موج گسترده اخراج مهاجران افغانستانی از ایران؛ روایت‌ها از مشکلات و چالش‌ها

بر اساس آمار اعلام‌شده توسط طالبان، روز چهارشنبه ۲۵ تیر / ۱۶ ژوئیه در مجموع سه هزار و ۴۲۶ خانواده مهاجر افغانستانی از ایران و پاکستان به کشورشان بازگشته‌اند.

از این تعداد دو هزار و ۲۴۳ خانواده از طریق گذرگاه اسلام‌قلعه و یک هزار و ۱۴ خانواده از طریق گذرگاه پل ابریشم از ایران وارد افغانستان شده‌اند.

همچنین، ۸۲ خانواده از طریق تورخم، ۸۵ خانواده از طریق اسپین‌بولدک و دو خانواده از طریق بهرامچه از پاکستان بازگشته‌اند.

این آمار نشان‌دهنده ابعاد وسیع عملیات اخراج جمعی است که زندگی هزاران خانواده افغانستانی را تحت تأثیر قرار داده است.

تشدید مهاجرستیزی و پیامدهای آن

روزنامه «اطلاعات روز» افغانستان در گزارشی که پنج‌شنبه ۲۶ تیر / ۱۷ ژوئیه درباره اخراج افغانستانی‌ها از ایران نوشته، آورده است که این موج گسترده اخراج، پس از آن شدت گرفت که دارندگان برگه سرشماری از سوی دولت ایران غیرقانونی اعلام شدند.

سارا عنان، در این گزارشی به «عریان‌شدن یک خشونت همیشه‌جاری» اشاره می‌کند و می‌گوید که لحن مقام‌های ایرانی علیه مهاجران، به جامعه این اجازه را داد تا با حداکثر خشونت و بیگانه‌ستیزی به مخالفت با مهاجران افغانستانی روی بیاورند. در همین حال درگیری‌های اخیر ایران با اسرائیل نیز ضعف‌های سیاسی و امنیتی دولت را آشکارتر کرد و موج مهاجرستیزی به اوج خود رسید.

به‌گفته عنان، در چنین شرایطی، دولت ایران فشار برای اخراج مهاجران را افزایش داد و بسیاری از خانواده‌ها مجبور به ترک تحصیل فرزندانشان، رها کردن وسایل زندگی و مواجهه با ده‌ها مشکل دیگر شدند.

مجازات دسته‌جمعی و مشکلات بی‌شمار

عبید، یکی از مهاجران تازه‌بازگشته به افغانستان، به «اطلاعات روز» گفته است که مهاجران افغانستانی در ایران بدون محاکمه و بدون حق دفاع، مجازات دسته‌جمعی می‌شوند. او به تحریک احساسات جامعه میزبان علیه مهاجران از طریق «روایت‌سازی‌های دروغ» اشاره می‌کند که هدف آن تسریع و تشدید اخراج به خشن‌ترین اشکال است.

به‌گفته عبید، بسیاری از صاحب‌خانه‌های ایرانی پول رهن را پس نمی‌دهند و کارفرمایان نیز از پرداخت حقوق پیمانکاران امتناع می‌کنند. کلانتری‌ها و پلیس نیز اراده‌ای برای کمک به مهاجران ندارند.

عبید تأکید می‌کند که مهاجران قربانی سیاست‌های دولت ایران هستند و تبلیغات بی‌امان دولت، آرامش و فرصت نفس کشیدن را از آن‌ها گرفته است. بی‌مسئولیتی حکومت طالبان نیز در افغانستان، دست دولت ایران را برای اخراج مهاجران باز گذاشته است.

مقامات ایران عدم بازپرداخت رهن را رد می‌کنند

در مقابل، این موضوع که صاحب‌خانه‌های ایرانی پول رهن مهاجران افغانستانی را پس نمی‌دهند و در گزارش‌های مختلف نیز افغانستانی‌ها بارها آن را تأیید کرده‌اند، کیانوش گودرزی، رئیس اتحادیه مشاوران املاک ایران، آن را رد می‌کند.

او با بیان این‌که «به هیچ عنوان چنین موضوعی در سطح کلان صحت ندارد»، نسبت دادن این موضوع به تمامی صاحب‌خانه‌ها را دور از انصاف دانست.

گودرزی تأکید کرد که روند خروج اتباع افغان با «حفظ شأن و احترام» آن‌ها ادامه دارد.

او در همین حال افزود حضور اتباع در بخش اجاره مسکن باعث به‌هم خوردن رابطه عرضه و تقاضا شده است و بر لزوم ساماندهی و احراز هویت اتباع و مشخص شدن وضعیت سکونتی آن‌ها تأکید کرد.

رئیس اتحادیه مشاوران املاک ایران همچنین به مالکان و مشاوران املاک هشدار داد که از اجاره مسکن به «اتباع غیرمجاز» خودداری کنند.

اخاذی، عدم بازپرداخت ودیعه و بی‌قانونی

رئیس اتحادیه مشاوران املاک ایران در حالی از بازپرداخت پول رهن مهاجران افغانستانی سخن می‌گوید که یکی از بزرگترین مشکلات پیش روی مهاجران، امتناع صاحب‌خانه‌ها از بازگرداندن پول رهن و پیش‌اجاره خانه است.

