وضع اقتصادی هنرمندان مجسمه‌ساز در دوران ریاضت و انقباض

شما با بستن قرارداد با هریک از سازمان‌ها و اشخاصی که در این زمینه فرهنگی احساس نیاز کنند، می‌توانید کسب درآمد کنید. من هم در این زمینه با چند سازمان همکاری کردم و الان چندین اثر از من در استان یزد و استان‌های همجوار در اماکن عمومی نصب شده است. اما شروعِ درآمدزایی از این رشته برای من با کمک و نقش دستیار در پروژه‌های دیگران در دوران دانشجویی شروع شد و پس از آن در شهر یزد با دایرکردن یک کارگاه ادامه یافت.

این روزها معمولاً هنرمندان مجسمه‌ساز درآمد پایینی دارند. فراخوان شهرداری و بقیه زمینه فعالیت‌ها به‌شدت کاهش یافته است. اکثر سفارش‌دهندگان به‌دنبالِ عینیت‌بخشیدن به ذهنیت خود یا زیباسازی صفرِ یک مکان هستند؛ شاید تنها آیتمِ حمایتی دولت، بیمه هنرمندان باشد، آن‌هم بدون هیچ‌گونه کمک معیشتی یا کمک‌های دیگر...

محدودیت‌های فرهنگی باعث می‌شود تا مسئولان شهری تا حدامکان از سفارش یک کار فیگوراتیو پرهیز کنند و درصورتی‌که ایده و طرح برایشان خیلی جذاب باشد، سعی می‌کنند با اضافه‌کردن فرم سکو، تریبون یا پارچه تا حدودی مجسمه را بپوشانند. برای مثال اگر بخواهند یک موضوع ساده مثل مادر را کار کنند با کلیت موضوع به‌عنوان عامل فرزندآوری موافق هستند، ولی با آناتومی یک زن که لازمه فرزندآوری و پرورش هست، مخالف هستند.

ساخت یک مجسمه توان مالی و نیروی انسانی کافی نیازمند است. من برای کسب بعضی از مهارت‌ها هزینه و زمان زیادی صرف کرده‌ام. تهیه و تجهیز یک کارگاه مجسمه‌سازی هزینه خیلی زیادی به همراه دارد، ولی هزینه تهیه مواد اولیه برای من بسیار سخت شده است؛ بسیاری از مواد وارداتی هستند و درحالی‌که به‌نظر می‌رسد نظارتی روی قیمت دارو و مواد غذایی وجود ندارد، شاید نظارت بر قیمت سیلیکون رزین اپوکسی آلژینات مواد نسوز و غیره انتظار نامعقولی باشد. بالا رفتن قیمت دلار و امتناع از فروش به‌خاطر عدم ثبات قیمت، ناخواسته شما را وارد یک بازار سیاه می‌کند که مبلغ برآورد اولیه قرارداد با مبلغی که مجبور پرداخت آن هستید اصلا نزدیک نیست و جالب است که با ارگانی که قرارداد دارید تمایل دارد مبلغ قرارداد را به صورت قسطی و بعد از چند ماه پرداخت کند. جالب‌تر اینکه هنرمند باید مالیات قرارداد دولتی و غیره را با توجه به گردش حساب پرداخت کند.

 من با گالری‌ها خیلی کم همکاری داشته‌ام، ولی نبودِ بازارِ فروشِ قوی کاملا مشخص است و این موضوع و هزینه‌های برگزاری نمایشگاه انفرادی، آدم را منصرف می‌کرد. من در این چند سال آموخته‌ام که در جلسات با مسئولین شهری نظر خود را نباید بیان کرد، اکثر مسئولین به عدم ارتباط آثار سفارشی و مردم پی برده‌اند، ولی به این نکته توجه ندارند که جلب رضایت مسئولِ مافوق از جلب نظر مخاطب عام برای آنها اهمیت بیشتری دارد.

من در سال ۸۶ که یک سال از فارغ‌التحصیلی‌ام در مقطع کارشناسی می‌گذشت در یک نمایشگاه گروهی از طرف آقای بهروز دارش دعوت شدم که دو کار کوچک از من در این نمایشگاه توسط دو مجموعه‌دار خریداری شد. این نقطه، شروع کار حرفه‌ای من بود. یک سال بعد یک اثر در اکسپوی تهران که در خانه هنرمندان ایران برگزار شد فروش رفت. سال ۹۰ اثری که در یک گالری در دوبی داشتم توسط موزه هنرهای معاصر چین خریداری شد. پس از آن تا به امروز در چندین نمایشگاه گروهی شرکت داشتم.

