«نفت در برابر زیرساخت»؛ ترفند چندلایه تهران و پکن برای دور زدن تحریم‌های نفتی

تحریم‌های گسترده‌ی ایالات متحده آمریکا علیه ایران، پرداخت بهای نفت صادراتی ایران را برای خریداران بین‌المللی تقریباً غیرممکن کرده است. با این حال، چین راهی محرمانه برای دور زدن این محدودیت‌ها یافته است؛ ترفندی که بنا بر گزارش روز دوشنبه ۱۴ مهر/ ۶ اکتبر روزنامه‌ی وال‌استریت ژورنال، توسط مقامات غربی فاش شده و به‌طور مؤثری پیوندهای اقتصادی میان دو رقیب اصلی واشنگتن را تقویت کرده است.

به گفته‌ی این منابع، پکن از سازوکار پیچیده‌ای شبیه به «معامله‌ی پایاپای» استفاده می‌کند: نفت ایران به چین صادر می‌شود و در مقابل، شرکت‌های چینی تحت حمایت دولت پروژه‌های بزرگ زیرساختی در ایران اجرا می‌کنند، بدون آن‌که هیچ انتقال مالی مستقیم از مسیر نظام بانکی جهانی انجام گیرد.

چگونه کار می‌کند؟

طبق اظهارات مقامات کنونی و پیشین چند کشور مختلف، یک شرکت بیمه‌ی دولتی چینی به نام Sinosure که خود را بزرگ‌ترین آژانس بیمه‌ی صادراتی جهان می‌داند، همراه با یک نهاد مالی بسیار محرمانه به نام Chuxin، ستون‌های اصلی این شبکه‌ی مالی را تشکیل می‌دهند.

به گفته‌ی این منابع، نفت ایران به صورت رسمی به شرکت بازرگانی Zhuhai Zhenrong (وابسته به دولت چین و تحت تحریم آمریکا) فروخته می‌شود. سپس این شرکت هر ماه صدها میلیون دلار در حساب‌های موسسه‌ی Chuxin واریز می‌کند.

در مرحله‌ی بعد، Chuxin این مبالغ را به پیمانکاران چینی فعال در پروژه‌های عمرانی ایران منتقل می‌کند. هزینه‌ی این پروژه‌ها از سوی Sinosure تضمین می‌شود و به گفته‌ی منابع غربی، این شرکت «پیوند‌دهنده مالی» این نظام پیچیده است.

در واقع، نفت در قبال زیرساخت مبادله می‌شود، بدون رد پایی از تراکنش‌های دلاری یا نقل‌وانتقال رسمی از طریق سوئیفت.

پنهان‌کاری در مسیر انتقال نفت

نفت خام ایران با مسیرهایی غیرمستقیم به چین می‌رسد. تانکرها اغلب در دریا، محموله‌ها را از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌کنند و سپس نفت را با محموله‌های سایر کشورها مخلوط می‌کنند تا منشاء اصلی آن پنهان شود. مقامات آمریکایی و کارشناسان صنعت انرژی می‌گویند این روش‌ها با هدف محو کردن منشاء نفت و دور زدن ردیابی تحریم‌ها طراحی شده است.

طبق برآوردهای اداره‌ی اطلاعات انرژی آمریکا، ایران در سال گذشته حدود ۴۳ میلیارد دلار نفت صادر کرده که نزدیک به ۹۰ درصد آن به چین رفته است. از این رقم، حدود ۸,۴ میلیارد دلار از طریق کانال مالی پنهان فوق برای تأمین پروژه‌های زیرساختی در ایران خرج شده است.

طبق داده‌های مرکز پژوهشی AidData در دانشگاه ویلیام و ماری (ویرجینیا)، چین از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ بیش از ۲۵ میلیارد دلار تعهد مالی برای اجرای پروژه‌های عمرانی در ایران ارائه کرده است.