بسیاری از صاحب‌خانه‌ها، با استناد به «غیرقانونی شدن مهاجران»، از بازپرداخت این پول‌ها خودداری می‌کنند. دفاتر املاک نیز حاضر به همکاری نیستند و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی نیز به شکایت مهاجران رسیدگی نمی‌کند.

در گزارش «اطلاعات روز» آمده است که زبیده، دختر ۲۰ ساله‌ای که با خانواده‌اش در ورامین تهران زندگی می‌کرد، برای بازپس گرفتن ۳۰۰ میلیون تومان پول رهن خانه‌اش با مشکلات جدی مواجه شده است. او و خانواده‌اش مجبورند بدون فرش زندگی کنند و با وجود مشکل نارسایی کلیه زبیده، به دلیل عدم بازپرداخت رهن، نمی‌توانند ایران را ترک کنند.

ذکریا، مهاجر افغانستانی دیگر اقدامات دولت ایران را «ظالمانه، غیرانسانی و فاجعه‌بار» می‌داند. او که ۳۲ سال در ایران زندگی کرده، می‌گوید مهاجران افغانستانی هزینه‌های اقامت خود را پرداخت کرده‌اند، اما دولت ایران از دادن بدیهی‌ترین حقوق شهروندی به آن‌ها خودداری کرده است. او به گرفتن «هزینه‌های هنگفت و چندین برابر تحت عنوان عوارض شهرداری» از مهاجران در هنگام خروج اجباری اشاره می‌کند و این رفتار را غیرانسانی می‌داند.

رویه همیشگی و چهره آشکارتر خشونت

فیصل، دیگر مهاجر بازگشته، در گفت‌وگو با «اطلاعات روز» می‌گوید موضوع اخراج، همواره «کابوس دائمی زندگی مهاجران» در ایران بوده است. او می‌گوید که نیروی انتظامی ایران در سال‌های گذشته نیز بدون توجه به سن و مدارک قانونی، افراد را دستگیر کرده و برای روزها در اردوگاه‌ها نگه می‌داشتند.

به‌گفته او، مبالغ هنگفتی در کلانتری‌ها و بازداشتگاه‌ها از افراد گرفته می‌شود و گاهی مدارک قانونی مهاجران پاره می‌شود.

فیصل تأکید می‌کند که این رنج‌ها و چالش‌ها که بر هزاران مهاجر افغانستانی در طول سالیان متمادی تحمیل شده، غیرقابل انکار است و اکنون این رویکرد «صورت آشکارتر و رسمی‌تری» یافته و در ابعاد گسترده‌تر و با خشونت بیشتر اعمال می‌شود.

کمال‌الدین، که پس از ۱۸ سال زندگی در ایران به کشورش بازگشته، می‌گوید که دنیا امروز به وضعیت هولناکی که مهاجران در ایران تجربه کرده‌اند، پی می‌برد؛ از ماهیت وحشتناک بازداشتگاه‌ها گرفته تا خشونت مأموران ایرانی.

تبعیض و محیط سمی

نجیب، دانشجوی افغانستانی در تهران، از «ترس و احتمال خشونت مردم و دستگیری توسط پلیس» صحبت می‌کند.

او به ممنوعیت ورود مهاجران افغانستانی به پارک‌ها و استخرها و مشکلات مشابه در صف‌های نانوایی و خرید شیر برای کودکان اشاره می‌کند.

این وضعیت نشان‌دهنده «محیطی سمی و مبهم» است که حتی مهاجران قانونی را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

روز گذشته، چهارشنبه ۲۵ تیر، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت اخراج «اتباع غیرمجاز» را «خواست مردم» خواند و آن را به وضعیت اقتصادی کشور پیوند زد و گفت:

«باتوجه به این‌که حجم زیادی از اقتصاد ما با یارانه در حوزه‌هایی مثل انرژی و نان اداره می‌شود، در راستای ساماندهی اقتصادی موضوع ساماندهی اتباع مهم است.»

با این‌که گزارش‌های متعدد از اخراج «مهاجران قانونی» افغانستانی هم خبر داده‌اند، سخنگوی دولت مدعی شد که «توجه دولت بر این است که اتباع غیرمجاز را به کشورشان برگرداند و طبق قوانین به اتباع مجاز اجازه اقامت داده شود».

مقامات جمهوری اسلامی در روزهای اخیر در اظهارنظرهای مختلف بسیاری از مشکلات جامعه، بی‌برنامگی‌های خود و کمبودهای موجود را به مهاجران افغانستانی نسبت داده‌اند و حتی آن‌ها را به «جاسوسی اسرائیل» متهم کرده‌اند.

این در حالی است که منان رئیسی، نماینده قم در مجلس شورای اسلامی، روز دوشنبه ۲۳ تیر در مورد اتهام ‌زنی به مهاجران افغانستانی در جریان جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و ایران گفت «بعد از شروع این جنگ، حتی یک مورد جاسوس از اتباع نبوده است». توجه به «پرداخت یارانه‌ها» و بحران مسکن در این شرایط و انداختن بار سنگین وضعیت بد اقتصادی کشور بر دوش پناهجویان افغانستانی از جمله این فرافکنی‌ها است.