بحران بی‌سابقه آلودگی هوا ناشی از سوخت نیروگاه‌ها؛ از نیروگاه ری تا رجایی

انتشار گزارش تازه سازمان حفاظت محیط ‌زیست درباره کیفیت سوخت نیروگاه ری، بار دیگر بحران آلودگی هوا در جنوب تهران و شهرهای اطراف را به مرکز توجه بازگرداند؛ بحرانی که تنها به یک نیروگاه محدود نمی‌شود.

طبق گزارش سازمان حفاظت از محیط ‌زیست ایران، در نمونه‌برداری انجام‌شده در ۴ آذر ۱۴۰۴، میزان گوگرد موجود در گازوئیل مصرفی نیروگاه ری ۶۰۱۲ میلی‌گرم بر کیلوگرم اندازه‌گیری شده است؛ رقمی که در مقایسه با حد مجاز استاندارد یورو۴ (۵۰ میلی‌گرم بر کیلوگرم) به‌معنای بیش از ۱۲۰ برابر حد مجاز است. این سطح از آلودگی نیروگاه ری را به یکی از آلوده‌ترین منابع ثابت جنوب تهران تبدیل می‌کند؛ به‌گونه‌ای که به‌گفته کارشناسان، اثرات زیست‌محیطی آن با سوخت‌های سنگین نظیر مازوت قابل مقایسه شده است.

گزارش می‌افزاید آلایندگی شدید این نیروگاه باعث انتشار حجم بالایی از دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و ذرات معلق در هوا با قطر کمتر از ۲,۵ میکرومتر (PM2.5) می‌شود؛ آلاینده‌هایی که به‌طور مستقیم بر سلامت ساکنان شهرری، باقرشهر و کهریزک اثر می‌گذارند.

هم‌زمان با تشدید وارونگی دما در روزهای اخیر، ثبت مقادیر غیرعادی دی‌اکسید گوگرد توسط ایستگاه‌های سنجش شهرری نشان می‌دهد که اوج مصرف سوخت نیروگاه با اوج آلودگی منطقه هم‌زمان است. داده‌های ماهواره‌ای «تروپومی» نیز نیروگاه ری را یکی از دو نقطه داغ انتشار دی‌اکسید گوگرد در اطراف تهران ثبت کرده است.

بر اساس این گزارش، نیروگاه ری تنها یک واحد صنعتی آلاینده در جنوب تهران نیست، اما به‌دلیل قرارگرفتن در قلب بافت متراکم شهری، اثر فوری و گسترده‌ای بر شاخص‌های کیفیت هوا دارد. این منطقه افزون بر نیروگاه، در محاصره پالایشگاه تهران، کارخانه سیمان، صنایع تولید مواد نفتی و شهرک‌های صنعتی قرار دارد؛ با این حال، سطح بی‌سابقه گوگرد سوخت نیروگاه ری نقش مستقیم‌تری در تشدید بحران ایفا می‌کند. در کهریزک حتی یک ایستگاه سنجش آلودگی وجود ندارد و بخش مهمی از آلودگی این منطقه اساساً ثبت نمی‌شود.

اما این بحران تنها به تهران محدود نیست. گزارش دیگری از سازمان حفاظت محیط‌ زیست نشان می‌دهد کیفیت سوخت در چندین نیروگاه کشور به‌شدت پایین است. در نیروگاه رجایی قزوین، رکوردی بی‌سابقه در آلودگی سوخت ثبت شده است: مازوت با گوگرد ۲۹۶۱۲ میلی‌گرم بر کیلوگرم؛ یعنی ۵۹۲ برابر حد مجاز. این رقم، بالاترین حد ثبت‌شده در میان نیروگاه‌های کشور محسوب می‌شود.

نیروگاه منتظرقائم کرج نیز طبق همین گزارش، علاوه بر مازوت‌سوزی، در ۴ آذر گازوئیلی مصرف کرده که ۶۷۵۲ میلی‌گرم بر کیلوگرم گوگرد داشته است؛ رقمی بیش از ۱۳۵ برابر حد استاندارد. این روند نشان می‌دهد که مشکل تنها استفاده از مازوت نیست؛ بلکه حتی گازوئیل مصرفی نیروگاه‌ها هم در موارد متعدد دارای غلظت‌های بسیار بالای گوگرد است.

