چرا تلاش نمی کند از اساس مساله صوری جمهوری یا سلطنت را حل کند؟ کافی است چندین بار به زبان شفاف اعلام کند که فرق چندانی بین سلطنت مشروطه و جمهوری مشروطه وجود ندارد و نیز تاکید کند که پدربزرگش در زمان نخست وزیری برای تاسیس جمهوری تلاش کرده بود که با مخالفت شدید روحانیون ناکام ماند. رضا پهلوی هنوز نمی داند که یرای مردم عادی محبوبیت او با اعلام این مواضع کاهش پیدا نمی کند ‌و علاوه بر آن اعتبارش نزد نخبگان نیز افزایش خواهد یافت. تاریخ از او به عنوان کسی یاد خواهد کرد که به بازی سخت جان و باخت_ باخت جمهوری یا سلطنت در عمل پایان داده است. آیا برای عبور از وضع موجود به همکاری مشروطه خواهان و جمهوریخواهان نیاز نیست؟ اگر نیاز هست باید به نحوی به بازی باخت_ باخت جمهوری یا سلطنت پایان داد.‌ هیچ دلیل عقلانی وجود ندارد که بین جمهوری مشروطه و سلطنت مشروطه مرزبندی سفت و سختی قائل شویم. هردو شکلهایی از نظام پارلمانی محسوب می شوند و از لحاظ نهادی فرق ناچیزی دارند.‌ پیشنهاد من به حزب مشروطه این است که خود را قید برخی سنت ها رها کند و تعصب نسبت به فرم را رها کند و بر نظام پارلمانی تاکید کند نه صرفا بر سلطنت مشروطه‌ .‌ وقت چندانی نمانده است، ایران در حال نابودی است. ما در داخل بیچاره تر از آنیم که شما در خارج فکر می کنید. اگر مشروطه خواهان بر جمهوری مشروطه نیز تاکید کنند، در آنصورت تحولی در اردوگاه جمهوری خواهی بویژه چپ ها نیز رخ خواهد داد و بخشی از نیروی آنها که صرف حمله به سلطنت طلبی می شد در مسیر مناسب کانالیزه خواهد شد. با چه زبانی بگوییم که از عملکرد نامناسب روشنفکران خسته شده ایم. از بازی سلطنت و جمهوری سخت آزرده ام و این این بازی را یکی از عوامل اصلی تداوم وضع موجود می دانم. امیدوارم که گوش شنوایی برای این نظرات وجود داشته باشد.‌

• جوادی

  ۲۷ اسفند ۱۴۰۱

  مدافعان انقلاب ۵۷ یا از دفاع از انقلاب ۵۷ دست بکشند و یا باید پاسخ دهند که انقلاب ۵۷ دنبال چه نوع دموکراسی و کدام نوع از جمهوری بوده است. آیا وقت آن نرسیده که پرده ابهام درمورد این مسایل پاره شود؟ نظریه دو بنی انقلاب ۵۷ و نیز نظریه های تک بنی انقلاب ۵۷ تا کنون این مساله را مورد توجه قرار ندادند و همیشه به صورت کلی و مبهم ادعا شده است که انقلاب ۵۷ به خاطر دموکراسی بوده است‌ . همانطور که استبداد را انواعی است _ البته روشنفکران در سال ۵۷ این حقیقت ساده را هم نمی دانستند و همین نادانی شان فاجعه آفرید _دموکراسی نیز انواعی دارد. آیا روشنفکران نسل سوم چهار دهه پس از انقلاب ۵۷ و زندگی در جوامع غربی هنوز نمی دانند که دموکراسی و جمهوری را انواعی است؟ من اهمیت الگوی زبان مبهم هنرمندانه یا الگوی میلتون را در جذب مخاطبان می دانم ولی در بعضی موارد استفاده از زبان مبهم ( در لفافه سخن گفتن) می تواند فاجعه بیافریند.‌ تردیدی وجود ندارد که در آستانه انقلاب ۵۷ معنی جمهوری حتی برای اکثریت روشنفکران مبهم بوده است و همین ابهام سبب شده که در یک انقلاب جمهوریخواهانه ،نظام ولایت فقیه تحت عنوان رسمی جمهوری اسلامی تاسیس شود. این مساله را دیگر نمی توان گردن شاه یا بیگانکان انداخت. این تقصیر تماما متوجه روشنفکران بوده است. متاسفانه هنوز هم درباره مفاهیم مهمی چون دموکراسی و جمهوری ابهام وجود دارد و وقتی روشنفکری از این مفاهیم حرف می زند به وضوح منظورش از این مفاهیم را بیان نمی کند.‌ از آقای دکتر نیکفر عزیز می خواهم که این مساله مهم را مورد توجه قرار داده و اگر حق با من است، تلاش کنند تا روشنفکران دیگر را نیز از این مساله آگاه کنند و به آنها اهمیت وضوح را در این موارد گوشزد کنند.‌

