اخراج افغان‌ها بر اساس «معیارهای قومی»؛ طرح جنجالی سوئیس، چراغ راه گروه‌های مهاجر‌ستیز می‌شود؟

روزنامه «نویه زوریشه سایتونگ» در گزارشی که ۱۳ اردیبهشت/ ۳ مه منتشر کرد، پرده از طرحی در دولت سوئیس برداشت که براساس آن پناهجویان پشتون هدف قرار می‌گیرند تا به واسطه آن بخش قابل‌توجهی از افغانستانی‌های در جستجوی پناه از این کشور اخراج شوند.

در حالی‌ که طالبان بر افغانستان حاکم است، نقض سیستماتیک حقوق زنان و اقوام با شدت دنبال می‌شود و هنوز امنیت و ثبات در این کشور حاکم نشده است، دولت‌های اروپایی در واکنش به کمپین‌های مهاجر‌ستیزانه احزاب دست‌راستی برنامه‌هایی را بررسی می‌کنند تا با اجرای آن‌ها پناهجویان افغان را به کشورشان بازگردانند. در این میان، اسناد داخلی در سوئیس نشان می‌دهد که اداره فدرال مهاجرت (SEM) به‌طور داخلی ایده‌ای حساس را بررسی کرده: اخراج پناهجویان افغان بر اساس قومیت؛ به‌ویژه پشتون‌ها.

پشتون‌ها بزرگ‌ترین گروه قومی افغانستان هستند و بسیاری از اعضای طالبان نیز از میان آنان برآمده‌اند. برخی مقام‌های سوئیسی به استناد همین موضوع استدلال کرده‌اند که پناهجویان پشتون ممکن است کمتر از سایر اقوام افغانستان، مانند هزاره‌ها یا تاجیک‌ها، در معرض خطر از سوی طالبان باشند.

این پیشنهاد، اگرچه فعلاً در حد «طرح در دست بررسی در اسناد داخلی» بوده، موجی از واکنش‌های سیاسی و حقوقی را به همراه داشته است.

تغییر نگاه اروپا از همدلی به امنیت

در اروپای چهار سال پیش، پس از سقوط کابل و بازگشت طالبان به قدرت، همدردی عمومی با مردم افغانستان بالا بود. تصاویر افغان‌هایی که به چرخ‌های هواپیماهای آمریکایی چنگ زده بودند، احساسات جهانی را برانگیخت. اما اکنون، پس از چندین حمله توسط پناهجویان افغان در اروپا، فضا تغییر کرده است.

در مه ۲۰۲۴، یک پناهجوی افغان با گرایش به داعش در شهر مانهایم آلمان، یک افسر پلیس را در برابر دوربین‌های تلویزیونی به قتل رساند. در فوریه ۲۰۲۵، مهاجم افغان دیگری با اتومبیل به جمعیت معترض در مونیخ حمله کرد و جان یک مادر و کودک دوساله‌اش را گرفت. این رویدادها در کنار بمباران رسانه‌ای اخزاب دست‌راستی و ضدمهاجر، افکار عمومی در اروپا را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده و فشار بر دولت‌ها برای اخراج پناهجویان فزایش یافته است.

اعتراض گسترده افغان‌ها: یادآور تاریک‌ترین لحظات اروپا

در واکنش به انتشار این اسناد، نمایندگی دائم افغانستان در دفتر سازمان ملل در ژنو اعلام کرد که موضوع به‌صورت رسمی با اداره مهاجرت سوئیس در میان گذاشته شده و منتظر پاسخ رسمی است. نصیر احمد اندیشه، نماینده دائم افغانستان گفت:

رحمت‌الله نبیل، رئیس پیشین امنیت ملی افغانستان نیز هشدار داد که چنین اقدامی، در صورت اجرا، نقض جدی کنوانسیون ژنو ۱۹۵۱ و اصول بنیادین حقوق بشر است. او افزود: «اخراج افراد نه به دلیل اعمالشان، بلکه به دلیل هویت قومی‌شان، یادآور تاریک‌ترین لحظات تاریخ اروپا است.»

