زنجیره تحریم‌ها علیه ایران؛ تهران می‌گوید «صبر استراتژیک» می‌کنیم ولی جنگ هم محتمل است
ایران باید به زودی تصمیم بگیرد که بازسازی تاسیسات هسته‌ای و ازسرگیری غنی‌سازی اورانیوم هم جزو این سیاست «صبوری و مشکوری» است یا نه.
علی رسولی
طرح از شاتراستاک
با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران، روندی تازه در فضای بین‌المللی آغاز شده است. کشورهای مختلف یکی پس از دیگری اطلاعیه صادر می‌کنند و فهرست‌های تحریمی به‌روز شده خود را علیه نهادها، شرکت‌ها و اشخاص حقیقی ایرانی منتشر می‌کنند.
صبح پنج‌شنبه ۱۰ مهر، در حالی که اعلامیه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل یکی یکی از سوی کشورهای دوست و دشمن جمهوری اسلامی اعلام می‌شد، خبرگزاری دولت (ایرنا) در مطلبی تحلیلی تلاش کرد نشان دهد که وضع کنونی نه ناشی از کم‌کاری تهران برای حل پرونده هسته‌ای که نتیجه فشار آمریکا بوده است. روایت‌هایی که در این مطلب بر آن‌ها تاکید شده، جدید نیستند ولی شاید مهم‌ترین بخش این مطلب دو پاراگراف آخر آن باشد که گفته شده، ایران وقوع جنگ جدید را محتمل می‌داند ولی فعلا سیاست «صبر استراتژیک» را دنبال می‌کند:
مجموع اظهار نظرهای صورت گرفته درباره واکنش های تهران به سیاست فشار حداکثری اروپا و آمریکا نشان می‌دهد که تهران فعلا راه چاره را در اتخاذ رویکرد «صبر استراتژیک» تا تغییر روش از سوی غرب و یا تغییر زمین بازی در نتیجه برخی تحولات می‌بیند. طبیعتا ریسک این رویکرد با توجه به بهانه‌جویی‌های رژیم اسرائیل و تلاش بی‌وقفه واشنگتن برای تطمیع تل‌آویو، اندک نخواهد بود اما تهران بازی در زمین مطالبه‌های حداکثری تیم ترامپ را هم بی‌پایان و هم بی‌اثر در تامین منافع ملی خود می‌داند.
اینکه صبر استراتژیک جمهوری اسلامی نمودی غیر از امید به «از این ستون به آن ستون، فرج است» خواهد داشت یا روی زمین هم اقداماتی در حال اجرا است، هنوز مبهم مانده. ایران باید به زودی تصمیم بگیرد که بازسازی تاسیسات هسته‌ای و ازسرگیری غنی‌سازی اورانیوم هم جزو این سیاست «صبوری و مشکوری» است یا نه.
اما فعلا در طرف مقابل، زمینه‌های اقتصادی و دیپلماتیک فشار بر تهران با جدیت دنبال می‌شود.
یک طرف این مناقشه واشنگتن است. آمریکا تنها به صدور اعلامیه بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل بسنده نکرد. وزارت خزانه‌داری آمریکا روز چهارشنبه ۱ اکتبر/ ۹ مهر اعلام کرد که ۲۱ نهاد و ۱۷ فرد حقیقی را به اتهام همکاری با وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران تحریم کرده است. این افراد و شرکت‌ها به‌طور خاص متهم به مشارکت در تامین قطعات و فناوری‌های حساس در حوزه‌های موشکی و هوافضا شده‌اند. حتی ادعا شده است که یک هلی‌کوپتر ساخت آمریکا نیز از طریق شبکه‌های واسطه به ایران منتقل شده است.