• جوادی

  ۲۷ اسفند ۱۴۰۱

  دکتر مصدق به روش دموکراتیک به قدرت رسید یا از راه کودتا؟ دهه ها روشنفکران ایران بر سر مساله ی سقوط حکومت دکتر مصدق جدال کردند اما تقریبا هیچ گاه درباره نحوه ی به قدرت رسیدن دکتر مصدق بحثی نکردند. آیا حق نداریم از چرایی این موضوع بپرسیم؟ آیا در روزی که دکتر مصدق می خواست به نخست وزیری برسد، پارلمان مشروعیت داشت یا نه؟ آیا نظام پارلمانی برقرار بود یا نه؟ آنهایی که به اینهمانی استبداد و سلطنت اعتقاد دارند از این پرسش ها برآشفته خواهند شد زیرا به همان اندازه که مساله ی سقوط دکتر مصدق از دید آنها اینهمانی سلطنت و استبداد را تایید می کند، نحوه ی به قدرت رسیدن دکتر مصدق اینهمانی سلطنت و استبداد را در مقطعی از تاریخ زیر سوال می برد و این برای یک مصدقی دو آتشه که دهه ها برای سقوط حکومت دکتر مصدق در ۲۸ مرداد ۳۲ مرثیه سرایی کرده و بر شاه لعنت فرستاده سخت ناخوشایند است. من بر خلاف روشنفکران پیش از انقلاب وارد بازی کودتای ۲۸ مرداد یا قیام ۲۸ مرداد نمی شوم زیرا سیاست اینقدر ساده نیست که بتوان با تفکر دوقطبی یا سیاه و سفید از آن سر درِآورد. از دید من کارنامه هر سیاستمداری قابل نقد است. هیچ کس عاری از خطا نیست. مصدقی ها فقط بر طبل کودتای ننگین ۲۸ مرداد می کوبند و هیچ گاه به سیاست های اشتباه دکتر مصدق و اختلافات درونی جبهه ملی در فراهم شدن زمینه ی این رویداد اشاره نمی کنند. اگر به طور کلی اعتقاد داریم که اشتباهات هر سیاستمداری در سقوط اش موثر است، چرا این حکم درباره دکتر مصدق نباید صادق باشد؟ اینجا یک شباهتی بین مصدقی ها و طرفداران پهلوی می توان پیدا کرد. مصدقی ها اشتباهات دکتر مصدق را در سقوط اش نادیده می گیرند و سلطنت طلبان اشتباهات شاه را در سقوط سلطنت نادیده می گیرند. در عوض هر دو دسته بر نقش بیگانگان بیش از اندازه تاکید می کنند.‌ خوشبختانه برای نسلهای جدید مساله ی ۲۸ مرداد یا تراژدی صحرا ی کربلا یا مسایل مشابه اهمیتی ندارند.‌ این نسلها در گذشته گیر نکرده اند و می خواهند در اکنون و همگام با دنیای مدرن زندگی کنند. برعکس این مسایل همچنان برای پدران ما و روشنفکران نسل سوم از اهمیت برخوردارند و از اینکه نسلهای جدید مانند آنها فکر نمی کنند، ناراحت هستند.