از سوی دیگر، جنبش روند سبز افغانستان (رسا) که امرالله صالح، معاون سابق رئیس‌جمهوری افغانستان آن را شکل داده و با طالبان در ستیز است در بیانیه‌ای تصریح کرده: «پشتون‌ها هم قربانی طالبان‌اند، نه همراه آن‌ها.» این جنبش نسبت به یکی‌انگاری پشتون‌ها با طالبان هشدار داد و نوشت:

جبهه آزادی افغانستان نیز با ابراز نگرانی شدید، اعلام کرد که چنین طرحی می‌تواند زندگی بسیاری از پناهجویان را که صرفاً پشتون هستند، در معرض خطر بازگشت به افغانستان قرار دهد. این جبهه یادآور شد:

اختلاف در صحنه سیاسی سوئیس

در درون سوئیس نیز واکنش‌ها متفاوت است. احزاب راست‌گرا مانند حزب مردم سوئیس (SVP) از این رویکرد استقبال کرده و آن را «شجاعانه» دانسته‌اند. اما احزاب میانه و چپ، از جمله حزب سوسیال‌دموکرات (SP) آن را غیرانسانی و خلاف سنت بشردوستانه سوئیس توصیف کرده‌اند.

با وجود اینکه دولت سوئیس به صورت رسمی اجرای چنین طرحی را آغاز نکرده است، کارشناسان هشدار می‌دهند که با افزایش حملات تروریستی در اروپا، فشار بر دولت‌های اروپایی برای اجرای اخراج‌های گسترده‌تر، از جمله به افغانستان، همچنان افزایش خواهد یافت.

افزون بر جنبه‌های حقوقی و اخلاقی، اجرای چنین طرحی از نظر عملی نیز دشوار است. دولت سوئیس به‌درستی نمی‌داند چه تعداد از افغان‌های حاضر در کشور، پشتون هستند؛ زیرا اطلاعات قومی در فرآیند پناهجویی به‌طور سیستماتیک ثبت نمی‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از پناهجویان، مانند علی جان خوشی که مادرش پشتون و پدرش هزاره است، خود را متعلق به چند قوم می‌دانند.

او در گفت‌وگویی با رسانه‌های سوئیس گفت:

در حال حاضر، بحث بازگشت به افغانستان در کشورهای همسایه سوئیس هم داغ است. به‌ویژه با روی کار آمدن دولت جدید آلمان به رهبری فریدریش مرتز، که وعده‌ی سخت‌گیری در سیاست پناهندگی را داده است. دولت جدید آلمان و اعضای ائتلاف یونیون که دولت را در اتحاد با حزب سوسیال دموکرات شکل داده‌اند بارها گفته‌اند که روند اخراج پناهجویان سوری و افغان را شتاب خواهند بخشید.

پشتون‌ها بهانه‌اند، موضوع مهاجر‌ستیزی است

این مهاجر‌ستیزی مبتنی بر قومیت نه تنها در اروپا که در کشور همسایه افغانستان یعنی ایران هم در ماه‌های گذشته شدت یافته است.

برای نمونه امان‌الله دهقان‌فرد، دیپلمات پیشین ایران در افغانستان در تحلیلی بلند در فضای مجازی، دیدگاهی تهدیدمحور نسبت به موج مهاجرت افغان‌ها، به‌ویژه پشتون‌ها، ارائه کرده است.

او معتقد است آنچه امروز در قالب گسترش جمعیت «پشتونیست» در ایران و منطقه جریان دارد، بخشی از «طرح میدان‌یافته‌ی طالبان افغان و پاکستانی» است که با هدف تغییر بافت جمعیتی و ایجاد سلطه قومی از طریق مهاجرت، نفوذ نهادی، تملک زمین و زادآوری برنامه‌ریزی شده است. او به سران جمهوری اسلامی هشدار داده است که این روند، الگویی مشابه پروژه‌های اسرائیل در فلسطین است و می‌تواند در آینده نه‌چندان دور، ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و امنیتی ایران را با چالش‌های عمیق مواجه سازد.

این موضع، اگرچه بیان رسمی جمهوری اسلامی نیست، اما نشان‌دهنده شیوه جدیدی از مهاجر ستیزی با پوششی از «بدبینی تاریخی و استراتژیک نسبت به پشتون‌ها» است که در برخی محافل سیاسی و رسانه‌ای ایران نیز بازتاب یافته است و به تحریک عمومی برای افغان‌ستیزی دامن می‌زند.