تنگه هرمز: ایران چگونه می‌تواند آن را ببندد و چرا برای تجارت جهانی اهمیت دارد؟

تصمیم بی‌سابقه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای بمباران سه سایت هسته‌ای ایران، نگرانی‌ها را از گسترش درگیری در خاورمیانه عمیق‌تر کرده است. اکنون جهان خود را برای پاسخ ایران آماده می‌کند؛ پاسخی که در پی بزرگترین اقدام نظامی غرب علیه جمهوری اسلامی از زمان انقلاب ۱۳۵۷، در همراهی با اسرائیل، صورت می‌گیرد.

تحلیلگران می‌گویند یکی از راه‌هایی که ایران می‌تواند تلافی کند، بستن تنگه هرمز است؛ یک مسیر تجاری حیاتی که روزانه بیش از یک‌پنجم عرضه نفت جهان، یعنی ۲۰ میلیون بشکه، و بخش زیادی از گاز مایع از آن عبور می‌کند.

ایران در گذشته نیز تهدید به بستن این تنگه کرده بود که منجر به محدود شدن تجارت و تأثیرگذاری بر قیمت جهانی نفت می‌شد، اما هرگز این تهدید را عملی نکرده است.

تنگه هرمز چیست؟

تنگه هرمز، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌های نفتی جهان، از نظر ژئواستراتژیک برای ایالات متحده آمریکا و فراتر از آن اهمیت دارد، زیرا قدرت اقتصاد جهانی به‌شدت به جریان نفت وابسته است.

این تنگه بین عمان و ایران قرار دارد و در باریک‌ترین نقطه خود ۳۳ کیلومتر عرض دارد و عرض مسیرهای کشتیرانی در هر دو جهت تنها ۳ کیلومتر است.

تنگه هرمز از شمال به ایران و از جنوب به امارات متحده عربی و عمان محدود می‌شود.

چرا این تنگه مهم است؟

حدود یک‌پنجم کل مصرف نفت جهان از این تنگه عبور می‌کند. طبق داده‌های شرکت تحلیلی Vortexa، بین اوایل سال ۲۰۲۲ و ماه گذشته، تقریباً ۱۷,۸ تا ۲۰,۸ میلیون بشکه نفت خام، میعانات گازی و سوخت روزانه از این تنگه عبور کرده است.

اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) – عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، کویت و عراق – بیشتر نفت خام خود را از طریق این تنگه، عمدتاً به آسیا، صادر می‌کنند. ناوگان پنجم ایالات متحده آمریکا که در بحرین مستقر است، مسئول حفاظت از کشتیرانی تجاری در این منطقه است.

ایران درباره تنگه هرمز چه گفته است؟

پرس تی‌وی ایران در آخر هفته گزارش داد که مجلس شورای اسلامی بر روی طرحی برای بستن تنگه هرمز موافقت کرده است، اما در نهایت این تصمیم به رهبران عالی ایران بستگی دارد.

روز یکشنبه، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، به تلافی‌جویی احتمالی نامحدود اشاره کرد و گفت که تصمیم ترامپ برای بمباران ایران «عواقب ماندگاری خواهد داشت».

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در نخستین اظهارات خود از زمان پیوستن آمریکا به جنگ اسرائیل علیه ایران، در شبکه اجتماعی ایکس گفت که اسرائیل «اشتباه فاحشی» مرتکب شده و «باید مجازات شود»، اما به‌طور خاص به تنگه هرمز اشاره‌ای نکرد.

ایران چگونه می‌تواند تنگه را ببندد؟

هرگونه تلاش جمهوری اسلامی برای بستن تنگه هرمز تقریباً به‌طور قطع شامل تلاش تهران برای مین‌گذاری دو مسیر کشتیرانی به عرض سه کیلومتر با مهماتی خواهد بود که در صورت شناسایی ترافیک عبوری آماده انفجار هستند.

از مین‌های دریایی هراس وجود دارد و تصور می‌شود ایران چندین هزار مین از جمله مین چینی EM-52 در اختیار دارد که در صورت شناسایی هدف، راکتی را از بستر دریا پرتاب می‌کند؛ همچنین مین‌های دیگری که می‌توانند در آب لنگر بیندازند.

با این حال، چالشی که برای تهران وجود دارد، موفقیت در مین‌گذاری این تسلیحات خواهد بود، زیرا این عملیات باید نسبتاً سریع انجام شود و به زیردریایی‌ها - سه زیردریایی بزرگ «کلاس کیلو» ساخت روسیه و ناوگان زیردریایی‌های کوچک «کلاس غدیر» - متکی خواهد بود.

مین‌گذاری دریایی می‌تواند با ترکیبی از موشک‌های ضدکشتی از سواحل ایران، قایق‌های گشتی کوچک و سریع و همچنین پهپادهای هوایی و دریایی پشتیبانی شود، اگرچه هرگونه قابلیت استقرار در ساحل احتمالاً به سرعت توسط اسرائیل و یا شاید ایالات متحده مورد حمله قرار خواهد گرفت.

پاکسازی مین‌ها کار پیچیده‌ای است که به‌طور مطلوب در محیطی نسبتاً بدون درگیری انجام می‌شود. دو ناو جنگی ایالات متحده، یو‌اس‌اس تریپولی و یو‌اس‌اس پرینستون، در جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ توسط مین‌های عراقی آسیب دیدند، اما ایالات متحده دارایی‌های نظامی قابل توجهی در منطقه دارد.

نیک چایلدز، تحلیلگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، گفت که ایران می‌تواند «اختلال بسیار قابل توجهی ایجاد کند و همچنین به‌طور بالقوه واحدهای نیروی دریایی ایالات متحده و سایر واحدها را که به‌دنبال باز نگه داشتن آبراه هستند، به‌شکلی جدی به خطر بیندازد»، اما «به همین دلایل، تلاش هماهنگ توسط ایران برای بستن تنگه هرمز احتمالاً واکنش نظامی قابل توجه و گسترده ایالات متحده را بر خواهد انگیخت».

اگر تنگه بسته شود چه اتفاقی می‌افتد؟

بستن تنگه این مزیت را دارد که ابزاری برای تحمیل هزینه مستقیم بر ترامپ است، زیرا باعث افزایش ناگهانی قیمت نفت با اثر تورمی تقریباً فوری در ایالات متحده و سراسر جهان خواهد شد.

اما این عمل می‌تواند خودزنی اقتصادی چشمگیری برای ایران محسوب شود. نفت ایران از همین آبراه استفاده می‌کند و بستن تنگه هرمز خطر ورود کردن کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را ـ که به‌شدت از حمله اسرائیل انتقاد کرده‌اند ـ به جنگ برای حفظ منافع خود به‌همراه دارد.

بستن تنگه هرمز به‌ویژه به‌طور قابل توجهی به چین آسیب می‌رساند. دومین اقتصاد بزرگ جهان تقریباً ۹۰ درصد صادرات نفت ایران را خریداری می‌کند که تحت تحریم‌های بین‌المللی است.

مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، از چین خواسته است تا به مخالفت با بستن تنگه هرمز توسط ایران کمک کند. او به فاکس‌نیوز گفته است:

روبیو افزود:

در حال حاضر، پس از حملات ایالات متحده به سه سایت هسته‌ای ایران، گزارش‌هایی مبنی بر تغییر مسیر برخی از تانکرهای عظیم در این آبراه استراتژیک منتشر شده است.