• جوادی

  ۲۵ اسفند ۱۴۰۱

  دوست گرامی ، با سپاس به خاطر پیشنهاد عقلانی تان . حق با شماست در اینجا نمی توان به تفصیل برخی از موضوعات و پرسش ها را مورد بحث قرار داد.‌ بارها اعتراف کردم که ببشتر یادداشت ها ناقص و خام اند.‌ فعلا در شرایطی نیستم که بتوانم مقاله به درد به خوری بنویسم.‌ هم کمبود دانش دارم و هم کمبود وقت و هم کمبود انگیزه.‌ اینکه روشنفکران را مخاطب قرار می دهم، به خاطر این است که اعتقاد دارم روشنفکران نقش مهمی در جامعه دارند گرچه ممکن است خیلی از روشنفکران از اهمیت تاثیرگذاری خود بر جامعه آگاه نباشند و یا آن را انکار کنند.‌بیش از چند دهه است که مسبب اوضاع کنونی را شاه، بیگانگان و روحانیون می دانیم و نقشی را که روشنفکران در ایجاد و تداوم وضع موجود داشته اند از قلم می اندازیم و یا آن را ناچیز می شماریم . این مساله مرا به شدت آزار می دهد. به همین خاطر بعد از آشنایی تصادفی با این سایت و مدتی نوشتن در آن، تصمیم گرفتم که روشنفکران نسل سوم را که به زعم من دهه ها در فضای روشنفکری پیش از انقلاب تقریبا منجمد شده اند، تحت تاثیر قرار دهم.‌ با این امید در این سایت می نوشتم که این نوشته ها را آقای دکتر نیکفر به احتمال زیاد می خواند و اگر آنها را ارزشمند ارزیابی کرد، در نشر ِآنها تلاش خواهد کرد و اجازه نخواهد داد که گرفتار گرداب سکوت شوند.‌ اون موقع فکر می کردم آقای دکتر نیکفر یک چپ گرای میانه رو است و می تواند به من در جهت تغییر فضای روشنفکری کمک کند.‌ برخی از نوشته های من در این سایت در واقع نامه نگاری یکطرفه با آقای دکتر نیکفر بوده اند و انتظار پاسخ نداشته ام. بسیاری از مقاله های ایشان را که در این سایت عرضه شده اند به دقت خوانده ام و نظراتم را به نحو روشن راجع به آنها بیان کردم. حتی قبل از اینکه با دیدگاه ویتگنشتاین درباره وضوح آشنا شوم، طرفدار سرسخت وضوح بودم و هستم. ولی حدس می زنم آقای دکتر نیکفر پایبند به وضوح نیست و بیشتر تمایل دارد نظرات اش را در لفافه بیان کند.‌ ایشان در یکی از مقاله ها بر اهمیت پرسش منظورت چیست، تاکید کرده است. البته او این پرسش را پرسش انتقادی نامیده است، در حالیکه به نظرم این پرسش درباره وضوح و برای فهم است و نه برای نقد.‌ روشن است که فهم مقدم بر نقد است.‌ کتاب ایدئولوژی ایرانی ایشان مرا با نظریه ی امتناع تفکر در فرهنگ دینی دوستدار آشنا کرد و مهمتر از آن مرا از انفعال روشنفکرانه بیرون آورد.‌ اگر از اول فکر می کردم که آقای دکتر نیکفر به کمونیزم اعتقاد دارد، به احتمال زیاد تلاش نمی کردم تا با کمک او فضای روشنفکری ایران را تحت تاثیر قرار دهم.‌ از نظر من فضای روشنفکری ایران دهه ها تحت سلطه راست گرایان افراطی و چپ گرایان افراطی است و میانه روها در حاشیه اند. روشن است که یک میانه رو نمی تواند از یک چپ گرای افراطی بخواهد که برای هژمونی میانه روها بر فضای روشنفکری به او کمک کند.‌ خودم در مقطع کوتاهی به کمونیزم گرایش داشتم و می توانم احساسات و آرمانهای یک کمونیست را به خوبی درک کنم.‌ هیچ متفکری از دید من کامل نیست. بنابراین با نگاه انتقادی با نظرات هر متفکر روبرو می شوم. با اینکه لیبرال دموکرات هستم ولی این مانع نمی شود تا مثلا برخی از نظرات جوآنی جنتیله و یا لنین و یا رزا لوگزامبورگ را تایید نکنم.‌ کثرت اندیشه ها وجود دارد و من آن را ارزشمند می دانم.‌ احترام به کثرت به معنی پذیرش عقاید متکثر نیست زیرا این عقاید ممکن است متناقض باشند. احترام به کثرت یعنی تلاش نکنیم کثرت را از بین ببریم به بیان دیگر باید به اصل مدارا متعهد باشیم. آقای دکتر نیکفر اولین چپ گرای ایرانی است که در مقاله ای ، نظام جمهوری را بی عیب نمی داند و اشاره می کند که به خاطر چرخش مقام ها در مقایسه با سلطنت بهتر است.‌ من اظهار نظر مشابه ای را از زبان هیچ یک از جمهوریخواهان دیگر نشنیده ام.‌ آقای دکتر نیکفر به جمهوری دموکراتیک اعتقاد دارد ولی نمی دانم منظورشان چیست. اگر خودشان به آنچه که گفته اند پایبند هستند_ یعنی وقتی به دیگران توصیه کردن که پرسش منظورت چیست را در موقعیت ابهام طرح کنند، بنابراین خودشان باید برای پرسش منظورت چیست ارزش قائل شوند و یه آن پاسخ گویند_ می باید منظورشان از جمهوری دموکراتیک را به وضوح بیان کنند.‌

