شهردار تهران از آمادگی شهرداری برای تبدیل زندان اوین به فضای عمومی و موزه خبر داد

با گذشت چند هفته از حمله اسرائیل به ایران و آسیب دیدن زندان اوین در جریان این حمله، بار دیگر بحث درباره تغییر کاربری این زندان بالا گرفته است. علیرضا زاکانی، شهردار تهران، ۲۳ خرداد در گفت‌وگویی با سایت دیده‌بان ایران اعلام کرد که «شهرداری آمادگی دارد تا در صورت تصمیم نهایی دستگاه‌های ذی‌صلاح، این زندان را به فضایی عمومی، سبز و یا موزه تبدیل کند.»

در جریان جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، زندان اوین هدف حمله مستقیم قرار گرفت. طبق گزارش‌ها، یک ساختمان اداری، محل ملاقات خانواده‌ها، مرکز درمانی و یک بلوک سلول انفرادی تخریب شده و نزدیک به ۸۰ نفر جان خود را ازدست دادند. سازمان زندان‌ها زندانیان اوین را به سایر زندان‌های استان تهران منتقل کرده است.

علیرضا زاکانی، شهردار تهران در گفت‌وگو با دیده‌بان ایران درباره تغییر کاربری زندان اوین گفت:

تقریبا همزمان با شهردار تهران، جعفر بندی شربیانی عضو شورای اسلامی شهر تهران همین پیشنهاد را در صحن شورا به صورت پیشنهاد مطرح کرد. او گفت:

اوین، یکی از شناخته‌شده‌ترین نمادهای سرکوب در تاریخ معاصر ایران است. این نخستین‌بار نیست که ایده تبدیل اوین به موزه مطرح می‌شود. سابقه این پیشنهاد به دوران شهرداری غلامحسین کرباسچی در دهه ۷۰ بازمی‌گردد. در آن زمان، شهرداری تلاش کرد تا با قوه‌قضائیه برای تهاتر یا خرید زمین اوین مذاکره کند، اما این نهاد قضایی، شرط ساخت زندانی جدید توسط شهرداری را پیش‌ کشید؛ شرطی که هیچ‌گاه پذیرفته نشد. در زمان شهرداری محمدباقر قالیباف، توافق‌هایی با قوه‌قضائیه صورت گرفت و آملی‌لاریجانی، رئیس وقت قوه، با اصل واگذاری زندان به شهرداری موافقت ضمنی کرده بود. اما او تأکید داشت که قوه‌قضائیه باید در جایگزینی ساختمان‌های خود نیز حمایت شود. نهایتاً هیچ توافقی به مرحله اجرا نرسید و طرح در بن‌بست ماند.

تجربه تبدیل زندان قصر یا کمیته مشترک ضدخرابکاری (موزه عبرت) به مکان‌های عمومی یا تاریخی، الگوی مقام‌های حکومتی برای آینده اوین است. پیش از این بخش بزرگی از زندانیان سابق اوین و خانواده‌های دادخواه با ایده تبدیل این زندان به موزه مخالفت کرده اند. منیره برادران سال ۱۳۹۴ در مقاله‌ای برای زمانه نوشت:

محسنی اژه‌ای، رئیس فعلی قوه‌قضائیه، پیش‌تر اعلام کرده بود که «زندانیان به اوین بازمی‌گردند».

زندان اوین در سال ۱۳۵۰ بر زمینی ۱۹ هکتاری که پیش‌تر ملک شخصی سید ضیاءالدین طباطبایی بود ساخته شد. این زندان، هم در حکومت پهلوی و هم در جمهوری اسلامی، محبس اصلی زندانیان سیاسی بوده است. از شکنجه و اعدام پیش از انقلاب ۵۷ تا اعدام‌های گسترده دهه ۶۰ و زندانی کردن روزنامه‌نگاران، فعالان دانشجویی، مدنی، محیط‌زیستی و معترضان به حکومت، اوین همواره یکی از تاریک‌ترین نقاط دستگاه سرکوب در ایران باقی مانده است. تحریم این زندان از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال ۲۰۱۸، آتش‌سوزی مهرماه ۱۴۰۱ در جریان اعتراضات سراسری جنبش ژینا و هک دوربین‌های مداربسته در ۱۴۰۰، همگی با نام زندان اوین پیوند خورده اند.

در تابستان ۱۴۰۲ قوه قضائیه زندان گوهردشت کرج را تعطیل کرد. نام زندان رجایی‌شهر که قبلاً زندان گوهردشت نامیده می‌شد، با کشتار زندانیان سیاسی سال ۶۷ گره خورده است. با آغاز این کشتارها در ابتدای مردادماه سال ۱۳۶۷ بسیاری از فعالان سیاسی مخالف جمهوری اسلامی که در زندان رجایی‌شهر زندانی بودند، دوباره محاکمه و اعدام شدند.

به باور بسیار مخالفان و منتقدان جمهوری اسلامی، مسئولان حکومت با جابه‌جایی زندان‌ها قصد دارند اعمال ضد حقوق بشری خود در طول سال‌ها در این زندان‌ها را به دست فراموشی بسپارند.