فاجعه زیست‌محیطی: با آغاز طوفان نمک، تخلیه شهرهای مجاور دریاچه ارومیه شروع شده است
وضعیت کنونی نتیجه تبعات خشک‌شدن دریاچه ارومیه است. حجم بزرگی از این دریاچه خشک شده است و مردم روستاها مجبور به مهاجرت می‌شوند. نماینده ارومیه در مجلس می‌گوید این وضعیت یک «تهدید اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جدی» است.
بخش محیط زیست
تصویری از وضعیت فاجعه‌بار دریاچه ارومیه ـ عکس از «چندثانیه»
دریاچه ارومیه، که روزگاری بزرگ‌ترین پهنه آبی شور خاورمیانه بود، امروز به نماد بحران زیست‌محیطی و اجتماعی عمیق تبدیل شده است. در پی خشک شدن ۹۰ تا ۹۶ درصد از مساحت و حجم این دریاچه، کارشناسان ضمن اعلام آغاز طوفان نمک، از شروع تدریجی تخلیه استان‌ها و مهاجرت مردم روستاهای اطراف خبر می‌دهند و وضعیت کنونی را ناشی از کوتاهی در بخش کشاورزی می‌دانند.
رضا حاجی‌کریم، رئیس هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب، روز چهارشنبه ۹ مهردر گفت‌وگو با خبرگزاری کار ایران (ایلنا)، با بیان اینکه دریاچه ارومیه به «بدبینانه‌ترین حالت خود نزدیک شده»، وضعیت را به «یک بیمار اورژانسیِ رو به اغما» تشبیه کرد. او هشدار داد که تبعات خشک شدن دریاچه، زندگی و زیست‌پذیری در منطقه را از بین می‌برد و «این شروع ماجرا است».
حاجی‌کریم با صراحت درباره وضعیت کنونی گفت:
اکنون طوفان نمک دریاچه شروع شده، تخلیه استان‌های مجاور ارومیه در حال آغاز شدن است، طوفان نمک و افزایش درجه حرارت به خاطر انعکاس خورشید همه تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه است که زندگی و زیست‌پذیری در منطقه را تحت تأثیر قرار داده و از بین می‌برد، این شروع ماجرا است.
ناکامی در اجرا، عامل اصلی بحران
کارشناسان متفق‌القول هستند که مشکل کنونی دریاچه، نه در «نبود راه حل» بلکه در اجرا نشدن تدابیر و مطالعات علمی گذشته است. رئیس هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب تأکید کرد که نیاز به «خلق راه حل جدید» نیست و باید همان برنامه‌هایی که پیش‌تر به آن‌ها رسیده بودیم، «با جدیت پیگیری» و اجرایی شوند.
در همین راستا، عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور نیز دریاچه ارومیه را نمادی از «مدیریت غلط آب و کشاورزی» در کشور دانست و افزود:
با وجود صرف هزینه‌های سنگین در سال‌های گذشته، به دلیل اجرا نشدن بخش اصلی برنامه یعنی کاهش ۴۰ درصدی مصارف کشاورزی، احیای دریاچه به نتیجه نرسید.
به‌گفته بزرگ‌زاده، نه‌تنها مصرف کشاورزی کاهش نیافته، بلکه سطح زیرکشت نیز افزایش یافته است و ادامه این مسیر امیدی به احیا باقی نمی‌گذارد.
تخلیه آرام و تبعات جبران‌ناپذیر نمک
پیامد مستقیم این وضعیت بحرانی، مهاجرت تدریجی مردم از حوضه آبریز دریاچه است. حاکم ممکان، نماینده ارومیه در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به این معضل اجتماعی اظهار داشت:
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه در سال‌های اخیر به تخلیه آرام یا مهاجرت مردم از روستاهای اطراف آن کمک کرده است.
او افزود:
انتشار گردوغبار نمک می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد، کاهش منابع آبی معیشت کشاورزان را تهدید کرده و مهاجرت روستاییان را تشدید می‌کند، خطر فرونشست زمین در اثر برداشت آب‌های زیرزمینی افزایش یافته و تنوع زیستی منطقه به‌شدت تخریب شده است. افزون بر این، تغییرات میکروکلیمی ناشی از نابودی دریاچه می‌تواند به گرم‌تر و خشک‌تر شدن بیشتر منطقه بینجامد.