• شهروند

  ۲۵ اسفند ۱۴۰۱

  جوادی گرامی من قصد آن را ندارم که به تمام پرسشهائی که مطرح کرده ای بپردازم. بدون شک انتقادهائی که به نیکفر داری مساله ای است که خود نیکفر باید به آنها بپردازد. از اینکه پرسشهای بسیاری را مطرح میکنی بسیار کاری است پسندیده و انسان را به فکر کردن وادار میکند ولی مشکل اینجاست که مخاطب این پرسشها را روشنفکران ایرانی نام می نهی و در بعضی جا ها مشخص تر به روشنفکران چپ محدود میکنی بخشی از اجتماع ایران که به هیچ وجه یک جمع همگون را تشکیل نمی دهد و سخنگوئی ندارد تا پاسخ پرسشهای شما را بدهد. من پیشنهاد میکنم شما با این قلم زیبائی که داری پاسخ پرسشها را به صورت یک کتاب یا مقاله و یا جستارمنتشر کن تا دیگران آن را نقد کنند. هر یک از این پرسشهائی که مطرح کرده ای میتواند موضوع یک تحقیق دانشگاهی باشد و نمی توان در چند خط در اینجا به آنها پاسخ داد.

• جوادی

  ۲۴ اسفند ۱۴۰۱

  مقاله ی تاسیس؛ لیبرالیسم و دموکراتیزم به خوبی نشان می دهد که از دید آقای دکتر نیکفر انقلاب زن، زندگی، آزادی مثل انقلاب ۵۷ یک انقلاب دو بنی است. منتها این بار لیبرالیسم است که به جای اسلام رویا روی کمونیزم یا به تعبیر آقای دکتر نیکفر دموکراتیزم قرار گرفته است.‌ قبلا این پرسش را طرح کردم که انقلاب ۵۷ دنبال چه نوع دموکراسی بوده است. مدافعان انقلاب ۵۷ از چنین پرسشی آشفته خواهند شد و از پاسخ به آن طفره خواهند رفت.‌ اما من به این پرسش جواب می دهم.‌ انقلاب دو بنی ۵۷ دنبال دو نوع دموکراسی بوده است.‌ دموکراسی دینی و دموکراسی شورایی یا دموکراسی خلقی.‌ در انقلاب ۵۷ راست گرایان افراطی دست بالا را داشتند و حکومت مورد نظر خودشان را تاسیس کردند. انقلاب زن، زندگی، آزادی انقلابی علیه راست گرایی افراطی است. بنابراین هم میانه روها در آن حضور دارند و هم چپ گرایان افراطی. اینکه در نهایت گفتمان لیبرالیسم غالب می شود یا گفتمان کمونیستی، باید صبر کرد.