 لازم می‌بینم این توضیح را اضافه کنم که روند کاری من به گونه‌ای است که موقع شروع یک پروژه جدید تنها دغدغه و ایده شخصی خودم مدنظرم هست و به احتمال استقبال مخاطب و فروش آن فکر نمی‌کنم. در آن سال‌ها که من فارغ‌التحصیل شدم، فراخوان‌های مجسمه شهریِ کمی داده می‌شد، اما سال‌های بعد سفارش‌های بیشتری از سوی شهرداری‌ها داده می‌شد و اتفاق دیگری که اتفاق افتاد شروع برگزاری سمپوزیوم‌های مجسمه‌های شهری در تهران و به‌تبع آن در سال‌های بعد در شهرهای دیگر بود. سال ۹۵ دوتا سفارش شهری داشتم: یکی جشنواره ساعت‌های آفتابی بود از سوی سازمان زیباسازی، که کار من در ابعاد شهری اجرا و در کناره‌ بزرگراه چمران نصب شد، که البته بعدتر جابه‌جا شد و به پارکی در محله فرحزاد منتقل شد. دیگری پروژه‌ای بود که طی آن زیباسازی از بیست مجسمه‌ساز دعوت کرد تا برای بیست میدان در شهر تهران مجسمه طراحی کرده و بسازند. در راستای این دعوت من برای میدان صارمی در شهرک اکباتان مجسمه‌ای طراحی و اجرا کردم.

 شما اگر مثل من، نخواهید کارهای سفارشیِ دولتی بکنید، قاعدتا شرایط سختی خواهید داشت. من کارهای شهری هم که ساختم، سفارشی نبود. تِمی که خودم دوست داشتم، کار کردم و پذیرفته شد. برای همین فراخوان‌های کمی کار کردم، یا در سمپوزیوم‌های خارجی و داخلی حضور داشتم که این بهترین بخش حضور برای من بوده است. سمپوزیوم‌ها رویداد قابل‌توجهی برای مجسمه‌سازها هستند. از دانشجو تا هنرمند حرفه‌ای شانس شرکت در آن را دارند. و از آنجایی‌که مواد اولیه و کارگاه توسط برگزارکننده در اختیار هنرمند قرار می‌گیرد و در پایان هزینه ورودیه مشخص به هنرمند پرداخت می‌شود، برای مجسمه‌سازانی که علاقمند هستند کارهای سایز بزرگ بسازند امکان بسیار خوبی است.

به‌طور کلی باید اینطور بگویم که، یک مجسمه‌ساز مستقل پول قابل‌قبولی برای یک زندگی معمولی درنمی‌آورد. هزینه‌های مواد اولیه بالا است، شما نمی‌توانی به‌راحتی در سایز بزرگ کار کنی. زیرا هم خریدار کارهای بزرگ کمتر هستند؛ هم هزینه اجرا رقم قابل‌توجهی است. بنابراین ناگزیر هستی کارهایی با سایز کوچک بسازی و در گالری‌ها یا نمایشگاه‌های گروهی و یا از طریق مجموعه‌دارها به فروش برسانی؛ چون فروش یک اثر، یک فرآیند زمان‌بر است: از یک ماه گرفته تا گاه یک سال و بیشتر. برخی کارها هم ممکن است هیچ‌وقت فروش نرود. از این‌رو، با این وضع بدِ اقتصادی و لغوِ سمپوزیوم تهران و دیگر شهرها، شاید بتوان گفت چشم‌انداز خوبی، لااقل از نقطه‌نظر اقتصادی برای مجسمه‌سازی و مجسمه‌ساز، نیست.

رشته مجسمه‌سازی با توجه به ویژگی‌ها و امکاناتی که به صورت بالقوه در اختیار شهروندان قرار می‌دهد، این پتانسیل را دارد که در حوزه‌های متعدد به کار گرفته شود؛ منظور فقط وجه هنرمندانه مسأله نیست. اما متاسفانه اهمیت یا ضرورتی برای نهادهای تصمیم‌ساز وجود ندارد. بسیاری از مجسمه‌سازان، به صورت سفارش از طرف نهادهای دولتی (مثل سازمان زیباسازی شهرداری) کسب درآمد می‌کنند که این هم در دولت سیزدهم تقریبا به صفر رسیده، مگر هنرمندان حکومتی. عموما در نظام‌های این‌چنینی مثل نظام حاکم بر ایران، رویکرد بی‌پروای حاکمیت در تقابل با هنرمند هست و هنرمند را به چشمِ معضلِ اجتماعی می‌بینند؛ طبیعتا جایی میان بازار کار و نهادهای مثلا فرهنگی ندارند.

با توجه به تورم و شرایط اقتصادی و مهم‌تر از آن وضعیت اجتماعی، سیاسیِ حاکم، به‌صورت کلی از طریق مجسمه‌سازی امکان حیات اقتصادی وجود ندارد و عموم مجسمه‌سازان به ناچار جهت تامین حداقل‌های زیستی‌شان مجبور به فعالیت در حوزه‌های غیرمرتبط با تحصیل یا تخصص خودشان هستند. مثلا بعضی‌ها با تولید وسایل دکوراتیو یا صنایع‌دستی و یا تولید ابژه‌های کاربردی امرارمعاش می‌کنند.