نیروگاه‌های پرند و پاکدشت نیز در فهرست واحدهایی قرار دارند که گازوئیل آلوده مصرف می‌کنند. برای نمونه، سوخت مصرفی نیروگاه پرند در ۵ مهر ۶۶۵۷ میلی‌گرم بر کیلوگرم گوگرد داشته که معادل ۱۳۳ برابر حد استاندارد یورو۴ است. در پاکدشت نیز میزان گوگرد نمونه‌برداری‌شده ۱۰ برابر حد مجاز گزارش شده است.

این گزارش‌های رسمی در حالی منتشر می‌شود که مسئولان وزارت نیرو اعلام کرده‌اند نیروگاه‌های تهران مازوت نمی‌سوزانند؛ با این حال داده‌های سازمان محیط ‌زیست نشان می‌دهد حتی گازوئیل مورد استفاده نیز به‌شدت آلوده است.

مسئله مازوت‌سوزی در کشور، یکی از چالش‌های پایدار زمستانی است. با ناتوانی در تأمین سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها، بسیاری از واحدها ناچار به استفاده از مازوت می‌شوند. طبق گزارش خبرگزاری فارس، ۱۵ نیروگاه کشور توان مصرف مازوت دارند و تنها در حال حاضر ۲۱,۱ میلیون لیتر مازوت در روز در این نیروگاه‌ها سوزانده می‌شود؛ ظرفیتی که در صورت نیاز می‌تواند تا ۴۳ میلیون لیتر در روز افزایش یابد.

پیامدهای این روند در کیفیت هوای پایتخت به‌وضوح قابل مشاهده است. براساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، امروز سه‌شنبه ۱۱ آذر میانگین شاخص هوای شهر ۱۱۰ و در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارد. کیفیت هوای ۲۲ ایستگاه در تهران در وضعیت قرمز و چندین ایستگاه در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها گزارش شده است. ایستگاه میدان فتح با شاخص ۱۷۷ آلوده‌ترین نقطه تهران بوده و در هیچ‌یک از ایستگاه‌ها وضعیت «قابل‌قبول» ثبت نشده است.

در سطح کشور نیز بحران مشابهی گزارش شده است. طبق داده‌های سامانه پایش کیفی هوا، روز سه‌شنبه هفت شهر استان خوزستان، از جمله اهواز، سوسنگرد، هویزه و ماهشهر در وضعیت قرمز و ناسالم برای همه گروه‌ها قرار گرفته‌اند و در هشت شهر دیگر کیفیت هوا در وضعیت نارنجی گزارش شده است. ذرات معلق و آلاینده‌های گوگرددار، عوامل اصلی این وضعیت عنوان شده‌اند.

آمارهای منتشرشده از چند استان نشان می‌دهد که آلودگی ناشی از سوخت غیراستاندارد نیروگاه‌ها تنها یک بحران محلی نیست، بلکه در حال تبدیل شدن به یک چالش ملی سلامت عمومی است. کارشناسان محیط ‌زیست هشدار می‌دهند ادامه مصرف سوخت‌های پرگوگرد، به‌ویژه در فصل سرد سال، می‌تواند پیامدهای جدی‌تری برای سلامت شهروندان به‌ویژه کودکان، سالمندان و بیماران قلبی-ریوی ایجاد کند.

رئیس مرکز اورژانس تهران دو روز پیش اعلام کرد که ۳۱ درصد مأموریت‌های اورژانس در هشت روز گذشته به‌طور مستقیم با آلودگی هوا مرتبط بوده و در این مدت ۳۵۷ نفر فوت ثبت شده است.

در شرایطی که بخش قابل‌توجهی از نیروگاه‌ها به‌دلیل محدودیت گازرسانی ناچار به استفاده از مازوت یا گازوئیل آلوده شده‌اند، بسیاری از متخصصان خواستار اقدام فوری برای اصلاح کیفیت سوخت، ارتقای استانداردهای نظارتی و ایجاد شفافیت در اطلاع‌رسانی درباره عملکرد نیروگاه‌ها هستند. بدون چنین اقداماتی، بحران آلودگی هوا در تهران، قزوین، البرز و خوزستان نه‌تنها ادامه خواهد یافت، بلکه در ماه‌های آینده تشدید نیز می‌شود.