• جوادی

  ۲۴ اسفند ۱۴۰۱

  روشنفکر ایرانی هنوز هم نمی داند که استبداد را انواعی است. روشنفکر ایرانی همچنان پای می فشارد که استبداد همان سلطنت است و سلطنت را اشکالی است. روشنفکر ایرانی با توجه به تئوری ولایت فقیه پیش از انقلاب ۵۷ نمی تواند بفهمد که ولایت فقیه حکومتی استبدادی است چرا؟ آیا روشنفکر ایرانی معنی لغوی واژه ی ولایت را هم نمی فهمد؟ ولایت یعنی پدر سالاری و پدرسالاری یعنی استبداد. روشنفکر ایرانی گناه این ندانستن را متوجه سانسور در دوره شاه می کند. روشنفکر ایرانی هنوز هم نمی داند که واژه ولایت عام تر از سلطنت است و نمی توان مشاقات واژه ولایت را به سلطنت چسباند و از نوع جدیدی از سلطنت حرف زد. عنوان رسمی حکومت پاکستان جمهوری اسلامی است. روشنفکر ایرانی که واژه جمهوری اسلامی را پارادوکسیکال و یا بی معنی می داند و جمهوری اسلامی ایران را نوعی سلطنت می داند، آیا می تواند همین ادعا را درباره جمهوری اسلامی پاکستان بکند؟ آیا در عرف بین الملل ،حکومت جنهوری اسلامی پاکستان را از نوع جمهوری می دانند یا سلطنت؟ تجربه جمهوری اسلامی به وضوح نشان داد که یک انقلاب جمهوری خواهانه می تواند به استبداد منجر شود و مهم تر اینکه استبداد تحت عنوان جمهوری یا در فرم جمهوری هم امکان پذیر است. اگر روشنفکران نادان و متعصب در سال ۵۷ استبداد و سلطنت را ایتهمان فرض نمی کردند و امکان استبداد تحت عنوان جمهوری را می پذیرفتند ، استبداد جمهوری اسلامی رخ نمی داد. تاریخ سیاسی ایران را نمی توان به تاریخ ولایت یا آنطور که چپ ها ترجیح می دهند تاریخ ستم شاهی تقلیل داد‌ و ناریخ صغارت را نادیده گرفت. اصولا ولایت و صغارت از هم جدایی نا پذیرند.‌ هر جا ولایت هست، صغارت هم هست و برعکس. من از نادانی خود آگاهی دارم و اکر کسی ثابت کند که در صغارت به سر می برم، می پذیرم اما اکثر روشنفکران ایرانی نه تنها امکان صغارت خود( صغارت به معنی کانتی، یعنی آنچه که در مقاله ی روشنگری چیست ؟ آمده است) را منتفی می دانند، حتی امکان اشتباه خود را هم منتفی می دانند و یا دست کم به آن اقرار نمی کنند.‌ اکثر روشنفکران ایرانی از صدر مشروطه تا اکنون نابالغ بوده اند. اگر روشنفکران در سال ۵۷ دچار صغارت نمی بودند ما الان گرفتار استبدادی بدتر از گذشته نمی بودیم.‌ انتقاد از انقلاب ۵۷ و انقلابیون ۵۷؟ به هیچ وجه دفاع از نظام پیشین نیست. قبلا هم تاکید کردم که نمی توان هم از نظام پهلوی دفاع کرد و هم از انقلاب ۵۷؟ اما می توان همزمان از هر دو انتقاد کرد و متاسفانه این کار خیلی کم صورت گرفته است. انقلاب ۵۷ و نظام برآمده از آن ، جامعه روشنفکری را دو نیم کرد، بخشی مدافع نظام پیشین شدند و بخشی نیز مدافع سرسخت انقلاب ۵۷. هر دو دسته هم در ایجاد وضع موجود و هم در تداوم آن مقصرند و من همیشه بر این موضوع تاکید خواهم کرد. بسیاری از هم نسلهای من و نسلهای بعد از من با این نظر موافق اند. روشنفکران نسل سوم از نسلهای اول و دوم روشنفکران نادان تر بوده اند.‌