نابودی دریاچه ارومیه افزون بر تهدید معیشت کشاورزان، خطر گسترده‌ای برای سلامت عمومی ایجاد کرده است.
فریبرز ناطقی الهی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، با اشاره به ریزگردهای نمک و مواد معدنی که از بستر خشک‌شده دریاچه ـ که عملاً مانند «یک حوض» شده است ـ بلند می‌شوند، هشدار داد که در آینده نه چندان دور احتمالاً شاهد «سرطان‌های غیرعادی و مشکلات تنفسی» در منطقه خواهیم بود؛ تبعاتی که به گفته نماینده ارومیه در مجلس، می‌تواند تا حوالی استان‌های زنجان و قزوین نیز تأثیرگذار باشد.
تغییر الگوی کشت و مدیریت نرم‌افزاری
کارشناسان راهکار نجات دریاچه ارومیه را در مجموعه‌ای از اقدامات مدیریتی و «نرم‌افزاری» می‌دانند، نه صرفاً طرح‌های سازه‌ای. مهم‌ترین راهکارهای تکرار شده در گزارش‌ها عبارتند از:
اصلاح الگوی کشت و کاهش مصرف کشاورزی: تأکید بر توقف کشت محصولات آب‌بر مانند سیب، گندم و چغندر قند، و جایگزینی آن‌ها با محصولات راهبردی کم‌آب‌بر. متخصصان معتقدند اگر ۳۱ هزار هکتار از اراضی کم‌بازده از چرخه کشت خارج شوند، می‌توان سالانه حدود ۴۷۵ میلیون مترمکعب آب صرفه‌جویی کرد.
تخصیص حقابه واقعی: رهاسازی «حقابه حیات اکولوژیک» دریاچه از طریق سدها.
کنترل قاطع چاه‌های غیرمجاز: توقف برداشت غیرمجاز از آب‌های سطحی و زیرزمینی اطراف دریاچه.
فعال‌سازی واقعی ستاد احیا: نیاز به عزم جدی و هماهنگی نهادی میان وزارتخانه‌ها برای نظارت شفاف بر پروژه‌ها و اجرای مستمر برنامه‌ها وجود دارد.
برخی پیشنهادهای دیگر مانند انتقال آب از دریاچه وان ترکیه یا استفاده از فن‌آوری بارورسازی ابرها نیز مطرح شده‌اند، اما توافق نظر بر این است که بدون تغییر جدی در مدیریت آب و کشاورزی، هر طرحی تنها «مسکن موقت» خواهد بود.
فرصت اندک برای پیشگیری از یک فاجعه ملی
با اینکه فعالان محیط زیست بدبین هستند و معتقدند اگر روند فعلی ادامه یابد احیای دریاچه ارومیه «دیگر ممکن نخواهد بود»؛ اعضای کارگروه ملی نجات دریاچه، وضعیت را استثنایی اما «نه به معنای پایان مسیر احیا» می‌دانند و بر تداوم عزم دولت در تأمین حقابه، مانند سد کانی‌سیب، تأکید می‌کنند.
با این حال، حاکم ممکان، نماینده ارومیه در مجلس شورای اسلامی هشدار داد که خشکی دریاچه دیگر تنها یک مسئله زیست‌محیطی نیست و به «تهدیدی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جدی» برای شمال‌غرب کشور تبدیل شده است. او می‌گوید:
اگر اراده‌ای جدی و هماهنگ میان همه دستگاه‌ها ایجاد نشود، فرصت برای احیای دریاچه از دست خواهد رفت.
بر اساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست ایران در تابستان سال جاری، سطح دریاچه ارومیه به ۵۸۱ کیلومتر مربع کاهش یافته و حجم آب آن به حدود نیم میلیارد مترمکعب رسیده است. مطالعات اکولوژیک نشان می‌دهند که از سال ۱۳۷۹ تا کنون، بین ۶۵ تا ۸۵ درصد از مساحت دریاچه از بین رفته است. دریاچه ارومیه زمانی بیش از پنج هزار کیلومترمربع وسعت داشت.
نظرها
نظری وجود ندارد.