در مورد توافق اتحادیه اروپا برای تأمین مالی اوکراین چه می‌دانیم؟

طرح استفاده مستقیم از دارایی‌های دولتی روسیه که در اتحادیه اروپا مسدود شده‌اند، برای حمایت از اوکراین، هفته‌ها موضوع مناقشه بود. اکنون در نشست پنج‌شنبه ۲۷ آذر / ۱۸ دسامبر سران اتحادیه اروپا در بروکسل، طرف‌ها به یک راه‌ حل میانه دست یافتند.

مفاد توافق چیست؟

بر اساس توافق جدید، قرار است اتحادیه اروپا یک وام بدون بهره به ارزش ۹۰ میلیارد یورو در اختیار اوکراین قرار دهد. هدف از این وام، تأمین فوری‌ترین نیازهای مالی اوکراین در دو سال آینده و امکان ادامه مقاومت این کشور در برابر روسیه است. بدون این کمک مالی، اوکراین از سه‌ماهه دوم سال با خطر ورشکستگی دولتی روبه‌رو می‌شد.

اتحادیه اروپا قصد دارد این منابع را با شرایط مناسب از بازارهای سرمایه تأمین کرده و سپس به اوکراین منتقل کند. تضمین این وام از طریق بودجه مشترک اتحادیه اروپا انجام خواهد شد. با این حال، مجارستان، جمهوری چک و اسلواکی موفق شدند که در تأمین هزینه‌های این وام مشارکت نداشته باشند.

 سرنوشت دارایی‌های مسدودشده روسیه چه می‌شود؟

در حال حاضر، هیچ اقدامی در این زمینه انجام نمی‌شود. با این حال، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، پس از پایان نشست گفت:

مرتس این توافق را «موفقیت بزرگ» توصیف کرد، هرچند با طرح اولیه او مطابقت ندارد. به‌گفته او، در این توافق صرفاً ترتیب تأمین مالی تغییر کرده است. استفاده مستقیم از دارایی‌های دولتی روسیه، که پیش‌تر مورد حمایت او بود، در جریان شش ساعت مذاکره در بروکسل بیش از حد پیچیده تشخیص داده شد. با این حال، به گفته مرتس، هدف اصلی محقق شده است: این‌که روسیه هزینه این جنگ را بپردازد.

طرح اولیه چه بود؟

طرح مورد حمایت صدراعظم آلمان و اورزولا فون ‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، این بود که اتحادیه اروپا از طریق نهادهای مالی به منابعی دسترسی پیدا کند که به‌دلیل تحریم‌ها، روسیه امکان استفاده از آن‌ها را ندارد. این منابع قرار بود به شکل وام در اختیار اوکراین گذاشته شود، بدون آن که اتحادیه اروپا ناچار به استقراض از بازارهای مالی شود. حجم این منابع تا ۲۱۰ میلیارد یورو برآورد شده بود.

با وجود توافق کنونی، در بیانیه پایانی نشست از شورای وزیران و پارلمان اروپا خواسته شده که کار بر روی این مدل را ادامه دهند؛ هرچند اجرای آن در شرایط فعلی عملاً ضرورتی ندارد.

چرا این طرح با مخالفت‌های گسترده روبه‌رو شد؟

برخی کشورهای عضو، از جمله ایتالیا، نسبت به خطرات حقوقی هشدار داده بودند. ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، پیش از آغاز نشست اعلام کرد که اصولاً با هرگونه کمک مالی بیشتر به اوکراین مخالف است. او گفت: «پول دادن یعنی جنگ»، و تأکید کرد که نمی‌خواهد اتحادیه اروپا درگیر جنگ شود. مجارستان که همچنان روابط نزدیکی با مسکو دارد، اکنون از جمله کشورهایی است که در تأمین هزینه‌های وام مشارکت نخواهد کرد.

نقش بلژیک چه بود؟

بیشترین مانع از سوی دولت بلژیک ایجاد شد که با استناد به خطرات حقوقی و مالی، با این طرح مخالفت می‌کرد. بلژیک نگران اقدامات تلافی‌جویانه روسیه علیه شهروندان و شرکت‌های اروپایی، از جمله مصادره اموال در روسیه بود.

نگرانی اصلی اما متوجه مؤسسه مالی «یوروکلیر» بود؛ نهادی که بخش عمده دارایی‌های مسدودشده روسیه در اتحادیه اروپا را مدیریت می‌کند و منبع درآمد مالیاتی قابل‌توجهی برای دولت بلژیک است. همچنین این نگرانی مطرح بود که دادگاه‌های داوری بین‌المللی، این اقدام را مصادره غیرقانونی تلقی کرده و اعتماد سرمایه‌گذاران جهانی به بازار مالی اروپا خدشه‌دار شود.

بارت دِ وِور، نخست‌وزیر بلژیک اعلام کرده بود در صورت وجود سازوکاری حفاظتی که همه خطرات را به‌طور نامحدود از نظر زمانی و مالی پوشش دهد، با طرح موافقت می‌کند. اما به‌گفته دیپلمات‌ها، کشورهایی مانند فرانسه و ایتالیا حاضر به تأمین منابع لازم برای چنین سازوکاری نشدند.

واکنش کشورهای عضو اتحادیه اروپا

پس از نشست، نخست‌وزیر بلژیک از توافق ابراز رضایت کرد و گفت:

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، این راه‌ حل را «واقع‌بینانه‌ترین و عملی‌ترین» گزینه دانست. در مقابل، ویکتور اوربان آن را «وامی برای جنگی از پیش باخته» توصیف کرد. آنتونیو کوستا، رئیس شورای اروپا، تأکید کرد هدف این توافق ادامه جنگ نیست، بلکه دستیابی به صلحی عادلانه و پایدار در اوکراین است.

واکنش اوکراین

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، از اتحادیه اروپا بابت حمایت مالی تشکر کرد. او در تلگرام نوشت:

زلنسکی تأکید کرد که مسدود ماندن دارایی‌های روسیه و دریافت تضمین مالی برای سال‌های آینده اهمیت حیاتی دارد.

زلنسکی در بخشی از مذاکرات بروکسل حضور داشت و پیش از آغاز نشست، بار دیگر بر لزوم استفاده از دارایی‌های روسیه تأکید کرده بود. با این حال، گفته می‌شود که این توافق دست‌کم به هدف فوری خود، یعنی نجات اوکراین از ورشکستگی، رسیده است. بدون تعهد مالی اتحادیه اروپا، اوکراین تا ماه مه از نظر نظامی و مالی به پایان راه می‌رسید.

واکنش مسکو

روسیه از توافق اتحادیه اروپا استقبال کرده است. کیریل دیمیتریف، نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی، در شبکه اجتماعی ایکس با اشاره به رئیس کمیسیون اروپا نوشت «ضربه‌ای سنگین به جنگ‌طلبان اتحادیه اروپا به‌رهبری اورزولای شکست‌خورده». او افزود:

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه که پیش‌تر در صورت استفاده از دارایی‌های روسیه تهدید به اقدام تلافی‌جویانه کرده بود، تاکنون واکنش رسمی به این توافق نشان نداده است.