در ۱۶ مورد از ۵۴ پروژه‌ی مستندشده، شرکت Sinosure نقش مستقیم داشته است؛ از جمله در حوزه‌های نیروگاه، راه‌آهن، و شبکه‌های آب و انرژی.

با وجود این، هیچ سند رسمی منتشرشده‌ای وجود ندارد که به‌طور مستقیم Sinosure را به سازوکار «نفت در برابر ساخت‌وساز» متصل کند. منابع غربی می‌گویند شواهد بیشتر از مسیر ارزیابی‌های اطلاعاتی و اسناد مالی غیرعلنی به‌دست آمده است.

رازآلودترین مؤسسه‌ی مالی چین

نام Chuxin در فهرست رسمی بیش از ۴۳۰۰ مؤسسه‌ی بانکی ثبت‌شده در چین دیده نمی‌شود و در هیچ فهرست عمومی شرکت‌های مالی یا ثبت تجاری چین نیز اثری از آن نیست. این سطح از محرمانگی، به گفته‌ی مقام‌های غربی، نشانه‌ی دخالت مستقیم نهادهای امنیتی و دولتی چین در پنهان‌سازی رد مالی معاملات با ایران است.

وزارت خارجه‌ی چین در واکنش به گزارش وال‌استریت ژورنال، وجود چنین سازوکاری را رد کرده و اعلام کرده است که پکن با «تحریم‌های یک‌جانبه و غیرقانونی» مخالف است.

سخنگوی این وزارتخانه گفت:

«برد پارکس»، مدیر اجرایی مرکز AidData می‌گوید چین از الگویی مشابه در عراق نیز استفاده کرده است.

در توافقی ۲۰ ساله، شرکت Sinosure ضمانت وام‌های چین برای پروژه‌های زیرساختی را در برابر صادرات نفت عراق برعهده دارد؛ الگویی که به گفته‌ی پارکس، اکنون با پیچیدگی بیشتری در ایران تکرار می‌شود و هر وام‌دهنده و هر پیمانکار چینی در چارچوب چنین ساختاری عمل می‌کند.

تحلیلگران اقتصادی معتقدند این شبکه‌ی پنهان، به تهران امکان می‌دهد بخشی از درآمدهای نفتی خود را از مسیر غیررسمی احیا کند و هم‌زمان، وابستگی اقتصادی به چین را عمیق‌تر سازد.

به‌علاوه، این سازوکار به پکن اجازه می‌دهد در پروژه‌های راهبردی ایران نفوذ بیشتری بیابد، از جمله در حوزه‌های انرژی، زیرساخت بندری و شبکه‌ی حمل‌ونقل.

از سوی دیگر، آمریکا با وجود آگاهی از وجود چنین کانال‌هایی، تاکنون بانک‌های بزرگ چینی یا شرکت‌های مجری پروژه‌های عمرانی در ایران را تحریم نکرده است؛ اقدامی که نشان می‌دهد واشنگتن نمی‌خواهد تنش مستقیم با پکن را به‌ویژه در فضای جنگ تجاری کنونی تشدید کند.

همکاری‌های چین و ایران پس از امضای توافق ۲۵ ساله‌ی مشارکت راهبردی در سال ۲۰۲۱ شدت گرفت.

پروژه‌های تحت این توافق شامل ساخت نیروگاه‌ها، توسعه‌ی بنادر، خطوط ریلی و شبکه‌های آب و برق است؛ حوزه‌هایی که دولت ایران به‌دلیل فشار تحریم‌ها در تأمین آن‌ها ناتوان بوده است.

این پروژه‌ها برای جمهوری اسلامی حیاتی هستند، زیرا دولت با بحران در تأمین آب، برق و خدمات عمومی روبه‌روست. افزون بر این، سازوکار مالی پنهان چین به ایران اجازه می‌دهد به‌صورت غیرمستقیم کالا و تجهیزات مورد نیاز را به صورت مستقیم از بازار چین خریداری کند.