«متروکهها» وسط تهران؛ زندگیِ حذفشده از بافت شهری
نمایشگاه «خیابانی متروکهها» با تبدیل حصار یک کارگاه ساختمانی در مرکز تهران به فضای نمایشگاهی، تلاشی است برای بازخوانی انتقادی رابطه میان حافظه جمعی، معماری رو به زوال و زیست محلیای که در میانه ساختوسازها و تغییر کاربریها، به تدریج از شهر حذف شده است.
حمیدرضا اصلانی
یکی از عکسهای مجموعه متروکهها، عکس: آزاده بهکیش، اختصاصی رادیو زمانه
نمایشگاه «خیابانی متروکهها» در یکی از فرعیهای خیابان سمیه تهران و با تغییر یک حصار کارگاه ساختمانی به فضای نمایشگاهی برپا شده است.
حصارهای کارگاهی در تهران مطابق با دستورالعمل شهرداریها، عمدتا دیوارههای موقت آبی و سفید هستند و تقریبا در هر محلهای سروکله شان پیدا میشود و چشم آشنا هستند.
در «متروکهها» با همکاری آزاده بهکیش مستند نگار و عکاس و پلتفرم «تجربه دوازده»، مجالی برای بازخوانیِ حافظه جمعیِ یک بلوکِ شهری در مرکز شهر تهران ایجاد شده است.
نمایشگاهی تنها با دو قاب در یک کوچه و بدون واسطه در جلوی چشم رهگذران و ساکنینی تا با بازخوانی انتقادی رابطه میان میراث شهریِ رو به زوال و حافظه جمعی، نسبت معاصرِ خود با گذشته و معماری محله را بازاندیشی کنند.
هدف از اجرای طرح این است که با خواندنِ دوباره بافتار شهری، لحظاتی از زندگی و تجربه زیسته آن احضار شود. منطقهای که در معرض خطری دو سویه است؛ ازسویی ساخت و سازهای بیتوجه به میراث شهری بیش از نیم قرن گذشته که با تغییر شکل بافت منطقه و ژنریک کردن آن در حال حذف کالبدی حافظه جمعی شهری است. و از سویی دیگر تغییرات و مداخلاتی روزافزون با رویکردی نوستالژیک و تصنعی که خوشآمد آن شاید از سر تحملناپذیریِ اکنون باشد. رویکردی که زندگیِ جاری در این بافت را با چرخشی معنایی مواجه کرده است.
عکسهای آزاده بهکیش از فضاهای متروکه، روی نقشه بلوک شهری قسمتی از منطقه مرکز شهر تهران (قسمتی از منطقه شهری ۶)، چسبانده شدهاند. متروکههایی که هنوز پرده سفید توری رو پنجرهای باقی مانده و یا در سرسرای یکی، لوستری همچنان آویزان است.
هر کدام از این عکسها در واقع حکایتی است از آدمهایی که به واسطه غیابشان، به یاد میآیند، حضور زندهای که امکان پیوند همدلانه با سکونت از آنها سلب شده است.
آزاده بهکیش درباره این نمایشگاه میگوید:
پروژهای که به نمایش درآمده بخشی از پروژه «متروکهها» است که در سال۱۳۹۷ به نمایش عمومی درآمد. مبنای نگاه من در این پروژه ارزشگذاریِ تاریخی و معماری، یا نمایشِ صِرفِ جذابیتهای بصری نیست و بافت تاریخی بناها در اولویت قرار ندارد؛ مسأله اصلی خالی شدن این بافتها از زندگیست؛ در واقع، در جریان ساختوسازها و تغییر کاربری، بافت محلیِ این مناطق دستخوش تغییر شده و امکان زیستِ محلی از آنها گرفته شده است.
او در ادامه میگوید:
اگرچه در سالهای اخیر در راستای نگهداریِ این بافتها وعدم اقدام به تخریبشان تغییر کاربریها بهجانب مشاغل فرهنگی و هنری سُوق پیدا کرده، اما سازوُکار مذکور زمینه یا امکانی برای شکلگیریِ دوباره بافت زیستیِ این مناطق ایجاد نمیکند.این پروژه بر اتفاقی تأکید دارد که در عرصه هویّت اجتماعی در حال رخ دادن است؛ تجربه تغییرچهره مدام، در کنار میل به مصرف، تمام کردن و دور ریختن، امکان شکلگیریِ سنّتهای زیستی و محلّی، و همدلی با سکونتگاه را از ما گرفته است.
این مستندنگار و عکاس درباره چگونگی شکل گرفتن ایده و اجرای متروکهها میگوید که پروژه متروکههای ایران سال ۱۳۹۵با گشتوگذاری در مرکز شهر تهران به خصوص منطقههای ۶، ۷، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ شروع شد. او ادامه میدهد:
اول به شکل کنجکاوی بود و سرک کشیدن به داخل خانههای خالی که در داخل بافت مرکزی شهر هستند. این بناها ممکن است دارای ارزش تاریخی باشند یا نباشند اما کسی ساکن آنها نیست.
به گفته آزاده بهکیش این کنجکاوی و سرک کشیدن به مدت دوسال طول کشید تا حدود ۱۶۰ خانه را پیدا کند. او تلاش کرده تا وارد خانهها شود و عکاسی کند و آرشیوی جمع کند. بهکیش در سال ۱۳۹۷ در یکی از همین خانهها این آرشیو را به نمایش گذاشت.
پروژه فعلی که در قالب همکاری با «تجربه دوازده» است با تمرکز بر روی یک بلوک شهری شروع شد. این بلوک از شمال به خیابان کریمخان و از جنوب به خیابان انقلاب، از شرق به بزرگراه مفتح و از غرب به خیابان حافظ محدود شده است.
در محلی که «تجربه دوازده» یک خانه میسازد و از فضای جلوی در ورودی کارگاه برای نمایش آثاری که داخل این بلوک ساختمانی بوده استفاده شده است.
به گفته این مستندنگار:
در این موقعیت ما یک نقشه از بلوک شهری با ۷ نقطه داریم که تا حدودی مشخص شده به همراه ۷ مجموعه ۱۰ عددی عکس که روی نقشه نصب شدهاند. در واقع نقشه راهی که شامل یک دفترچه کوچک از عکسهاییاند که مخاطب میتواند آنها را از محل نصب بکند و با خودش ببرد. در پشت عکسها، رنگهایی وجود دارند که با جای قرار گرفتن خانه در روی نقشه، همخوانی دارند و امکان این را فراهم میکنند که مخاطب گشتی در محدوده بزند و جای عکسی را که انتخاب کرده پیدا کند.
نمایشگاه پروژه متروکهها تا از بیستم آذر تا دهم دیماه برگزار میشود.
نظرها
نظری وجود ندارد.