این فهرست گسترده شامل شرکت‌ها و افرادی در ایران، هنگ‌کنگ، چین، آلمان، ترکیه، پرتغال و اروگوئه می‌شود. وزارت خزانه‌داری آمریکا این اقدامات را نخستین گام اجرایی پس از بازگشت رسمی تحریم‌های شورای امنیت خوانده و آن را بخشی از تلاش واشنگتن برای مهار برنامه موشکی و هسته‌ای ایران دانسته است. تحریم‌ها ذیل فرمان اجرایی ۱۳۳۸۲ صادر شده‌اند؛ فرمانی که سال‌هاست به‌عنوان ابزار اصلی آمریکا برای اعمال فشار بر نهادهای دفاعی و هسته‌ای ایران استفاده می‌شود.
انگلستان و کانادا؛ همراهی با واشنگتن
تنها چند ساعت پس از اعلام تحریم‌های تازه آمریکا، وزارت خزانه‌داری بریتانیا نیز لیست تحریمی خود را به‌روز کرد. در این فهرست، ۱۲۱ فرد و نهاد ایرانی به اتهام ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران مورد تحریم قرار گرفتند. این تحریم‌ها شامل مسدود شدن دارایی‌ها، انسداد حساب‌های بانکی و ممنوعیت هرگونه معامله مالی است.
از جمله نهادهای درج‌شده در فهرست بریتانیا می‌توان به سازمان انرژی اتمی ایران و تاسیسات آن در اصفهان، نطنز و کرج اشاره کرد. همچنین بانک سپه، چند شرکت حمل‌ونقل و انرژی، و مراکز تحقیقاتی مانند «نوین انرژی» و «مصباح انرژی» نیز هدف قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، نام چندین فرمانده ارشد سپاه پاسداران و کارشناسان هسته‌ای ایرانی نیز در این فهرست دیده می‌شود.
کانادا هم اطلاعیه مشابهی صادر و فهرستی از اشخاص و شرکت‌های تحریم‌شده را اعلام کرد. آلمان هم در اطلاعیه‌ای رسمی، نام شرکت‌ها و اشخاص تحریم شده را در وبسایت وزارت خارجه قرار داد. در آن فهرست نام چهره‌هایی که در ۱۰ سال گذشته کشته شده‌اند از جمله قاسم سلیمانی، محسن فخری‌زاده و چند سردار و دانشمند هسته‌ای هم دیده می‌شود.
ترکیه؛ همسویی با فشارهای بین‌المللی
ترکیه نیز به فاصله کوتاهی اقدام به مسدودسازی دارایی‌ها و منابع مالی افراد و شرکت‌های مرتبط با برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران کرد. بر اساس فرمان ریاست‌جمهوری ترکیه، فهرست جدید شامل نهادهایی است که در تامین سوخت هسته‌ای و فرآیند غنی‌سازی اورانیوم فعالیت دارند. این تصمیم در قالب اصلاحیه‌ای بر مصوبات سال‌های ۲۰۰۶، ۲۰۱۵ و ۲۰۲۱ اتخاذ شده و در روزنامه رسمی ترکیه منتشر شد.
مقام‌های آنکارا اعلام کرده‌اند که این تصمیم بخشی از تعهد ترکیه برای اجرای کامل قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد است. چنین رویکردی نشان می‌دهد که حتی کشورهای همسایه و دارای روابط تجاری با ایران نیز خود را ملزم به هماهنگی با نظام تحریم‌های بین‌المللی می‌دانند.
اتحادیه اروپا؛ بازگشت کامل تحریم‌ها
همزمان با اقدامات آمریکا و متحدانش، اتحادیه اروپا نیز مجموعه‌ای از تحریم‌های تعلیق‌شده پس از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را دوباره فعال کرد. این تحریم‌ها شامل ممنوعیت صادرات نفت ایران، فروش تجهیزات صنعتی و انرژی، مبادلات فلزات گرانبها، و محدودیت در فروش نرم‌افزارها و تجهیزات دریایی است. همچنین بانک مرکزی ایران و بانک‌های تجاری بزرگ ایرانی بار دیگر هدف انسداد دارایی‌ها و محدودیت‌های مالی قرار گرفته‌اند.