• نیما آزادی

  ۲۴ اسفند ۱۴۰۱

  همان طور که نیکفر عزیز می نویسند منشور همبستگی وسازماندهی... بر پایه ی مکتب و یا ایدئولوژی لیبرالیسم تنظیم شده است و هیچ ایرادی هم ندارد ولی مشکل آن جا آغاز می شود که در نگارش این منشور ، تاریخ شکست لیبرالیسم در ۱۵۰ سال اخیر در ایران نا دیده گرفته شده و در عوض وعده ی اجرای اعلامیه ی جهانی حقوق بشر و کنوانسیون های منع شکنجه ، حقوق زنان ، کودکان ، کارگران و معلولان و میثاق های اختیاری دیگر داده شده است. با رویکرد های گزینشی و غیر گزینشی نسبت به دستاوردهای فکری-فرهنگی مدرنیته ی اروپایی و آمریکایی ، مدرنیزاسیون تقلیدی تنها شیوه ای است که برای غلبه بر عقب ماندگیمان از صدر مشروطیت تا به حال دنبال کرده ایم چرا که شیوه ای آسان و نتیجه ی آن هم سهل الوصول بوده است. اگر دنبال یافتن جهانی ها و همگانی های مدرنیته باشیم و به دنبال آن به نقد سنت های فکری-فرهنگی جامعه مان بپردازیم مسیر یا مسیر های دیگری در مقابل خود می یابیم که لاجرم نتایج دیگری به دنبال دارد اگر چه شیوه ای دشوار است و نتیجه ای آسان یاب هم ندارد. اگر به جای جستجو درمنابع تاریخی خود برای آشکار سازی دلایل شکست لیبرالیسم در ایران، تنها به منابع از پیش آماده اکتفا کنیم ، معلوم نیست که سرانجام اجرای این متون در سر زمین ما چگونه خواهد بود. تضمینی نیست که آینده نیز به سرنوشت گذشته و حال مبتلا نشود.

