جابه‌جایی بحث‌برانگیز موزه ملی قرآن؛ تعطیلی موزه آب سعدآباد در هاله‌ای از ابهام

انتقال ناگهانی موزه ملی قرآن از چهارراه سپه به مجموعه سعدآباد و جایگزینی آن با موزه آب، موجی از حیرت و انتقاد را به دنبال داشته است. «پیام ما» گزارش داد که پس از تعطیلات نوروز ۱۴۰۴، این تصمیم پشت درهای بسته و با وجود مخالفت مدیران موزه آب تصویب و ابلاغ شده، به‌طوری‌که موزه آب باید تخلیه شود. کارکنان موزه آب، که بیش از ۳۰ سال برای حفظ میراث آبی کشور تلاش کرده‌اند، از این اقدام ضربتی متعجب‌اند. موزه قرآن، که در دوران خاتمی با پیگیری حسن حبیبی افتتاح شد و به‌عنوان نخستین موزه قرآنی بین‌المللی با طراحی پست‌مدرن و مدیریت هیات‌امنایی شناخته می‌شود، حالا با دستور انتقال مواجه شده که به امضای مسعود پزشکیان رسیده، اما دلیل و عامل این تصمیم همچنان نامشخص است. فقدان پاسخگویی مسئولان وزارت میراث فرهنگی و مجموعه سعدآباد، ابهامات این جابه‌جایی بحث‌برانگیز را تشدید کرده است.

ابهام در جابه‌جایی موزه‌ها: از آب تا قرآن

موزه آب در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد تهران با هدف حفظ، نمایش و احیای میراث تاریخی و فنی مرتبط با آب تأسیس شده است. این موزه به عنوان یک واحد فرهنگی-آموزشی، سعی دارد تاریخچه بهره‌برداری از آب در ایران را از دوران باستان تا امروز به نمایش بگذارد، از جمله روش‌های سنتی مانند قنات‌ها، وسایل اندازه‌گیری آب مانند ساعت‌های آبی، و ابزار مهندسی قدیمی. همچنین، این موزه به معرفی پیشرفت‌های مهندسی آب پس از انقلاب، مانند ساخت سدهای مدرن می‌پردازد تا به یک معنا «خودباوری ملی» را تقویت کند. از دیگر اهداف آن، آموزش اهمیت آب در کشوری کم‌آب مانند ایران و ترویج استفاده بهینه از این منبع حیاتی است.

خبر انتقال موزه ملی قرآن به مجموعه سعدآباد و جایگزینی آن با موزه آب، واکنش‌هایی را به دنبال داشته است. شاهرخ کریمی، رئیس موسسه گنجینه ملی آب ایران، در گفت‌وگو با «پیام ما» از ابلاغیه تخلیه موزه آب خبر داد و گفت: «ما در این سی سال خیلی زحمت کشیدیم، دلمان می‌سوزد یک شبه بخواهند این موزه را تعطیل کنند.» کریمی توضیح داد که موزه آب در سال ۱۳۷۵ با قرارداد بین کاخ‌موزه سعدآباد و موسسه گنجینه ملی آب ایران، با هدف «حفظ و احیای میراث آبی کشور، آموزش و معرفی تاریخ فنی و مهندسی آب» تأسیس شد. این موزه در دو ساختمان کوچک دوره پهلوی دوم (به مساحت ۵۵ و ۲۵۰ متر مربع) واقع شده که پیش‌تر محل اقامت و دفتر تیمسار کسرائیان بود. او تأکید کرد که تأسیس موزه‌های تخصصی، سیاستی از سوی سازمان میراث فرهنگی برای همکاری دستگاه‌های اجرایی در حفظ میراث فرهنگی بود، و وزارت نیرو در سال ۱۳۷۳ به این فراخوان پیوست و گنجینه ملی آب را برای ایجاد موزه‌های آب در سراسر کشور راه‌اندازی کرد.

ساختمان موزه آب در سال ۱۳۷۶ توسط وزارت نیرو بازسازی و در سال ۱۳۷۸ به عنوان موزه آب افتتاح شد. اهمیت این موزه در نمایش تلفیق دانش سنتی و مدرن آب است، از ماکت‌های سازه‌های آبی مانند سد کارون ۳ تا ابزار میرآب‌های قدیم. همچنین، فضای باز موزه با مدل‌های هیدرولیکی مانند پل‌بند امیر، تعامل مستقیم بازدیدکنندگان با فناوری‌های آبی را ممکن می‌سازد. این موزه نه‌تنها یک گنجینه تاریخی، بلکه نمادی از نقش آب در تمدن ایرانی است.