اتحادیه اروپا اعلام کرده است که تصمیم به بازگشت تحریم‌ها به دلیل «عدم پایبندی گسترده ایران به تعهدات برجامی» اتخاذ شده است. در بیانیه شورای اتحادیه اروپا آمده است که ایران نه‌تنها شفافیت لازم را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نداشته بلکه با گسترش غنی‌سازی ۶۰ درصدی، در عمل زمینه دستیابی به اورانیوم با درجه تسلیحاتی را فراهم کرده است.
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش‌های فصلی خود طی سال‌های اخیر بارها از افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران خبر داده بود.
در خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵)، هیئت حکام آژانس برای نخستین بار به‌طور رسمی ایران را به نقض تعهدات نظارتی متهم کرد. این قطعنامه با حمایت آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان به تصویب رسید. در پی این رای، کشورهای اروپایی و آمریکا تهدید کردند که مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد؛ اقدامی که نهایتا در روز ۴ مهر عملی شد و تمامی تحریم‌های شورای امنیت بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ دوباره برقرار شد.
روایت ایران از آن قطعنامه شورای حکام آژانس و البته گزارش دبیرکل آن نهاد این است که در هماهنگی با آمریکا و اسرائیل تدوین شد و به تل‌آویو بهانه داد به ایران حمله کند. مقام‌های جمهوری اسلامی در میانه جنگ ۱۲ روزه و پس از آن بارها از آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای انتقاد کرده‌اند. با این وجود تهران پس از حمله اسرائیل کوشید راهی دیپلماتیک برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه بیابد که ناکام ماند.
در چند روز گذشته، بازگشت تحریم‌های شورای امنیت و همراهی آمریکا، اروپا و کشورهای همسایه، تاثیرات فوری بر اقتصاد ایران گذاشته است. ارزش ریال پس از اعلام رسمی بازگشت تحریم‌ها سقوط بی‌سابقه‌ای تجربه کرد و بهای کالاهای اساسی افزایش یافت. محدودیت‌های بانکی و مالی، دسترسی ایران به منابع ارزی در خارج از کشور را سخت‌تر از قبل کرده و بار دیگر اقتصاد را در مسیر رکود تورمی قرار داده است.
ایران، روسیه و چین؛ نوش‌دارو اثر خواهد کرد؟
در سطح سیاسی، ایران این تحریم‌ها را «غیرقانونی» و «فاقد وجاهت حقوقی» خوانده است. مقامات جمهوری اسلامی کشورهای اروپایی را متهم کرده‌اند که تحت فشار آمریکا به این مسیر روی آورده‌اند. در عین حال، چین و روسیه با این تصمیمات همراهی نکرده و اعلام کرده‌اند که تحریم‌های بازگشته را به‌رسمیت نمی‌شناسند.
روسیه به روشنی اعلام کرده است که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل ذیل مکانیسم ماشه را به‌عنوان یک اقدام غیرقانونی نمی‌پذیرد. واسیلی نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل، گفت که مسکو «بازگشت تحریم‌ها» را به رسمیت نمی‌شناسد و از منظر روسیه این تحریم‌ها وارد مرحله اجرا نشده‌اند.
در بیانیه‌ای که همزمان با آغاز ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت منتشر شد، آمده است که اکنون «دو واقعیت موازی» وجود خواهد داشت: برای برخی کشورها مکانیسم ماشه اجرا شده و برای روسیه خیر.
چین نیز ضمن مخالفت با اقدام کشورهای اروپایی در فعال کردن مکانیسم ماشه، تاکید کرده است که چنین روندی «زورآزمایی یک‌جانبه» است و به روندهای دیپلماتیک آسیب می‌زند. فو کونگ، سفیر چین در سازمان ملل، به‌طور رسمی گفت که چین با فشار برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران مخالف است و بر لزوم حفظ وضعیت تعلیق تحریم‌ها تاکید دارد.
او همچنین گفت که چنین اقداماتی باعث تضعیف روند گفت‌وگو و تلاش برای یافتن راه‌حل‌های سیاسی خواهد شد و توسل به راه‌حل دیپلماتیک را دشوارتر می‌کند.
نظرها
نظری وجود ندارد.