• جوادی

  ۲۴ اسفند ۱۴۰۱

  ویتگنشتاین می گوید هر آنجه که بتوان گفت ،می توان به وضوح هم گفت. با توجه به این نکته و اینهمان بودن سوسیالیزم و دموکراتیزم در نظر آقای دکتر نیکفر، عنوان واضح این مقاله می تواند تاسیس: لیبرالیسم و سوسیالیزم و یا حتی تاسیس : لیبرالیسم و کمونیزم باشد.‌ اما نویسنده احتمالا فکر می کند که به خاطر بار منفی کمونیزم نزد اکثریت مردم ایران ، پایبندی به وضوح از تاثیر نوشته می کاهد، به همین خاطر ترجیح می دهد در لفافه نظراتش را بیان کند.‌ به عنوان مثال نویسنده مثل تقریبا تمام چپ های ایرانی به صراحت نمی گوید که با سلطنت مشروطه یا حتی جمهوری مشروطه مخالف است. در عوض در بسیاری از نوشته ها تلویحی یا ضمنی تاکید می کند که موضوع سلطنت در ایران را نمی توان با سلطنت در کشورهایی مانند سوئد و هلند و .. مقایسه کرد و سلطنت مشروطه در ایران امکان پذیر نیست.‌ البته به هیچ وجه به این پرسش مهم پاسخ نمی دهند که چرا در ایران سلطنت مشروطه تحقق نیافته است ولی در کشورهایی مانند سوئد و هلند تحقق یافته است.‌ گفتن اینکه تاریخ سلطنت در ایران تاریخ ستمگری بوده است ، پاسخ به این پرسش نخواهد بود این مثل آن حکایت معروف در ادبیات آلمانی است که از حکیمی از چرایی حرف نزدن کودکی پرسیدند، پاسخ داد چون لال است و از چرایی لال شدن پرسیدند، پاسخ داد چون حرف نمی زند. چپ ها در پاسخ به این پرسش که چرا سلطنت مشروطه در ایران قابل تحقق نیست، یا باید به عامل اقتصاد رجوع کنند و یا فرهنگ و یا ترکیبی از این دو.‌ اما مخالفان سلطنت طوری از سلطنت انتقاد می کنند، انگار سلطنت زیر بنا است و نه روبنا. این هم یکی دیگر از تناقض گویی های روشنفکران ایرانی است. شاید در بین منتقدان سلطنت، آرامش دوستدار یک استثناء‌باشد.‌ نقد رادیکال او متوجه فرهنگ به عنوان متغیر مستقل یا عامل زیربنایی است. بقیه انتقادها از سلطنت ، سطحی اند و هرگز فلسفه ی سیاسی یا نظریه مشروعیت بخشی آن را زیر سوال نبردند.‌ هر حکومتی دارای یک نظریه مشروعیت بخشی یا فلسفه سیاسی است که در وهله اول به پرسش چه کسی باید حکومت کند یا حکومت حق چه کسی است، پاسخ می دهد.‌ اگر اعتقاد داریم که علاوه بر استبداد سیاسی( استبداد در بالا)، استبداد فرهنگی( استبداد در پایین) نیز معنی دارد، باید نسبت این دو را نیز مشخص کنیم. مگر می شود در جامعه ای اکثریت اعضا به دموکراسی اعتقاد داشته و به آن متعهد باشند ولی بر جامعه استبداد حاکم باشد؟ آیا می توان جامعه ای را تصور کرد که که دارای فرهنگ دموکراتیک باشد ولی نظام استبدادی بر آن حاکم باشد؟ دموکراسی فرهنگی شرط کافی برای دموکراسی سیاسی است اما شرط لازم نیست ولی خرده فرهنگ دموکراتیک شرط لازم برای دموکراسی سیاسی است یعنی دموکراسی بدون وجود اقلیتی قوی از دموکرات ها قابل تحقق نخواهد بود.‌ اینهمانی استبداد و سلطنت، استبداد را در بالا یا در راس می بیند و استبداد در پایین را نادیده می گیرد و یا اینکه آن را معلول اولی می داند. در حالیکه بین این دو نوع استبداد یا به بیان ساده بین ولایت و صغارت رابطه علیت حلقوی وجود دارد و نه علیت خطی.