تعطیلی موزه آب: ۳۰ سال تلاش در معرض خطر

شاهرخ کریمی، رئیس موسسه گنجینه ملی آب ایران، با ابراز تأسف از تصمیم تعطیلی موزه آب سعدآباد، تأکید کرد که این موزه، که پس از ۳۰ سال فعالیت به برندی جهانی تبدیل شده، بدون نمونه مشابه و با نوآوری طراحی شده است. او گفت:

 کریمی افزود که موزه آب با نمایش ماکت‌ها، اسناد تاریخی مانند دست‌نوشته‌های مقنی‌ها، فیلم‌های مستند، و آثار هنری از هنرمندانی چون حسین خسروجردی و کاظم چلیپا، جنبه‌های فنی، مهندسی، فرهنگی و هنری آب را به مخاطبان متنوع از کودکان تا متخصصان معرفی می‌کند و به‌عنوان یک موزه پژوهشی، پازل دانش کهن مدیریت آب در ایران را تکمیل کرده است.

موزه ملی قرآن، واقع در چهارراه سپه تهران، به‌عنوان نخستین موزه تخصصی قرآن در سطح بین‌المللی، با طراحی معماری پست‌مدرن و بنایی که به گفته معماران برجسته یکی از بهترین سازه‌های ۴۵ سال اخیر ایران است، در دوران ریاست‌جمهوری خاتمی با پیگیری حسن حبیبی افتتاح شد. این موزه که به‌صورت هیات‌امنایی اداره می‌شود و قرآن‌های نفیس کتابخانه‌های آیت‌الله گلپایگانی و مرعشی را در خود جای داده، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی نزدیک به نهاد ریاست‌جمهوری، فرصتی برای بازدید مهمانان رسمی فراهم می‌کرد. بااین‌حال، مسائل امنیتی ناشی از این موقعیت، محدودیت‌هایی در بازدید عمومی ایجاد کرده و به گفته سید احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران، مانع از پذیرش بازدیدکنندگان در مقاطع خاص با برنامه‌ریزی قبلی شده است. این مشکلات، همراه با تصمیم اخیر انتقال موزه به سعدآباد، چالش‌هایی را برای حفظ جایگاه این موزه پژوهشی با معماری منحصربه‌فرد به‌وجود آورده است.

شاهرخ کریمی معتقد است تصمیم تعطیلی موزه آب سعدآباد، نادیده گرفتن ۳۰ سال زحمت برای حفظ این موزه است و به‌جای برخوردهای یک‌جانبه، باید با گفت‌وگوی وزارت نیرو و میراث فرهنگی تصمیمات منطقی گرفته شود. ابهامات درباره انتقال موزه آب، جابه‌جایی موزه قرآن به فضای محدود ساختمان کسراییان، و دلایل برخوردهای قهری مانند برداشتن تابلوها و اخراج کارکنان، به‌دلیل سکوت مسئولان میراث فرهنگی، تحلیل درست ماجرا را دشوار کرده است. این تصمیم ناگهانی و غیرتخصصی، به جایگاه فرهنگی موزه‌ها آسیب می‌زند.

موزه آب: مفهومی معتبر و شناخته‌شده

موزه آب مفهومی معتبر و شناخته‌شده است که در مناطق کم‌آب جهان، مانند ایران، عمان، شیلی و امارات، با هدف آموزش، حفظ میراث فرهنگی و ترویج مدیریت پایدار آب تأسیس شده است. این موزه‌ها تاریخچه مدیریت آب، فناوری‌های باستانی مانند قنات‌ها و آب‌انبارها، و ابزارهای مرتبط با استحصال و توزیع آب را به نمایش می‌گذارند. موزه آب یزد در ایران، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، با نمایش قنات چندصدساله و اشیاء تاریخی، نبوغ مهندسی ایرانیان در مناطق کویری را نشان می‌دهد. موزه‌هایی مانند موزه آب مشهد، گنجینه ملی آب تهران، یا موزه‌های منطقه‌ای در پرتغال و دبی نیز به آموزش فرهنگ صرفه‌جویی و حفظ میراث آبی می‌پردازند.

این موزه‌ها در مناطق کم‌آب اهمیت ویژه‌ای دارند، زیرا با نمایش سازه‌های آبی تاریخی و ماکت‌های مدرن، آگاهی عمومی را درباره ارزش آب افزایش می‌دهند و راهکارهایی برای مدیریت منابع محدود ارائه می‌کنند. از موزه آب لیسبون که تاریخ تأمین آب شهری را نشان می‌دهد تا موزه‌های صحرای آتاکاما که روش‌های بومی را معرفی می‌کنند، این مراکز نقش کلیدی در حفظ تاریخ، الهام‌بخشی برای آینده و ترویج پایداری ایفا می‌کنند. حفظ موزه آب نه‌تنها امکان‌پذیر است، بلکه ضرورتی فرهنگی و آموزشی در جهان امروز محسوب می‌شود.