ناتوانی در اطفای حریق جنگل‌ها؛ ورود به جنگل‌های هیرکانی، زاگرس و ارسباران تا بارش مؤثر، ممنوع شد

در پی تداوم خشکسالی شدید، کاهش بارش‌ها و موج گسترده آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع ایران، سازمان منابع طبیعی «وضعیت قرمز» اعلام کرده و ورود هرگونه گردشگر یا تردد غیرضروری به جنگل‌های هیرکانی، زاگرس و ارسباران را تا زمان وقوع بارش مؤثر ممنوع کرده است.

سرهنگ مجید ذکریایی، فرمانده یگان حفاظت، هنگام بازدید از جنگل‌های سوخته شرق گلستان تأکید کرد آتش‌سوزی‌های اخیر در شهرستان‌های علی‌آبادکتول، کردکوی و رامیان، زنگ خطری جدی برای کل عرصه‌های هیرکانی است.

طبق اعلام رسمی، از ابتدای امسال دو هزار و ۳۱۰ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ثبت شده که ۱۸ هزار و ۹ هکتار را نابود کرده است. با این‌که شمار حریق‌ها ۱۲ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته، سطح سوخته‌شده تنها دو درصد کاهش یافته است؛ آماری که نشان می‌دهد حجم آتش‌سوزی‌ها از توان پاسخ‌گویی دستگاه‌های موجود فراتر رفته و فاصله میان آغاز حریق و مهار آن همچنان طولانی است.

همچنین اعلام شده که ۹۵ درصد این آتش‌ها منشأ انسانی دارد، اما نبود زیرساخت‌های بازدارنده، کمبود نیروی متخصص و تجهیزات اطفای هوایی و زمینی همچنان یکی از مشکلات جدی مدیریت بحران است.

استان‌های فارس، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد و آذربایجان غربی بیشترین خسارت را از نظر وسعت حریق تجربه کرده‌اند؛ در فارس بیش از ۱۲ هزار هکتار خسارت وارد شده است. در تعداد آتش‌سوزی‌ها نیز فارس، کردستان و آذربایجان غربی در صدر هستند.

گستردگی جغرافیای بحران، ناکافی‌بودن نیروها و نبود تجهیزات تخصصی، از جمله بالگردهای اطفای حریق، هواپیمای آب‌پاش و شبکه هشدار سریع، سبب شده امکان واکنش به‌موقع وجود نداشته باشد و بسیاری از آتش‌ها تنها با مشارکت گسترده مردم محلی یا پس از گسترش چشمگیر مهار شوند.

سازمان منابع طبیعی در واکنش فوری اعلام کرده که تمامی نیروها در آماده‌باش کامل هستند، مرخصی‌ها لغو شده و گشت‌ها افزایش یافته است. همچنین پیشنهاد ایجاد پایگاه‌های محلی اطفای حریق در دهیاری‌ها مطرح شده؛ پیشنهادی که نشان‌دهنده اتکای اجباری به ظرفیت‌های مردمی در غیاب امکانات کافی دولتی است.

مدیریت حریق همچنان بیشتر بر محدودیت و پیشگیری تکیه دارد تا توان عملیاتی مؤثر برای مقابله با آتش.

در حالی که مقام‌های رسمی از «مهار کامل» آتش‌سوزی جنگل هیرکانی الیت در چالوس و محدود شدن حریق به «برگ‌سوزی» و «کنده‌سوزی» خبر می‌دهند، گزارش‌های تازه تصویری متفاوت و انتقادی از روند مدیریت بحران ارائه می‌کنند؛ تصویری که نشان می‌دهد ساختار اطفای حریق در کشور نه‌تنها ناکارآمد و پراکنده عمل کرده، بلکه در مواجهه با آتش‌سوزی‌های گسترده هیرکانی و گلستان، وابسته به نیروهای مردمی، کمک خارجی و تصمیم‌های دیرهنگام بوده است.

آتش‌سوزی جنگل الیت از ۱۰ آبان آغاز شد، یک‌بار فروکش کرد و پس از دو هفته با شدتی بیشتر از سر گرفته شد. با وجود گستردگی بحران، رسانه‌ها گزارش می‌دهند که نهادهای دولتی تنها پس از ۱۳ روز عملیات مؤثر را آغاز کردند؛ تأخیری که دهیار روستا نیز آن را تأیید کرده و گفته است در روزهای نخست حتی تجهیزات ابتدایی اطفا و نیروی کافی در منطقه وجود نداشت. همین ضعف در واکنش اولیه باعث شد دامنه حریق گسترش یابد و طبق برآوردهای رسمی دست‌کم ۱۰ هکتار و طبق روایت محلی تا ۴۰ هکتار جنگل‌های ارزشمند هیرکانی بسوزد.

نمونه بارز ناکارآمدی ساختاری، عملکرد هواپیمای ایلوشین بود که با تأخیر وارد میدان شد اما حتی قادر به برداشت آب از دریای خزر نبود و مجبور بود برای هر بار آبگیری مسیر طولانی تا تهران را طی کند؛ وضعیتی که عملاً سرعت اطفا را کاهش داد و نشان‌دهنده نبود زیرساخت‌های هماهنگ و آموزش‌دیده برای استفاده از تجهیزات هوایی است. این ناتوانی سرانجام به درخواست رسمی کمک از خارج و ورود تیم‌های تخصصی ترکیه منتهی شد؛ اقدامی که خود گواهی بر ضعف ظرفیت داخلی اطفای حریق است.

در گزارشی دیگر، استمرار آتش‌سوزی در پنج منطقه جنگلی گلستان، شامل جنگل‌های کلاله، گالیکش، مینودشت، علی‌آباد ـ کتول و آزادشهر بار دیگر وابستگی مدیریت بحران به نیروهای مردمی و شرایط جوی را آشکار کرد.

طبق اعلام مسئولان محلی، مهار آتش تنها در سه سمت کامل شده و یک بخش همچنان فعال است. بیش از ۲۷۰ نفر، عمدتاً نیروهای مردمی و یگان حفاظت، شب را در جنگل گذرانده‌اند تا از گسترش حریق جلوگیری کنند. با وجود درخواست بالگرد و استقرار آن در منطقه، روند اطفا همچنان به وزش باد و تلاش‌های زمینی وابسته مانده است.

این گزارش‌ها تأکید می‌کنند که جنگل‌های هیرکانی ـ میراث ۲۵ تا ۵۰ میلیون ساله و ثبت‌شده در یونسکو ـ هر سال در معرض آتش‌سوزی قرار می‌گیرند، اما مسئولان حکومتی ایران همچنان فاقد برنامه، تجهیزات و انسجام لازم برای مقابله با چنین بحران‌هایی هستند؛ بحرانی که هر بار با تأخیر، سردرگمی و تکیه بر نیروهای محلی مدیریت می‌شود.

خبرگزاری فارس، وابسته به نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی روز چهارشنبه در گزارشی این گزارش‌ها رد رد کرده و آن‌ها را «روایت‌های جهت‌دار» نامیده و نوشته است:

فارس این گزارش‌ها را «نمونه‌ای از جدال همیشگی بر سر تصاحب روایت بحران» عنوان کرده است.