• جوادی

  ۲۳ اسفند ۱۴۰۱

  سلطنت نوعی ولایت است. اگر این گزاره روشن را بپذیریم در آنصورت واژه ی سلطنت ولایی که آقای دکتر نیکفر در این مقاله به کار برده است، به چه معنی است؟ اگر به جای سلطنت در واژه سلطنت ولایی، واژه ولایت را بگذاریم، عبارت ولایت ولایی حاصل می شود که به وضوح بی معنی است. چون انقلاب جمهوری خواهانه ۵۷ به استبدادی تحت عنوان جمهوری اسلامی منجر شد، این موضوع برای جمهوریخواهانی که به اینهمانی استبداد و سلطنت و به تبع به اینهمانی دموکراسی و جمهوری ایمان داشتند سخت گران آمد و ِآنها را دچار تناقض کرد.‌ برای حل این تناقض راه حل واقع گرایانه این بوده است که پیش فرض اینهمانی استبداد و سلطنت نادرست ارزیابی شود. اما برای یک جمهوری خواه متعصب که به تاریخ اندیشه های سیاسی و به ویژه به تاریخ جمهوری بی اعتنا است ، تردید در پیش فرض اینهمانی استبداد و سلطنت ، به معنی شکست بزرگ و بنابراین خیلی دردناک است.‌ در عوض او با طرح نظریه جمهوری راستین ادعا می کند که جمهوری اسلامی در واقع جمهوری نیست.‌ از طرفی اعتقاد رایج آن است که هر حکومتی یا سلطنت است یا جمهوری. وقتی جمهوری اسلامی ، جمهوری راستین نباشد، باید سلطنت باشد.‌ اما باید پسوندی به واژه سلطنت چسبانده شود تا با سلطنت در معنی معمولی متفاوت باشد. آقای دکتر نیکفر واژه ی سلطنت ولایی را ابداع کرد. عده ای دیگر واژه سلطنت فقیه را به کار می برند.‌ آقای دکتر رحیمی جمهوری اسلامی را نوعی ولایت می دانستند و در نامه چرا با جمهوری اسلامی مخالفم، آن را در کنار یا هم ردیف ولایت شاه قرار می دهد و نه در تقابل با آن.‌ گرچه نظر ایشان در این باره درست است ولی به نظر می رسد ایشان هم به اینهمانی سلطنت و استبداد معتقد بوده است.‌ چپ گرایان ایرانی جمهوری اسلامی را نوعی سلطنت می دانند اما درباره جمهوری های چپ گرا مانند جمهوری خلق چین و جمهوری دموکراتیک خلق کره شمالی سکوت می کنند، چرا؟ پرسش ساده من از چپ گرایان ایرانی که دموکراتیزم را با سوسیالیزم اینهمان می دانند، این است که جمهوری خلق چین یا جمهوری دموکراتیک خلق کره ، نظام سلطنتی هستند یا جمهوری؟ اگر این نظام ها طبق اینهمانی استبداد و سلطنت ،سلطنتی هستند که به نظر می رسد این حرف لا اقل درباره جمهوری دموکراتیک خلق کره به خاطر موروثی شدن حکومت درست باشد، در آنصورت این سلطنت را با چه نامی می توان از سلطنت فقیه متمایز کرد؟ به نظرم نامگذاری مناسب برای این نوع نظام ها، واژه سلطنت سوسیالیستی یا سلطنت کمونیستی است. اگر چپ گرایان ایرانی ذره ای انصاف داشته باشند، تحلیل بی طرفانه و منطقی که در این نوشته مطرح شد را خواهند پذیرفت. این تحلیل را نوشتم به خاطر اینکه نامگذاری اهمیت بسیار دارد و هر جور دلمان بخواهد نمی توانیم پدیده ها را نامگذاری کنیم و موجب سردرگمی و آشفتگی زبان شویم.‌

• شهروند

  ۲۲ اسفند ۱۴۰۱

  تحلیلی جامع و مو شکافانه. متاسفانه جبهه ملی به ویژه پس از 28 مرداد هیچ زمانی مدافع سرسخت آزادی و حقوق شهروندی نبود. حتی روشنفکران متمایل به لیبرالیسم هم آزادی را تنها برای خود می خواستندو از حقوق دموکراتیک مردم دفاع نمی کردند. (برای مثال حاج سید جوادی) شمس آل احمد که برای مدت کوتاهی بعد از انقلاب سردبیر کیهان بود نشان داد که حقی برای احزاب چپ قائل نیست. من با اینکه هیچ علاقه ای به خاندان پهلوی ندارم ولی امیدوارم رضا پهلوی از اشتباه پدرش یاد گرفته باشد و به لیبرالیسمی که مدعی است پای بند بماند و سلطنت طلبانی را که در دنیای مجازی با دشنام پراکنی و زبانی بی ادبانه تخم نفرت می کارند را از خود دور کند.